e
0inncnlanï>.
Gemengde Bcrigten.
Ingezonden.
Verhiezingsbrieven.
te
fkriv.
24 Mei. De Neue Presse meldt, dat de wet op de land
weer door <ien keizer is goedgekeurd en eerstdaags gepubliceerd
zai worden. Aartshertog Reiniej zou opperbevelhebber van
de oostenrijksche landweer worden.
Madrid, 22 Mei. Bij de Cortes is een ontwerp ingediend
lot. vcrhooging der grondbelasting er. van het patentregt. Op
de rente zal gedurende de vijf eerste jaren 33 pet, en de vol
gende vijf jaren 25 pet. gekcfl worden.
Voorts worden bij een ontwerp opgeheven de staatsraad,
het hoog militaire geregtshof, het directeur-generaalschap van
oorlog en het ministerie van koloniën. Het aautal kersspele»,
hooge«c!ioIen, militaire afdeelingen in de provinciën wordt ver
minderd.
24 Mei. Het voorstel, om op de rente gedurende de 5
eerste jaren 33 pCt. te korten, is in de cortes 11. zaturdag niet
door den minister van financiën, maar slechts door een afge
vaardigde gedaan.
Lissabon, 22 Mei. De ('ommercio raeldt dat de infant
Augusto (broeder des konings van Portugal) koning van Spanje
zal worden en in het huwelijk zal treden met eene dochter vau
den hertog van Montpensier.
De financiële ontwerpen der regering hebben eene agitatie
veroorzaakt.
GOUDA, 26 Mei.
De eerste katner heeft alle maandag aan de orde gestel
de ontwerpen aangenomen. Alleen over dat tot regeling der
grensscheiding tussehen Zuid-Holland en Zeeland is eenige
discussie ontstaan, maar is ten slotte aangenomen met 28 te
gen 2 st Heden discussie over de overige wets-ontwerpen.
Aan de tweede kamer der slateu-generaal is door de re
gering aangeboden een wets-ontwerp, strekkende om den post:
subsidie aan de uederiandsche bezittingen ter kuste van Guinea
van het negende hoofdstuk der begrooting vau staatsuitgaven,
dienstjaar lbG9, te verhoogen met 125,000 en alzoo te bren
gen op 284,000. In de memorie van toelichting bij dit
ontwerp behoorende, wordt deze verhooging als gevolg der
bekende voorvallen op de kust van Guinea verdedigd, en ten
slotte gezegd,rDe regering bepaalt zich bij deze aanvraag
iu de hoop, dat tot geene militaire maatregelen van hieruit
zal behoeven te worden overgegaan. De gouverneur Nagtglas
acht zoodanige maatregelen voorshands overbodig en zelfs in
menig opzigt onraadzaam. De voorgestelde som schijnt overi
gens niet van genoegzaam belang om, bij den loop der prij
zen van de oost-iudUchf gouvernement-producten de gelijktij
dige aanwijzing van hare middelen tot hare bestrijding noo-
dig te maken."
De N. Gron. Courant antwoordt met volle regt op de
vraag, of er aan bet batig slot wat kleeft. ,/Bij God, ja, er
kleeft bloed aan, het bloed van den armen bewoner van Java
geen couservatieve drogredenen zullen die bloedvlek kunnen
uitwissehen."
Li. zaturdag werd ie 's Hage de gewestelijke vergadering
van het onderwijzers-genootschap in deze provincie gehouden,
blechts 7 van de *21 afdeelingen hadden afgevaardigden gezon
den. Naar aanleiding van den beschrijvings-brief voor de al-
gemeene vergadering gaf de vergadering haar goedkeuring te
kennen omtrent de h«>delingen -ar. het hoofdbestuur ten op-
zigte der schoolwet-agitatie. Ais nJeeiing, die voor de vol
gende drie jaren in de keuze van een uitvoerende commissie
zal voorzien, werd 's Gravenhage gekozen, terwijl de afdeeiin°en
Dordrecht, Leyden, Alblasserwaard, Gouda en Delft werden aan
gewezen om een lid in het gewestelijk bestuur te benoemen.
De afdeeiing Alblasserwaard werd aangewezen om de geweste
lijke vergadering een volgend jaar te ontvangen. Belangrijke
dlscussien werden gevoerd over schoolverzuim, over de avond
scholen in verband tot het schoolverzuim, over den fabriek -
arbeid der kinderen enz.
Het Handelsblad van gisteren zegtIn ons nommer van
maandag maakten wij gewag van een berigt van het Haarlemsch
Weekblad, omtrent voornemens tot aftreden, bij een of meer
ministers ontstaan. Wij gaveu onmiddellijk onzen twijfel te
kennen aan de juistheid van dit \>erigt, daar, naar het ons toe
scheen „het aftreden van een of meer ministers, noch door de
houding der „„ministeriele"" kamerleden, noch door eenige an
dere reden werd gevorderd. Wij kunnen thans ten stelligste
verzekeren, dat het geheele praatje geen den minsten grond heeft,
iusschen Ie leden van het kabinet ouderling en tussehen bet
kabinet en de liberale meerderheid bestaat de beste verstand-
honding en er is hoegenaamd niets, dat eeuigen schijn van
~£*o*4jïpveü kan aan het door het Haarlemsch Weekblad me
degedeeld verzinsel.
De irereeniging voor christelijk nationaal onderwijs hield
voorleden week hare algemeene vergadering te Utrecht. De ver
gadering werd voorafgegaan van het uitspreken eener feestrede
iu de domkerk door dr. Kuyper. De eere-voorzitter, de heer
Groen van Prinsterer, leidde de beraadslagingen. Alvorens over
te gaan tot de discussie over de voorgestelde wijzigingen in
de schoolwet, verklaarde de vergadering gelijk regt voor uilen
te begeeren, en dus geen voorrang van de staatsschool en geene
aalmoes voor de bijzondere school. Na uitvoerige beraadsla
gingen besloten de afgevaardigden met 64 tegen 9 stemmen
de verwijdering van het woord „christelijke" uit art. 23, eu met
47 tegen 14 stemmen de bijvoeging van de woordeu„het
openbaar onderwijzersambt is voortaan onvereenigbaar met ker
kelijke bedieningen" bij art. 24 voor te stellen. Met algemeene
stemmen namen de afgevaardigden het besluit, dat aan eiken
meer afdoenden waarborg van gewetensvrijheid wijziging van
art. 194 der grondwet zal moeten voorafgaau, krachtens welke
het vrije ouderwijs regel, het openbaar aanvulling worde. Ook
verklaarden de afgevaardigden zich voor de verpligting eener
heffing vau schoolgelden behalve van on vermogenden. Na de
behandeling van verschillende andere onderwerpen hechtten
alle afgevaardigden hunne goedkeuring aan hetgeen de hoofd
commissie geschreven had aan de vereeniging voor gereformeerd
onderwijs, daarop neerkomende, dat men de oprigting dier
vereeniging betreurde, maar broederlijke zamenwerking met
haar wenschelvk achtte. Ten slotte wees de heer Groen neg
op het belang der aanstaande verkiezingen en wel in den geest
zijner laatste bekende geschriften. Zij die oordeelden dat aan
het bijzonder onderwijs de voorrang moest worden toegekend
konden worden gesteund, maar op den voorgrond moest staan
dat bij Je verkiezingen niemand werd aangenomen, die in de
ouderwijs quaestie hjnregt tegen de vereeniging overstond. De
vergadering deed bij acclamatie van hare instemming daarmede
blijken. Uit het verslag blijkt, dat de uitgaven der vereeni
ging over 1867/68 hebben bedragen /29,836.8Ül/2, de ontvang
sten 22,466.791/3. Het tekort is uit de restauten van vroe
gere jaren bestreden. Uit deze fondsen zijn ruim 90 scholen
ondersteund.
Men schrijft uit
Den Alblasserwaard. Naar wij vernemen voldoet, volgens
voorloopige proefneming, het stoomgemaal aan den ^'shout
volkomen aan de verwachting en zal de eind-beproeving op den
12n der volgende maand plaats hebben. De beschikking over
zoodanig krachtig stoomgemaal doet de ingelanden met ge
rustheid de toekomst tegen gaan vooral sedert de laatste jaren
de noodzakelijkheid van de daarsteiling eener verbeterde pol
derbemaling hadden aangetoond.
De werkstaking der scheepstimmerlieden te Amsterdam is vruchteloos
geemdigd. Keizer Napoleon vertoont zich dezer lagen dikwijls in het
openbaar. Iu Posen klaagt men over het voortduren der brandstichtin-
ëen- De veetjphus heeft opgehouden iu Gallicie na van julij 1868
tot april jl. in 103 plaatsen gewoed te hebben met een verlies van
6282 runderen. De boeren der z. afrikaansche republiek rooven nog
altijd kafferkinderen ora die tot slaven te bezigeu. De mobiele nati-
ouale garde te Parijs zal eindelijic worden gewapend. Vrijdag is de
te Borselen aangespoelde walvisch verkocht voor 5U0. De minister
van justitie in Oostenrijk verklaart, dat het concordaat opgehouden heeft
te bestaan. Ora de geestelijkheid te winnen hebben 80 officiële fran-
sche kandidaten verzekerd, dat zij voor de wereldlijke magt van den
paus zijn. De zeeuwscbe afgescheidenen hebben eeu predikant van zijn
ambt ontzet. Te Nieuwediep is de eerste steen gelegd voor een nieuw
institout voor de marine. Te Utrecht hebben belangstellenden besloten
om te Amsterdam uit te geven «een christelijk nationaal dagblad" dat
tevens volledig handelsorgaan zal zijn. Ecuador bevindt zich in de
onmogelijkheid om de met zijne schuldeischers gesloten overeenkomst na
te leven en acht zich nu daarvan ontslagen. Nabij Coblenz vallen
groote rotsblokken uit de wanden der leigroeveu. Te Home zijn van
de beschuldigden van 22 uet. 1867 eindelijk 62 personen veroordeeld
tot levenslange galeistraf en andere tot mindere straffen. Aan
Amsterdam wordt op nieuw verweten dat het volhoudt met smakeloos
en onpraktisch te boawen. De fransche paketbooten brengen voortdu
rend Candioten terug naar hun eiland. Nog 8000 uitgewekenen bevinden
zich iu Griekenland. De werkstaking te Preston is Len nadeele der
wevers afgeloopen. De honved-werving in Hongarije mislnkt. Vele
fabrieken te Barcelona staan geheel stil. De beijersche verkiezingen
vallm ongunstig uit voor de liberalen. Mazzini zal zijn domicilium
overbrengen naar Lucern. Weldra zal eene stoombootvaart tussehen
otettin en Amerika geopend worden.
n.
Mijnheer ie Redacteur,
In mijn vorigen brief meldde ik U de drieledige be3P.hu 1-
diging tegen Dr. Bosscha ingebrachtI<>. Ongodsdienstigheid
2 Republicanismus 3°. Pruisisch gezindheid.
Het is zeer getnakkeJijk iemand gevoelens toe te dichten, die
bij niet heeft, wanneer men meent geen bewijs te moeten leve
ren van hetgeen men zegt, en hoogst moeilijk bewijzen van
bet tegendeel te geven. Dat weten de tegenstanders der open
bare school ook wel en daarom wenden ze bet juist over dien
boeg. Het gaaj er meê als met den man, dien men ora de
eene of andere reden voor gek wilde doen doorgaan. Allen
beweerden, dat de mafi zijn verstand verloren had, eu of nu
de patient al verzekerde, dat hij zich volkomen wel gevoelde
en zijn hersenkas in de volmaakste orde was de belang
hebbenden hielden maar staande, dat het niet zoo zijn kon en
zeiden tot de omstandersDat is zoo zijn idee Jixehij houdt
zich voor wjjs, maar eigenlijk is hij stapelgek. En door altijd
op hetzelfde aanbeeld te slaan en allen één lijntje te trekken
kre°g men het publiek op zijn hand. De man werd in een
verbeterhuis opgesloten.
Yeder is en moet het wesen
Wat de werelt van hem seijt.
Als ze morgen van mij zeggenDie Mijnheer Verax is
atheïst wat zal ik er aan doen, Mijnheer? Verax komt
niet in de kerk, want hij sjmpathiseert niet met de dominee»
en belaas de dominees zijn tegenwoordig de kerk. Men gaat
alleen naar de kerk om dominees te hooren preeken of voor
zijn fatsoen. Doet men dat niet, om welke reden dan ook,
dan heet men ongodsdienstig. En toch. Mijnheer de Redac
teur, Verax dient God op zijne wijze. Hij zoekt Hem in de
natuur en de geschiedenishij ziet Zijn naam in vlammend
schrift geschreven aan het uitspansel en hoort zijn stem in den
stormwindhij speurt Gods hand in zijn leven en eert den
Mensehenzoonhij streeft er naar eerlijk en oprecht, nederig
en verdraagzaam te ziju. Toch zou ik geen kans zien om te
bewijzen, dat ik geen atheïst ben. Alleen zou ik meenen mijn
aanklagers te mogen vragen Waarmee bemoeit ge U en welke
gronden hebt gij voor Uw beweren?
Zoo denk ik, dat het misschien met den Heer Bosscha ge
legen is. Ik weet het niet. Ik weet niets van het particu
liere leven van dien Heer en ben niet met zijn bijzondere ge
voelens bekend. Maar weet U wat ik wel weet, Mijnheer
de Redacteur?
Ik weet, dat aan een Volksvertegenwoordiger mag gevraagd
wordenZijt gij eerlijk Zijt gij bekwaam Hebt gij hart
voor 's lands zaken Maar niet Van welk geloof zijt gij
Wat denkt gij over God en den godsdienst? Dergelijke
vragen komen niet te pas in een land als het onze, waar kerk
en staat elk hun bijzonder gebied hebben.
Ik weet ook, dat de Maatschappij tot Nnt van 't Algemeen
niet tot Voorzitter van de algemeene vergadering zou geko
zen hebben een ongodsdienstig man. Die maatschappij heeft,
onder hare 14000 leden, menschen van de meest verscheiden
richtingen, maar allen één in het geloof aan God en in liefde
voor den naaste; die maatschappij beeft tot bestuurders de
uitstekendste mannen, sieraden aller kerkgenootschappen. Het
Hoofdbestuur kent den Heer Bosscha sedert jarenhet kiest
hem tot zijn voorzitteris er vleiender blijk van vertronwen
denkbaar? Is dat een bewijs, dat Dr. Bosscha ontrouw is aan
de beginselen der genoemde maatschappij, die godsdienst en
wetenschap beschouwt als de zuilen der samenleving?
Wat vreest men van den Heer Bosscha? Dat hij in de 2«
kamer den godsdienst zal afbreken Mijnheer, dat is immers
al te dwaas. Heeft de Heer B. dat als Inspecteur van het
Middelbaar Onderwijs dan gedaan
Mijnheer de Redacteur, ik heb een paar neefjes, die op Bur
gerscholen gaan, juist in het district van Dr. Bosscha, onder
zijn onmiddelijk toezicht. Ik beu wat nieuwsgierig uitgeval
len en snuffel wel eens in hun boeken, als zij bij mij logeeren.
Ik zag boeken over natuurwetenschap, die een juist inzicht
geven in de wetten der natuur en door bekendheid met de
groote werken des Scheppers opleiden tot diens vereering. Ik
zag taal- en letterkundige werken met uittreksels en voorbeel
den uit de beste schrijvers. In de hand van den een zag ik
Vondels Lucifer met de schoone rei
Wie is het, die zoo hoog gezeten,
Zoo diep in 't grondelooze licht,
Van tjjd noch eeuwigheid gemeten,
Bij zich bestaat, geen steun van buiten
Ontleent, maar op zich zeiven rust?
Ilat 's God. Oneindig eenwig Wezen
Van alle ding, dat wezen beeft
Vergeef het ons; o nooit volprezen,
Van al wat leeft of niet en leeft
Nooit uitgesproken, noch te spreken;
Vergeef het ons en scheld ons kwijt
Dat°geen verbeelding, tong noeh teeken
U melden kan.
In den Gijsbrecht van Amstel van mijt, ander neefje las ik
Al wie door ootmoed wordt herboren
Die is van 't Hemelscbe geslacht,
en zooveel andere schoonheden meer.
Heet dat afbreken van den godsdienst Is daarin de invloed
van een atheïst merkbaar Is dat ongodsdienstigheid
Mijnheer de Redacteur God geve, dat we nog lang zulke
scholen houden, waar niemand wordt verketterd of uitgesloten
waar verdraagzaamheid en liefde de onderwijzers bezieltwaar
de geest van het jonger geslacht wordt gevoed met weten
schap en echte humaniteitwaar teedere hersenen niet ge
kweld worden met leerstellige begrippen, die boven bun be
vatting gaanwaar een dampkring heerseht, die her gemoed
vatbaar maakt voor de ontkieming der zaden van godsdienst,
die HUISGEZIN en KERK er in behooren te strooien.
Inspecteurs, die zulk onderwijs inrichten en voorstaan, be
vorderen het waarachtig belang des vaderlands en als zij dan
daarenboven bereid zijn die scholen te verdedigen in de Kamer,
dan verdienen zij den dank en de toejuiching van iedereen eu
allerminst de beschuldiging van ongodsdienstigheid en gebrek
aan vaderlandsliefde.
Op dit laatste punt, republikeinsche Pruislustigheid, hoop
ik nog terug te komen.
Gouda, 23 Mei. VERAX.
ERRATUM.
In den eersten brief, nt>. 746, staat op bladz. 3 kol. 2 eerste regel vaa
boren, bij vergissing ndrie aan elkander dubbelemoet zijn driedubbele-
Aan den heer mr. W. M. DE BRAUfF.
De brief door u aan de kiezers in ons hoofddistrict ge
schreven is ook tot mij gekomen en ik lees daarin dat gij u
niet alleen weder verkiesbaar stelt, maar tevens meent nw regt op
eene juiste beoordeeling te moeten handhaven en dat niet heler
te kunnen doen, dan door rondborstig uwe overtuiging in zake
van het volksonderwijs uit te spreken.
Dit geviel mij uitmuntend; dan wist ik waaraan mij te
houden; want er is spraakverwarring in den lande. Wint-
gens en Bichon zijn te Dordrecht van hetzelfde gevoelen 1 De
toestanden zijn veranderd, velen zijn de oogen geopend voor B
het gevaar dat de volksschool bedreigt. Wie weet, mogt ik
denken, of ook onze bekwame en schrandere vertegenwoordiger
niet eindelijk inziet, dat hij dwaalde, toen hij zich zoover in
liet met de dood-vijanden der volksschool. Wel heeft bij tot
hiertoe te veel toegegeven aan die onverzadelijken, maar bun
steun had hem gered, toen hij zoo veeg stond en hij was met
zijn wetsvoorstel zoo ver mogelijk gegaan om hen tevreden
te stellen. En nu zij wel dankbaar maar onvoldaan zijn, zal
hij ziet van hen afwenden en beteren steun zoeken.
De rondborstige verklaring nu luidtvoor het openbaar on
derwijs handhaving van ie gemengde schoolen zonder aanran-
dinr van deze, werkelijke vrijheid van het hijzonder onderwijs zon
der verdrukking, noch regtstreeks, noch zijdelings. Welnu is
dat niet voortreffelijk en meer dan genoeg? Al de liberalen
willen hetzelfde. Uwe zaak is gewonnen. Maar toch er blijft
bezwaar.
Die handhaving is kostelijk en zonder aanmerking, zij scheidt
u volkomen van de vijanden der school. Elk groeninau of
ultramontaan, die zijne stem op u uitbrengt, beleedigt u schan
delijk. Zij willen geen handhavers maar omverwerpers, en zul
len zij zich dan nu niet geheel in u bedriegen?
Maar de tweede alinea is mij niet rondborstig genoeg. Het
bijzonder onderwijs is dat onvrij, wordt dat verdrukt Zie, hier
zit de knoop. Wordt de grondwet geschonden of moet de
grondwet veranderd worden. De grondwet verklaart het bij
zonder onderwijs vrij, behoudens toezigt, doch eischt in een
onderwijzer bekwaamheid en zedelijkheid.
Wat willen de voorstanders van het bijzonder onderwijs?
Eerst ontheffing van de voorwaarden, vervolgens de supre
matie, de bjjz. school regel, de volksschool uitzondering, en
het einddoel is, de school ondergeschikt aan de kerk, aan bij
zonder leerbegrip.
Zoo ver zult gij wel niet medegaan, maar evenwei ligt in
uwe woorden, eene kwalijk verborgen beschuldiging van on
genoegzame vrijheid en van verdrukking. Deze insinuatie wer
pen wij van ons en zij beperkt voor ons gevoel de rondborstig
heid uwer handhaving. Wij zouden nog iets meer van u
vragen, eene duidelijke verklaring, dat de bloei onzer maat
schappij de volksschool eisoht als noodzakelijke voorwaarde, als
grondslag van onze zelfstandige nationaliteit. Uwe woorden
worden nevelachtig en wij mogen die niet in den gunstigsten
zin opnemen. En wie zou ons dit wantrouwen ten kwade duiden,
ook gij niet, mijnheer; uwe antecedenten spreken te duidelijk.
Uwe zucht om den antirevolutionairen te believen en aan die
teedere gemoedsbezwaren te gemoet te komen, kan niet geloochend
worden. Al zouden wij overigens elke bedenking terughouden
tegen uwe vroegere politieke houding; dat altijd verwerpen
van eiken liberalen maatregel bevalt slechts aan weinigen.
>ra
a;|
E
ro
