Nieuws en Advertentieblad voor Gouda en Oinslreken. 1872. A N? 1194.' Spoorwegen op Java, (pvergenomen uit Nederland en Java, Veertien-- daageche Ct. der Maatschappij tot Nut van den Javaan.) T -. Vrijdag, 19 April. 3 A X t. I” i 3 .om- I _£2SL J e difi gel I»> 68. 1371* ,07.1410. 81. 1433. 92.1493. 31.1535. 86.1604. 40.1651. 26.1728. 58.1766. 96.1818. 49.1856. 93.189R. 56.1963. 02 2008. 38.2041. 77.2094. 50.2168. 54 2255. 83.2287. 43. 2351. 84.2885. 16.2418. 75.2492. 37.2540. 96.2598. 58.2665. 96.2703. 40.2748. 79. 2796. 39.2844. 92.290Q. 27.2029. 56.2971. 142.3044. 178.8081. 04.8107. 53.8155. 107.3210. 147.3248. 07. 3309. 142 3345. 198.3402. 30. 3439. 176.3491. >23.3525. 73. 3587. >22.3624. •84. 3687. 125.8726. ’71.3773. 114.3816. 147.3854. 120.3922. 184.4011. 142.4046. 185.4002. 135.4147. 190.4197. 129.4230. 194.4307. 483.4385. 119. 4421. 156.4457. >02.4512. >77.4579. 611.4618. 147.4650. 728.4729. 806.4807. 834.4835. 878.4879. 934.4935. 988.4996. i Dat vrije handelsbeweging en goede, aan de eischen van tijd en plaats voldoende, middelen factoren zijn voor de ontwik-' doei van land en volk, zal wel L’évidence se montre; dige, maar van der Capellen, de door ondgasten geleide en verleide, als landvoogd achterbleef, ging het goede, dat aanvankelijk door het hel dere inzicht en het wjjze en vaste beleid van een Raffles en een Elout gewonnen was, spoe dig wéér verloren. De goede wil en de groote talenten van een du Bus de Ghisignies, Elout’s geestverwant, waren niet bjj machte op te roei en tegen den stroom van koninklijke bedenkin gen en beschouwingen, die opwelde en" alras opbruiste nit den loop der omstandigheden, duideljjk gezegd uit den Weidelijken nood van het moederland, enuit de geforceerde koninklijke rentegarantia aan de aandeelhou ders der Handelmaatschappij. Du Bus trad af, Johannes van den Bosch trad op, en zie! wéér scheen Jan Kompanie als een phoenii uit zjjn assche verrezen. Neen, 't was geen schijn, 't was werkelijkheid, eila- cieWel was hét wéér de Jan Kompanie van ouds, maar nu in generaals uniform, met ge neraals allures en generaals pretensies. Dezelfde persoon, of liever dezelfde geest, hetzelfde ré gime, maar onder andere namen en andere vor men, overeenkomstig de eischen des tijds en zoo als het heette das alouden adats Ik behoef wel niet te ontwikkelen, wat het cultuurstelsel is, en. wat het tot heden heeft gewrocht. Gelukkig, dat het morgenrood van den dag zijner uitvaart is aangebroken 1 Koffie met sniker begint, Goddank meer en meer als staatsdrauk zjjn crediet bjj volk en volksverte genwoordiging te verliezen. En zooals een volk is zoo zjjn regeering! Wel heeft Jan Kompanie een verbazend taai levenmaar sedert ruim een 20tal jaren is hij toch erg aan 't sukkelen. Wel gaf hij nog ge durig tecken van opgewekt leven; soms scheen hij zelfs voor een t;jd wéér geheel de oude; maar op den duur wil het toch niet meer met hem. Er is zooveel, zoo heel veel gebeurd, dat 's mans gezondheid ondermjjnd, zijn kracht verlamd heeft. Daarbjj is hij geweldig zenuw en schrikachtig geworden. Geen wondér! door verlies op verlies, door schok op schok werd zucht, niet was uitgedreven, kon van wezen- 1 zijn zenuwgestel op al te harde proef gesteld. __i i yen Jenke slechts aan de ingetrokken gouver- nements tabaks-, thee-, peper-, kaneel- en in- digo-cultuur, aan het afgeschafte passen-, het ingekrompen consignatiestelsel, aan de cultuur- procenten en rottingstraffen zaliger gedach tenis Men stelle zich de zieleangsten voor, die de wording en de werking van de comptabili teitswet den man reeds moeten gekost hebben, die vroeger zoo vermakeljjk met cijfers wist te goochelen en wiens heilige „boeken” voor het profaan gemeen gesloten bleven tot op dien noodlottigen 23“ April 1864, den geboortedag der jaarljjksche rekening en verantwoording! Maar meer nog dan door al het genoemde, werd de oude Jan Kompanie geschokt tot in het merg zjjner koopmansbeenderen door de agrarische wet en de snikerwet, meent ge? Neen, dan kent ge Jan Kompanie niet! In „doorgaans wel onderrichte kringen" werd in der tjjd verzekerd, dat de ooljjke oude zich bjj de geboorte dier beide wetten in de kneu keltje handen wreef, en daarbjj een wonderljjk geluid liet hoeren, dat zich het best als „ge grinnik” laat qualificeeren. Is het dan de concept-tariefwet „zonder dif ferentie”, wier verschjjning Jan Kompanie zoo allergeweldigst heeft aangegrepen Wat zal ik u daarvan zeggen? In den goeden, ouden tijd, den bloeitijd van Jan’s za ken, wist men van geen tariefwet. De oud- Javanen en Maleiers waren freetraders, en Jan was ook freetrader, wel te verstaan voor zich en de zijnen alleen. Sinds Jan in het 0. I. GOUDSCHE COURANT. insulair gebied iets te kommandeeren had, was de toegang tot dat gebied met angstvallige zorg voor iederen vreemden indringer gesloten, Dif- ferentieele rechten Jan kende en erkende geen andere rechten dan de zijne, alle andere werden éénvoudig genegeerd, alle zonder diffe rentie. In latere dagen, ja, toen wjj door het Engelsch tusschenbestuur voorgegaan, en door den tuimelgeest destijds aangegrepen en voort gestuwd, ook den vreemdeling vergunden vruch ten te plukken uit onzen 0. ïndischen tuin, „mits bjj den grond niet omwroette of met onkruid bezaaide", toen werden er tarieven ge maakt voor den in-, nit- en doorvoer in Ned. Indie. En eenmaal voor een fait accompli geplaatst, heeft Jan Kompanie na zjjn herrjj- zenis, er wel voor gezorgd, dat we zoolang mogelijk en zooveel mogelijk teerden en specu leerden op tarieven met differentie, met veel, veel differentie. Ja, jaren lang heeft hij zoowel „bevriende mogendheden” als den armen Ja vaan, die in de eerste plaats dupe was van Jan’s protectiouistischen geest, door zjjne bui tensporige hooge diftérentieele rechten gesard en getart Wel bloedt hem dan ook het hart bjj de gedachte, dat de vruchten van zooveel teedere zorg zullen worden prijs gegeven op grond van de holle theoriën eener quasi-Weten- schap, die onder den aanmatigenden titel van staathuishoudkunde, er op schijnt aangelegd, om de huishouding van den staat totaal in de war te sturen. Is het ook niet ongehoord, niet hemeltergend, dat de belangen van den njjve- ren Twentenaar zullen worden opgeofferd aan die van den luien eu vadsigen Javaan, die na- tuurljjk zjjn katoentjes bjj den Engelschman zal koopen, indien deze ze hem beter eu goed- kooper leveren dan de Twentenaar?... Met dat al is er iets, dat, meer nog dan de evenbedoelde „concept-tariefwet zonder'differen- tie” knaagt aan Jan Kompanie’s rust en leven, iets, dat Jan’s verbleekte lev.enszon met koort sig snellen loop ter kimme zal doen dalen. Vraagt gjj nog wat het is, dat vreeseljjk, dat knagend, dat Jan-moordend iets?... Maar weet ge dan niet, hoe de vurige Salamander reeds sinds eenige jaren op Java blaast en giert, raast en tiert? Hoort gjj dan niet het gesnor en geknars, het gesteun en gedreun van loco motief eu waggons?... Weet gjj dan niet hoe de oude Jan Kompanie gebogen gaat onder de Ijjn SamarangVorstenlanden en onder de Ijjn BataviaBuitenzorg? Hoe hij zich wringen en verwringen moet in al de boekten en krom mingen dier Ijjnen door bergen en dalen, over holle ravjjncn en bruisende hergstroomen Welnu, die beide Ijjnen zjjn nog maar een begin van de namelooze ellende, die het radicalisme brengen zal over Nederland en Java; want lees en verbleek, gelijk Jan Kompanie’s levens zon verbleekte op den 6" dag der jongstverloo- pen Slachtmaand de tegenwoordige Minister van Koloniën wil „van Staatswege” eeu net van spoorwegen over geheel Java laten aanleg gen. Ziedaar den hoofdinhoud eener „konink lijke boodschap" aan 't adres van de 2' kamer der Staten-Generaal, op dien guren 6“ Novem berdag, die kon 't andersJan’s levens zon zag verbleken. O volk van Nederland,- o volk van Insulinde, waar moet het met u heen Een net van spoorwegen over geheel Java!!.... Groningen, Maart '72. W. J. v. Gorkom. goede, aan de V •All I van communicatie en vervoer onder alle hemel streken machtige keling en den bloei ri geen betoog behoeven. on ne la démontre pas. Het tegenovergestelde is evenzeer evident; waar vrjje handelsbeweging en goede en vol doende vervoermiddelen ontbreken, bljjven so- - ciale en oeconomische toestanden nagenoeg sta tionair. Het kan niet andersniet strafleloos laat de natuur zich geweld aandoen. En het leven der natuur, der zedeljjke als der stoffelijke, is niet aangelegd op isolement, maar op ge meenschap, op vereeniging, op assimilatie. Waar kracht gezocht wordt in isolement, daar is de toestand abnormaal, ongezond, ziekeljjk. In de miskenning of negatie dezer eenvou dige, algemeen geldige waarheden ligt de grond van den achterlijken toestand, waann het door de natuur zoo rjjk gezegende Java nog ‘.heden ten dage verkeett. Jaren, nqen, eeuwenlang bleef door Jan Kompanie’s bekrompen zelfzucht de transatlantische gemeenschap met het won derschoons en rjjke eilaüd binnen de engst mo- geljjke grenzen beperktterwjjl met betrekking tot het biunenlandseh verkeer en vertier geen ander, geen hooger belang gold dan Jan panie’s eigenbelang. In de plaats van den zelf- znchtigen koopman, trad de niet minder zelf zuchtige Staat, die, wel verre van met Jan’s misrekeningen zjjn voordeel te doen, met diens insolventen boedel ook diens insolventen geest scheen te hebben aanvaard. Kwalijk begrepen staatsbelang kon niet goed maken of herstellen, wat door kwaljjk begrepen handelsbelang was bedorven of verzuimd. Zoolang de enge geest van Jan Kompanie, de geest van banale zelf- Ijjk staats- of nationaal belang geen sprake zjjn, veel minder van harmonie tusschen dat belang en't waarachtig belang van den Javaan. En die geest werd uitgedreven, maar met dien geest ook het lichaam, Jat er door was bezield. Men weet de dingen, die daar geschied zjjn in den jare 1811. Sir Thomas Stamford Raffles, de wakkere Brit, toonde de roeping en den plicht van den kolonialen staat te gevoe len en te verstaan. Hjj brak met den geest, die te lang had voorgezeten in 't beheer der veroverde Kolonie, tot schade en schande van Nederland, tot schade, helaasook van de Ko lonie zelve, die in haar bodem en huur bevol king beide zulke onschatbare elementen ter ont wikkeling bezit. Maar het Britech bestuur zou slechts een tusschenbestuur zjjn. Nauwelijks had Nederland zjjn nationale onafhankelijkheid en zelfstandig heid heroverd, of het trad ook als koloniale staat wéér op. Geleerd en gelouterd door zjjne politieke vernedering en herleving, en voorge licht door het voorbeeld vAn den Brit, scheen de herboren staat inderdaad ook „wedergebo ren" te zjjn, niet in mystieken, maar in volko men gezouden zin. Achdat de begoocheling zoo kort moest durenWare C. J. Elout maar in Indië geble ven, de man met den helderen, ruimen blik, met het edele, warme hart, met den krachtigen, vasten wil en de even krachtige en vaste hand Nu niet hjj, de edele, maar van der Capellen, de adelljjke, niet Elout, de heldere eu zelfstan-

Kranten Streekarchief Midden-Holland

Goudsche Courant | 1872 | | pagina 1