si z agar*
Gemengde Bcrigten.
Varia A.
Eene levensvraag.
iel
eu j
je<.
WÏi
ver
zelfM
dijden der hulp-vereenigingeu „„„Hen
ring, houdende vooreerst, dut, ter eerlijke naleving 'wijzi-i..R
vm 1157 in den geest, waarin zij tot staml kwam, J p B
van art. 23, 24- en 33 vereischt wordt; ten andere a aa
eiken meer afdoenden waarborg van Xt
gin» van art 194 der grondwet zal moeten voorafgaan. Mei
het oog nu op de aanstaande bijeenkomst der nu'p^reen gm-
gen wenscht de schrijver iets bij te dragen ter X^rTaSlT
foo noodig, van het voorstel. Daartoe wijst hij allereerst aan
10. dat eene duidelijk geformuleerde verklaring nu vooral on
misbaar is, voordede chris.el.jk-h.stonsehe "gting die sedert
de kabincts-formatie van 1866 op politiek en P e™ l ler
rein geen eigen bestaan meer had, maar ingelijfd «"dme
conservatieve partij. Zij moet than, wederom bewust worden
van hetgeen zij zelf begeert. Vooral ook 20 omdat haar^pro
gram schier in vergetelheid was geraakt, en het nu zaak wordt
hernemen en te strijden onder elDen
de wet
ing
programma ge-
geen onzeker
de zelfstandigheid te
vlag. 3°. Sedert lang heeft zij een
had- een plan de campagne, een bazuin, die
geluid gaf. namelijk schoolwet-wijziging als interimaire voor
ziening, maar wijziging van art. 194 der grondwet als coudi-
tio sine qua non van een dragelijken toestand. 4 Door ver-
nieuwde toetsing moet daaraan voor den strijd, dien te gemoet
gegaan wordt, de noolige kracht worden verleend. Terwijl
5°. op het nut en de eigenaardige strekking van dat program
welligt tot dus verre te weinig gelet is. In de tweede plaats
neemt lui meer uitvoerig twee btdenkingeu op, ook onlangs
nocr daarentegen geopperd, of namelijk de verwijdering uit art.
23°vau het woord christelijk door christenen mag worden be
geerd of het gewag maken van art. 194 der grondwet met
voorbarig is. Of de bestrijding van dit artikel met een ulti-
mum remedium is, wanneer elk ander middel te kort schiet.
De eerste vraag beantwoordt hij toestemmend, de beide andere
ontkennend en spoort zeer aan tot eensgezindheid en overleg
in deu eisch tot herziening van art. 194 Er wordt overal
in het rijk van overheidswege voldoend lager onderwijs gegeven.
Daarna eindigt hij zijn vertoog met een enkel woord, maar
regtstreeks aan de bulpvereenigingeu, tot doorgaande populari
sering der quaestie, vooral na de beweging uitgegaan van de
maatschappij tot Nut van 't algemeen en tegenover de moder
nen. In den loop van het vertoog blijkt ock dat de heer Groen
bij de aanstaande verkiezingen niet in aanmerking wenscht, te
komen, noch over de keus van kandidaten geraadp'eegd.
Maandag is te Amsterdam eene circulaire aan de leden
van de nederduitsch hervormde gemeente dier stad gerigt,
waarbij door 30 leden van den kerkeraad dier gemeente be
zwaren worden ingebragt tegen de wijze waarop die kerkeraad
in zijne sehoolcirculaire zich tegen het openbaar onderwijs heeft
uitgelaten. Tot die 30 leden beho u 11 predikanten, te weten:
de heeren Brumund, Blaauw, Modderman, Strieker, van Bell, Ph.
B. llugenholtz, Schuuring, Berlage, Pantekoek, P. H. Hugenholtz
Jr. en van Gorkora. Onder deze circulaire vindt men de ver
klaring van adhaesie van een en twintig leden der Yereeniging
tot handhaving van het liberale beginsel in de gemeeute. De
onderteekeraars verklaren dat op die kerkeraadscholen, die den
naam van diaconiescholen zullen blijven behouden, niet alleen
gratis onderrigt zal worden gegeven, maar ook aan kinderen,
wier ouders eene vrijwillige bijdrage betalen. Naar hun oor
deel is de kerkeraad niet geroepen om voor het onderwijs der
k'nderen van bedeelde en niet bedeelde ouders te zorgen, daar
de staat hierin kosteloos en naar hun inzien, op voortreffelijke
wijze voorziet. Zij betwisten aan niemand het regt om bij
zondere scholen te stichten, maar meeuen, vooral in dezen tijd,
niet stilzwijgend te mogen aanzien dat door een ligchaara als
de kerkeraad een blaam wordt geworpen op de staatsschool.
Zij willen voor niemand onderdoen in waardering van het
godsdienstonderwijs, zij stellen den hoogsten prijs op het aan
kweken van christelijke, godsdienstige beginselen, dat op de
staatsschool r.iet uitgesloten is. Zij ontkennen dat het de taak
van den kerkeraad is, voor het maatschappelijk onderwijs te
zorgen. Zij eindigen aldus „Alles op z" u rijd en ieder zijn
werk! Aau den staat het maatschappelijk, n de kerk het
godsdienst-onderwijs. Laat de kinderen op de staatsschool on
derwezen worden. Op elke staatsschool kan men zich de gele
genheid verschaffen tot het geven van kerkelijk onderwijs. In
dien de groote som, die nu gevraagd wordt voor de zoogenaamde
diaconiescholen, gegeven en gebruikt werd ter verbetering van
het godsdienst-ouderwijs in het algemeen, wij houden ons over
tuigd dat de gemeente een veel beter werk zou doen.
Mm schrijft uit Meeuwen Door het warme weder der
laatste d igen is het gras in de weilanden zoo gegroeid, dat
men nu bijna overal vee ziet grazen en eiken dag er nog meer
al zijn vee in de weide hebben, terwijl hij vóór 14 dagen 111
't geheel er nog niet aan dacht. De muizen echter, die nog
in menigte aanwezig zijn, maken het vooruitzigt donker. De ver
schillende steenvruchten beloven over 't geheel een goeden oogst.
Bij de voorgestelde italiaansche legerorganisatie worden de actieve troepen
bepaald op 400,000 en de reserve op 220,000 man. Het deficit op'het
nienwe spaansche budget wordt geschat op 700 millioen realen. Aan
de hoogeschooi te Weenen docereu gedurende bet zomersemester van dit
jaar 103 professoren en 72 privaat-docenten. Te Koningsbergen heb
ben zaraenscholingeu van arbeiders plaats. Het verzoek der trappisten
om vergunning tot kolonisatie in Croatie is afgewezen In 1S68 hebben
62,190 landverhuizers Ierland verlaten, dit is bijna 20 duizend minder
dan in 1867. Het eng. gouvernement heeft eindelijk besloten de hate
lijke predikatiën van Murphey tegen Rome ernstig tegen te gaan. Men
beweert, dat de onrustwekkende aanplakbilletten te Praag uit bet noorden
worden ingevoerd. Om financiële bezwaren werden zoo onlangs in
Frankrijk 250,000 frs. voor de onderwijzers geweigerd en nu wil de keizer
10 millioen frs. uitgeven voor de oud-soldaten. In Spanje is de in
voer toegestaan van bijbels en andere in vreemde talen gedrukte protes-
tantsche verkboeken, tegen het gewoon tarief. Een eug. vaartuig met
wapenen i lor de insnrgenteu op Cnba, is genomen door een spaansch oorlog
schip. p Candia willen de insurgenten de wapenen niet tegen vergoeding
uitleveren Te Londen wordt het getal personen, die geen werk kun
nen viuden, geschat op 30,000. De spaansche minister van financien
wil in juuij de rente niet uitbetalen maar die voegen bij het kapitaal.
In maart jl. hebben 15 jonge dames te Philadelphia het geneeskundig
examen afgelegd en het diploma ontvangen om de praktijk uit te oefe
nen. De ftansche werklieden verwachten niet veel goeds van de af
schaffing der livretteu. Lopea versterkt zich met 7000 man te Ascura
en reorganiseert zijn leg»-r. In Rumenie is eene nieuwe volkstelling
gelast in verband met de voorgeuomen verg'.ooting van het leger. Alle
beschikbare schepen zullen uit Spanje gezonden worden naar Cuba. In
Portugal zijn op verschillende plaatsen onlusten uitgebarsten. Men
verneemt nit Teherau, dat den 29 maart aldaar een militaire opstand inet
vreesselijke gestrengheid is onderdrukt. President Grant heeft dezer
dagen drie postdirectrices benoemd. Kunst-perkament wordt thans in
Engeland op groote schaal van gezuiverd leder-afval vervaardigd. De
Perzeu en Kurden, een stam der Turkomannen aan de grenzen bij Aslra-
bad en Korassan, zijn geslagen. Te Samarang is de heerschende ziekte
eenigzins aan het afnemen. De goudvelden in Zuid-Afrika beantwoor
den niet aan de verwachting. De toestand van keizerin Charlotte is
zoo verergerd, dat zij vlagen heeft van razernij. In Borinage duuit de
werkstaking voort. De Noord-duitschers willen Mapoleon navolgen en
een jaargeld toeleggen aan de vrijwilligers van 1813. Grant heeft een
neger benoemd tot gezant op Haïti.
Vervolg van nummer 736.
Al eer wij verder gaan, slaan wij een enkelen blik op dien
goeden „ouden tijd", waartoe men ons weliigi zou willen terug
voeren. Het was de eeuw, dat er z^o als een uitstekend
geschiedschrijver zegt nog slechts edellieden, priesters en
eindelijk ook steden bestonden. Het volk begint naauwelijks
uit de kluiten te wassen, waarin het bedolven lag. Behoefti-
gen verkochten zich als slaaf, om den hongerdood te ontgaan.
Angstige verdrukten verkochten zich, om niet de prooi te wor
den van het geweld. Personen, die in Gods-oordeelen ongelijk
hadden gekregen, gestrande zeelieden, iandloopers, vreemdelin
gen, misdadigers, dL buiten staat waren de hun opgelegde
geldboeten tp voldoen, werden allen van hunne vrijheid be
roofd doch de rijkste bronwel voor de lijfeigenschap was de
oorlog. Eene vrijgeborene vrouw, die een lijfeigene huwde,
doemde daardoor zich zelve en haar kroost tot eeuwige sla
vernij. De eigenlijke lijfeigenen werden geheel als beesten be
handeld. Hun waren alle regten uer menschheid ontzegd
hun leven en dood was in de hand huns meesters; zij hadden
geen aanspraak op het kleinste stukje lands, dat zij zei ven be
bouwden of op de minste vrucht van hun arbeid zij mogten
niet in den echt treden dan op de meest vernederende voor
waarden. De hoevenaars maakten de tweede, minder verwor-
peu klasse uit
Maar genoeg, 't Is eene herinnering aan een sinds lang
varvlogen tijdperk, en't zal wel geen betoog behoeven, dat het
volk er thans vrij wat beter aan toe is, en vooral ook, dank
zij der openbare school, steeds zal blijven voorwaarts streven.
Met het gestadig toenemen van den bloei der wetenschap paart zich
ten naauwstc de verheffing der lagere standen, het gaandeweg
verdwijnen van de slagbooraen tussehen meBScben en menschen.
Dat edele werk des tijds gaat zijn onweerstaanbaren gang
slavernij, geloofshaat, wat er aan standentrots rest, dat alles
bezwijkt mettertijd voor den iuvloed eener edeler beschaving.
Welk eene schrede voorwaarts hebben wij gedaan sedert '48,
toen de nieuwe begrippen van vrijheid en gelijkheid ruimer
en onbelemmerder werden in toepassing «rebragt.
■-4-
- .0
sedert streeft het naar gelijkheid. Alleen de openba-e school
kan en zal dat streven regt en reden verleenen.
Kunnen de belijders van verschillende gezinten wij nemen
hier eene in zwang zijnde tegenwerping op vrede hebben
met de openbare school Herinneren we aan een schoon woord,
door de Bosch Kemper in zijne brochure: „De openbare lagere
school" aangehaald en afkomstig van den katholiek van Wes-
senberg, die in zijn geschrift„Gott und die Welt", aldus
spreekt„Het verstand en het geweten plaatste Christus bij
eiken mensch op den voorgrond, als de inwendige lichter, zon
der welke hij de goddelijke leer niet kan verstaan." Het veratand
en het gewetenziedaar juist het gebied van den onderwij
zer, die niet alleen onderwijzer is, maar tevens opvoeder.
Dr. Fraukel, opperrabbijn te Zwolle, schreef aan gezegden
hoogleeraar: „dat alle rabbijnen in Nederland, voor zoover hem
bekend was, overeenstemmen, dat de kinderen in de bijzondere
scholen eene zeer eenzijdige rigting ontvangeu, en die scholen
minder gelegenheid geven tot ontwikkeling dat de algemeene
school de gebreken van de bijzondere scholen kan vermijden,
en dat zij ook het best de bouwsteenen bewaart, waarop elk
bijzonder kerkgenootschap zijn eigendoinmelijk kerkelijk leven
kan opbouwen."
En de lir. Godefroi, de israelitische vertegenwoordiger, sprak
aldus: „Ik lees in de wet alleen en niets anders dan opleiding
tot christelijke deugden. Welnu die opleidiug mag vrij eeu
ieder genieten, welke godsdienst hij ook belijde. Geen niet-
christen, hoe gehecht ook aan zijn geloof, tenzij hij door dweep
zucht verblind mocht wezen, zal ontkennen, dat de christelijke
en maatschappelijke deugden de beginselen zijn, waardoor de
levenswandel van den mensch, tot welke godsdienst hij moge
behooren, moet worden beheerschtdeugden, welke ook de israeliet
betrachten kan en moet, tenzij hij uit dweepzucht de zaak ver-
werpe om den naam."
En zelfs, zoo gij den onderwijzer als zeden-leeraar wilt be
schouwen, dan wordt toch zijne werking ais zoodanig geheel
bepaald door het resultaat zijner eigen vorming, niet door de
toevalUige leer, welke hij belijdt.
Zoo een onderwijzer tegenover zijne leerlingen laat doorstra
len welke godsdienstleer hij is toegedaan, zouden wij durven
beweren, dat hij den waren weg der opvoeding verlaten heeft
en zich op dwaalpaden begeeft.
(Vervolg in liet volgende nummer.)
Nu de afschaffing van het dagbladzegel aangenomen is, schijnt
de patentbelasting aan de beurt te zijn. Onder voorzitting
van prof. Modderman is* te Amsterdam reed9 een vergadering
gehouden, waar de grond gelegd is tot een anti-patentwet-ver
bond. Veel is ook tegen de patentbelasting te zeggen. Het
patentregt toch is een inkomen-belasting ten laste van nijverheid
en handel, met vrijstelling van velen. Alle bekwame staat
huishoudkundigen zijn het eens, dat de patentbelasting in strijd
is met alle goede beginselen van staathuishoudkunde; eindelijk
zijn aan de heffing dier belasting groote onregelmatigheden en
gebreken verbonden. Maar het equivalent bij den tegenwoor-
digen toestand der schatkist zal raoeijelijk te vinden zijn, als
men altijd zoo bevreesd blijft voor een belasting op het inko
men, en toch daartoe zal men moeten komen, en is zij een
maal ingevoerd, dan zal het ook blijken, dat men zich die zaak
erger heeft voorgesteld dan zij is. Iu Engeland werkt zij goed,
en zijn dan de hoofdelijke omslagen in vele gemeenten wel
iets anders dan belasting op bet inkomen
Hier te lande wordt nog voortdurend in de meeste streken
strijd gevoerd tegen de mollen, die door vele landbouwers als
groote vijauden worden aangezien. Geheel anders handelt men
in Pruisen, daar heeft men onlangs voor 300 mollen aange
kocht, om die in het regeringsdistrict Pofcn in de bosschen te
doen, ter vernieling van velerlei ongedierte. Wanneer zal men
bier zoo wijs worden om de mollen als vrienden eu niet als
vijanden te leeren beschouwen
De amsterdamsche kerkeraad heeft eindelijk zijn mandement
tegen de openbare school uitgevaardigd. Langzamerhand gaan
wij vooruit met de schoolwet-agitatie. Hoorde men eerst slechts
onbestemde klagten, de bisschoppen zijn ruiterlijk voor hun ge
voelen uitgekomen, en de protestantsche clericalen volgen nu
dat voorbeeld-. De kerk, niet de staat moet belast zijn met het
onderwijsde kerk moet niet naast, maar boven den staat zijn
gciüi
en daardoor de bestrijding des te gemakkelijker. Reeds eenmaal
heeft de kerk hier te lande het onderwijs iu trenrigen toestand
gebragt; het nederlandsche volk zal wel wijzer zijn om de kerk
daartoe voor de tweede maal in de gelegenheid te stellen. De
mannen der revolutie in Spanje hebben hun opleiding in geeste
lijke scholen ontvangen, de gevolgen dier opleiding zijn zigt-
baar. In Belgie werd na 1830 het onderwijs den geestelijken
toevertrouwdzoude de geestelijkheid trotsch zijn op haar
kweekelingen, als zij de meerderheid nagaat, die zich daar met
goed gevolg voortdurend tegen het streven der clericalen aan
kant, en door de groote meerderheid der kiezers gesteund wordt.
In geheel Europa is verzet tegen den invloed der geestelijkheid
op het onderwijs. Zijn de nederlandsche clericalen zoo van
gisteren, dat zij de teekenen der tijden niet zien, en hier zou
den willen verkrijgen, wat men hun in geheel Europa tracht
te ontnemen
Een banvloek is tegen de maatschappij tot nut van 't alge
meen geslingerd door een utrechtsch inquisiteur. Een gelukkig
verschijnsel. Het blijkt daaruit toch, dat men de bemoeijingeu
der maatschappij in zake van het onderwijs vreest, terwijl de be
schuldigingen geen doel treffen, omdat het verleden der maat
schappij die voldoende weerlegt. Juist door de onderwijs
kwestie heeft de maatsohappij in krachten gewonnen. De
oprigting van nieuwe departementeu, de toetreding van velen
als lid getuigd daarvan.
Uit een ingesteld onderzoek is gebiekeu dat onder de 421
leeraren, die aan de middelbare scholen in 1868 werkzaam wa
ren zich slechts 9 gewezen predikanten en 22 vreemdelingen
bevonden en dat het gemiddelde traktement dier leerraren 1633
bedroeg, alsook dat door de geregelde toeneming van het getal
leerlingen op die scholen blijkt, dat ons land behoefte had aan
zulke inrigtingen. Wat blijft na deze cijfers nu over van de
klagten ten opzigte der middelbare scholen ook met allerlei
variaties in de tweede kamer geuit? Wat moet men van een
bestrijding deuken, die op zulke losse gronden steunt?
Een erns'ige waarschuwing is niet overbodig, nu weder
adreskaarten in den vorm van bankbriefjes van 100 in de
wandeling zijn.
Een nieuw werk van Victor Hugo getiteld „rhorarae qui
rit" vier deeltjes groot, brengt hem 100,000 als honorarium
op, zoodat hij ruim 3 per regel zal ontvangen. Het werk
wordt tegelijk, in 19 Linden en in 14 talen uitgegeven. Voor
de miserables heeft hij 300,000 fr. en voor les travailieurs de
la nier f 120,000 fr. als honorarium ontvangen.
Het établissement van de compagnie, die het Liebigs vleesch-
extract te Fray-Bentos iu Zuid-Amerika maakt, beslaat 20,000
vierkante voeteu en is met glas en ijzer gedekt. Vier snijma
chines kunnen elk per uur het vleesch snijden dat 200 ossen
opleveren. Elk der 12 kookketels bevat 12,000 pond rund-
vleesch. Het wordt gekookt onder eene stoorndrukking van
5 tot 6 atino9pheren. Het van vet en albumine en spierve
zels en phosphorzur? magnesia bevrijde afkooksel wordt door
luchtpompen, die door stoommachines van 32 paardenkrachten
worden bewogen, in twee ontvangers gevoerd, die het weder
verder verplaatsen. De verdamping heeft plaats door luclit-
trekking, terwijl het afkooksel steeds wordt in beweging ge
houden. Overal ziet het er hoogst zindelijk uit. l)e slagter
der compagnie doodt 80 rundereu per uur. Door een twee
snijdend mes wordt de wervelkolom doorgesnedenhet dier
valt onniiddelijk in een wagon en wordt naar eene plaats ge
bragt aldaar 150 tnan bezig zijn om het vleesch voor de fac
torij voor te bereiden door elk rund in 6 stukken te snijden.
Men bewerkt er zoo vierhonderd per dag.
BURGERLIJKE STAND.
GOUDA.
Geboren 17 April. Catharina, ouders A. Schoonderwoerd en M.
Wortz. 18. Comelis, ouders P. Boot en G. Kunst. Lena Pieter-
nella Christina, ouders P. Zorg en J. H. Haesen. Cornells, ouders
J. Mullaart en C. Labei. 19. Jan, ouders A. Rietveld en M. van
Eede. 20. Clasina, ouders W. Zegveld en J. Koopman.
Overleden: 15 April. J. Wieser, 63 j. W. C. E. von Huben, 14
j. 18. S. W. Wulffraat, 11 m. D. de Jong. 7 w. L Polet, 2
j. 11 in. N. W. Tuijnenburg Muijs, 56 j. E. J. Langeraar, 4 m.
J. de Vrij, 27 j. M. de Jong, 11 w. 19. H. Buijteweg, 90 j,
wea. van N. Brinkman.
i
ir
er
x>ri
m 5
D
)e
1 V'
?er. i|
>eratj
auL 4
m m 4
i a:«j
