Nieuws en Advertentieblad voor Gouda en Oinslreken.
1872.
A
N? 1194.'
Spoorwegen op Java,
(pvergenomen uit Nederland en Java, Veertien--
daageche Ct. der Maatschappij tot Nut
van den Javaan.)
T
-.
Vrijdag, 19 April.
3
A
X
t.
I”
i
3
.om-
I
_£2SL
J
e
difi
gel
I»>
68. 1371*
,07.1410.
81. 1433.
92.1493.
31.1535.
86.1604.
40.1651.
26.1728.
58.1766.
96.1818.
49.1856.
93.189R.
56.1963.
02 2008.
38.2041.
77.2094.
50.2168.
54 2255.
83.2287.
43. 2351.
84.2885.
16.2418.
75.2492.
37.2540.
96.2598.
58.2665.
96.2703.
40.2748.
79. 2796.
39.2844.
92.290Q.
27.2029.
56.2971.
142.3044.
178.8081.
04.8107.
53.8155.
107.3210.
147.3248.
07. 3309.
142 3345.
198.3402.
30. 3439.
176.3491.
>23.3525.
73. 3587.
>22.3624.
•84. 3687.
125.8726.
’71.3773.
114.3816.
147.3854.
120.3922.
184.4011.
142.4046.
185.4002.
135.4147.
190.4197.
129.4230.
194.4307.
483.4385.
119. 4421.
156.4457.
>02.4512.
>77.4579.
611.4618.
147.4650.
728.4729.
806.4807.
834.4835.
878.4879.
934.4935.
988.4996.
i
Dat vrije handelsbeweging en goede, aan de
eischen van tijd en plaats voldoende, middelen
factoren zijn voor de ontwik-'
doei van land en volk, zal wel
L’évidence se montre;
dige, maar van der Capellen, de door ondgasten
geleide en verleide, als landvoogd achterbleef,
ging het goede, dat aanvankelijk door het hel
dere inzicht en het wjjze en vaste beleid van
een Raffles en een Elout gewonnen was, spoe
dig wéér verloren. De goede wil en de groote
talenten van een du Bus de Ghisignies, Elout’s
geestverwant, waren niet bjj machte op te roei
en tegen den stroom van koninklijke bedenkin
gen en beschouwingen, die opwelde en" alras
opbruiste nit den loop der omstandigheden,
duideljjk gezegd uit den Weidelijken nood van
het moederland, enuit de geforceerde
koninklijke rentegarantia aan de aandeelhou
ders der Handelmaatschappij.
Du Bus trad af, Johannes van den Bosch
trad op, en zie! wéér scheen Jan Kompanie
als een phoenii uit zjjn assche verrezen. Neen,
't was geen schijn, 't was werkelijkheid, eila-
cieWel was hét wéér de Jan Kompanie van
ouds, maar nu in generaals uniform, met ge
neraals allures en generaals pretensies. Dezelfde
persoon, of liever dezelfde geest, hetzelfde ré
gime, maar onder andere namen en andere vor
men, overeenkomstig de eischen des tijds en
zoo als het heette das alouden adats
Ik behoef wel niet te ontwikkelen, wat het
cultuurstelsel is, en. wat het tot heden heeft
gewrocht. Gelukkig, dat het morgenrood van
den dag zijner uitvaart is aangebroken 1 Koffie
met sniker begint, Goddank meer en meer als
staatsdrauk zjjn crediet bjj volk en volksverte
genwoordiging te verliezen. En zooals
een volk is zoo zjjn regeering!
Wel heeft Jan Kompanie een verbazend taai
levenmaar sedert ruim een 20tal jaren is hij
toch erg aan 't sukkelen. Wel gaf hij nog ge
durig tecken van opgewekt leven; soms scheen
hij zelfs voor een t;jd wéér geheel de oude;
maar op den duur wil het toch niet meer met
hem. Er is zooveel, zoo heel veel gebeurd, dat
's mans gezondheid ondermjjnd, zijn kracht
verlamd heeft. Daarbjj is hij geweldig zenuw
en schrikachtig geworden. Geen wondér! door
verlies op verlies, door schok op schok werd
zucht, niet was uitgedreven, kon van wezen- 1 zijn zenuwgestel op al te harde proef gesteld.
__i i yen Jenke slechts aan de ingetrokken gouver-
nements tabaks-, thee-, peper-, kaneel- en in-
digo-cultuur, aan het afgeschafte passen-, het
ingekrompen consignatiestelsel, aan de cultuur-
procenten en rottingstraffen zaliger gedach
tenis Men stelle zich de zieleangsten voor, die
de wording en de werking van de comptabili
teitswet den man reeds moeten gekost hebben,
die vroeger zoo vermakeljjk met cijfers wist te
goochelen en wiens heilige „boeken” voor het
profaan gemeen gesloten bleven tot op dien
noodlottigen 23“ April 1864, den geboortedag
der jaarljjksche rekening en verantwoording!
Maar meer nog dan door al het genoemde,
werd de oude Jan Kompanie geschokt tot in
het merg zjjner koopmansbeenderen door
de agrarische wet en de snikerwet, meent ge?
Neen, dan kent ge Jan Kompanie niet!
In „doorgaans wel onderrichte kringen" werd
in der tjjd verzekerd, dat de ooljjke oude zich
bjj de geboorte dier beide wetten in de kneu
keltje handen wreef, en daarbjj een wonderljjk
geluid liet hoeren, dat zich het best als „ge
grinnik” laat qualificeeren.
Is het dan de concept-tariefwet „zonder dif
ferentie”, wier verschjjning Jan Kompanie zoo
allergeweldigst heeft aangegrepen
Wat zal ik u daarvan zeggen? In den
goeden, ouden tijd, den bloeitijd van Jan’s za
ken, wist men van geen tariefwet. De oud-
Javanen en Maleiers waren freetraders, en Jan
was ook freetrader, wel te verstaan voor zich
en de zijnen alleen. Sinds Jan in het 0. I.
GOUDSCHE COURANT.
insulair gebied iets te kommandeeren had, was
de toegang tot dat gebied met angstvallige zorg
voor iederen vreemden indringer gesloten, Dif-
ferentieele rechten Jan kende en erkende
geen andere rechten dan de zijne, alle andere
werden éénvoudig genegeerd, alle zonder diffe
rentie. In latere dagen, ja, toen wjj door het
Engelsch tusschenbestuur voorgegaan, en door
den tuimelgeest destijds aangegrepen en voort
gestuwd, ook den vreemdeling vergunden vruch
ten te plukken uit onzen 0. ïndischen tuin,
„mits bjj den grond niet omwroette of met
onkruid bezaaide", toen werden er tarieven ge
maakt voor den in-, nit- en doorvoer in Ned.
Indie. En eenmaal voor een fait accompli
geplaatst, heeft Jan Kompanie na zjjn herrjj-
zenis, er wel voor gezorgd, dat we zoolang
mogelijk en zooveel mogelijk teerden en specu
leerden op tarieven met differentie, met veel,
veel differentie. Ja, jaren lang heeft hij zoowel
„bevriende mogendheden” als den armen Ja
vaan, die in de eerste plaats dupe was van
Jan’s protectiouistischen geest, door zjjne bui
tensporige hooge diftérentieele rechten gesard
en getart Wel bloedt hem dan ook het hart
bjj de gedachte, dat de vruchten van zooveel
teedere zorg zullen worden prijs gegeven op
grond van de holle theoriën eener quasi-Weten-
schap, die onder den aanmatigenden titel van
staathuishoudkunde, er op schijnt aangelegd,
om de huishouding van den staat totaal in de
war te sturen. Is het ook niet ongehoord, niet
hemeltergend, dat de belangen van den njjve-
ren Twentenaar zullen worden opgeofferd aan
die van den luien eu vadsigen Javaan, die na-
tuurljjk zjjn katoentjes bjj den Engelschman
zal koopen, indien deze ze hem beter eu goed-
kooper leveren dan de Twentenaar?...
Met dat al is er iets, dat, meer nog dan de
evenbedoelde „concept-tariefwet zonder'differen-
tie” knaagt aan Jan Kompanie’s rust en leven,
iets, dat Jan’s verbleekte lev.enszon met koort
sig snellen loop ter kimme zal doen dalen.
Vraagt gjj nog wat het is, dat vreeseljjk, dat
knagend, dat Jan-moordend iets?... Maar weet
ge dan niet, hoe de vurige Salamander reeds
sinds eenige jaren op Java blaast en giert,
raast en tiert? Hoort gjj dan niet het gesnor
en geknars, het gesteun en gedreun van loco
motief eu waggons?... Weet gjj dan niet hoe
de oude Jan Kompanie gebogen gaat onder de
Ijjn SamarangVorstenlanden en onder de Ijjn
BataviaBuitenzorg? Hoe hij zich wringen
en verwringen moet in al de boekten en krom
mingen dier Ijjnen door bergen en dalen, over
holle ravjjncn en bruisende hergstroomen
Welnu, die beide Ijjnen zjjn nog maar een begin
van de namelooze ellende, die het radicalisme
brengen zal over Nederland en Java; want
lees en verbleek, gelijk Jan Kompanie’s levens
zon verbleekte op den 6" dag der jongstverloo-
pen Slachtmaand de tegenwoordige Minister
van Koloniën wil „van Staatswege” eeu net
van spoorwegen over geheel Java laten aanleg
gen. Ziedaar den hoofdinhoud eener „konink
lijke boodschap" aan 't adres van de 2' kamer
der Staten-Generaal, op dien guren 6“ Novem
berdag, die kon 't andersJan’s levens
zon zag verbleken.
O volk van Nederland,- o volk van Insulinde,
waar moet het met u heen Een net van
spoorwegen over geheel Java!!....
Groningen, Maart '72. W. J. v. Gorkom.
goede, aan de
V •All I
van communicatie en vervoer onder alle hemel
streken machtige
keling en den bloei ri
geen betoog behoeven.
on ne la démontre pas.
Het tegenovergestelde is evenzeer evident;
waar vrjje handelsbeweging en goede en vol
doende vervoermiddelen ontbreken, bljjven so-
- ciale en oeconomische toestanden nagenoeg sta
tionair. Het kan niet andersniet strafleloos
laat de natuur zich geweld aandoen. En het
leven der natuur, der zedeljjke als der stoffelijke,
is niet aangelegd op isolement, maar op ge
meenschap, op vereeniging, op assimilatie. Waar
kracht gezocht wordt in isolement, daar is de
toestand abnormaal, ongezond, ziekeljjk.
In de miskenning of negatie dezer eenvou
dige, algemeen geldige waarheden ligt de grond
van den achterlijken toestand, waann het door
de natuur zoo rjjk gezegende Java nog ‘.heden
ten dage verkeett. Jaren, nqen, eeuwenlang
bleef door Jan Kompanie’s bekrompen zelfzucht
de transatlantische gemeenschap met het won
derschoons en rjjke eilaüd binnen de engst mo-
geljjke grenzen beperktterwjjl met betrekking
tot het biunenlandseh verkeer en vertier geen
ander, geen hooger belang gold dan Jan
panie’s eigenbelang. In de plaats van den zelf-
znchtigen koopman, trad de niet minder zelf
zuchtige Staat, die, wel verre van met Jan’s
misrekeningen zjjn voordeel te doen, met diens
insolventen boedel ook diens insolventen geest
scheen te hebben aanvaard. Kwalijk begrepen
staatsbelang kon niet goed maken of herstellen,
wat door kwaljjk begrepen handelsbelang was
bedorven of verzuimd. Zoolang de enge geest
van Jan Kompanie, de geest van banale zelf-
Ijjk staats- of nationaal belang geen sprake
zjjn, veel minder van harmonie tusschen dat
belang en't waarachtig belang van den Javaan.
En die geest werd uitgedreven, maar met
dien geest ook het lichaam, Jat er door was
bezield. Men weet de dingen, die daar geschied
zjjn in den jare 1811. Sir Thomas Stamford
Raffles, de wakkere Brit, toonde de roeping en
den plicht van den kolonialen staat te gevoe
len en te verstaan. Hjj brak met den geest,
die te lang had voorgezeten in 't beheer der
veroverde Kolonie, tot schade en schande van
Nederland, tot schade, helaasook van de Ko
lonie zelve, die in haar bodem en huur bevol
king beide zulke onschatbare elementen ter ont
wikkeling bezit.
Maar het Britech bestuur zou slechts een
tusschenbestuur zjjn. Nauwelijks had Nederland
zjjn nationale onafhankelijkheid en zelfstandig
heid heroverd, of het trad ook als koloniale
staat wéér op. Geleerd en gelouterd door zjjne
politieke vernedering en herleving, en voorge
licht door het voorbeeld vAn den Brit, scheen
de herboren staat inderdaad ook „wedergebo
ren" te zjjn, niet in mystieken, maar in volko
men gezouden zin.
Achdat de begoocheling zoo kort moest
durenWare C. J. Elout maar in Indië geble
ven, de man met den helderen, ruimen blik,
met het edele, warme hart, met den krachtigen,
vasten wil en de even krachtige en vaste hand
Nu niet hjj, de edele, maar van der Capellen,
de adelljjke, niet Elout, de heldere eu zelfstan-