BINNENLAND.
INGEZONDEN.
4au niet toestaan dat Turk ge ooit ecu vtoet herneemt
-«an het grondgebied hetwelk het eenmaal had verloren.
Sedert een halve eeuw neemt het gizag vau Turkije
af, ten gevolge van oorlogen eu van diplomatieke
onderhandelingen. Dit proo»s moet blijven voortgaan.
Wrgviugen te vermjjden is hierhg zaak. Men heeft
•veel gewonnen toen Turkije iii 1857 de Servische
vestingen pntruimde en de groote mogeudheden zullen
vasteijk weigeren hetzelfde werk nog eens te doen onder
gevaarlijker Omstandigheden. Turksche troepen op Ser
visch grondgebied «enneerderc.il bet gevaar van brand.
Ter wille vau den Kuropcrschen vrede moeten derhalve
de mogend heden dezen eisch afslaan. Ter wille van den
▼rfcde moet de Pofte ook opgeven dat prins Milan te
Koustantinopel den Sultan kome huldigen." Volgens
de Timet is de eenige aamiemelyke voorwaarde, dat er
.«én spoorweg door Servië wprde gelegd, in aansluiting
met Je Turksche sporen.
De Pelit. Corresposdenz deelt ook mede, dat de Porte
lich, wat de zes vredesvoorwaarden betreft, geheel op
het werlicht oordeel dèr mogendheden verlaat. We be
hoeven niet te zeggen hoe hartelijk wg hopen, dat dit
bericht waarheid behelzen moge.
Van het oorlogstooneel ontvingen wij geen belangrijk
nieuws. De oorrespondent van de iJaity New» te Bel
grado meldt, dut de regen het dal der Morava iti een
moeras heeft veranderd, waardoor militaire operatiën
Van eenig gewicht onmogelijk ziju geworden.
Een later Reu tertelegram qit Belgrado, van on
derscheiden zgden bevestigd, meldt dat er een wa
penschorsing voor \0< dagen is gesloten.
De ernstige crisis, waariu Oostelijk Europa verkeert,,
moet de aandacht niet aftrekken van andere opmerke
lijke gebeurtenissen. Als zoodanig mag wel het bijeen
komen beschouwd worden van het aardrijkskundig con-
rte Brussel. De koning van België weuscht er toe
te dragen, «ra Centraal-Afrika te openen voor den
wereldhandel. Hij wil aanvangen met aldaar de grond
slagen te leggen van een kolonie, welke werkzaam zou
lijn in het bestrijden van den slavenhandel en als basis
ken dienen tot ontdekkingstochten. De beroemdste Afri?
laansehe reizigers hebben hunne meening gezegd be
treffende dit plan, dat xg goedkeuren en, naar het schgut,
sal de nieuwe kolonie, of hoe mep dit begin van een
vestiging ook noemen wil, geplaatst worden onder
het bestuur van een internationale commissie. Hierdoor
hoopt mep te waarborgen, dat al wat geschiedt, strek
ken zal tot nut van geheel Europa en niet vau een
bijzonderen staat. De koning van Belgie, die het con
gres met een belangwekkende redevoering opende en
de onderneming door geld en invloed krachtig Steunt,
verdient slle hulde vooY zjn initiatief en leicling.
De verwachting, dat DuilscMaud niet geheel lijdelijk
en -zwijgend zou blijven wanneer een Europeesehe
mogendheid, in strjd met de bedotliugen der consti
tutie en met de door ha&r aangegane verplichtingen,
fich schuldig maakt aan godsdienstvervolging en ge
wetensdwang, is reeds verwezenlijkt. Volgens de
National Zeitung is tuaschen Duitschland en Eugelaud
«en zeer levendige correspondentie geopend ten aan
zien van de onverdraagzaamheid jegens de protestanten
(nSpanje, en men zon voornemens wezen deze mo
gendheid te vertoeken, een gedragslijn meer over-
cenkomsti^jmre^erplichtingeii te y°jg^___a|_JJ|_
GOUDA, 19 September 1876.
Hoewel wy ous dit jaar evenals vorige jaren slechts
ten doel «tellen de gemeentebegrooting eenvoudig uf
te drukken, sooals die ia ingediend, mogen we niet
onvermeld laten dat het 1de hoofdstuk der inkomsten
van de begrooting verkeerd is opgeteld, door dat by
bet transportee reu van pag. 21 op pag. 26 iu plaats
van 't cijfer 1972.02 is griet 1922.02. Het eind
cijfer vut dat hoofdstak is daardoor 50 gold. miu-
der dan het moest zyn en hel eiudgetal van de be-
g rooting der inkomsten evenzoo.
Z. M. heeft herbenoemd met ingang van 28 Sept.
e. k. tot burgemeester van Beenwjjk F. H. Bnlaeua
Brack, seer, dier gemeente en tot burgemeester vau
Waddinxvecn G. W. C. vau Dort Kroon, «eer. dier gent.
Gisteren is door de Goodsehe politie te 's Graven-
hage aangehouden en gevankelijk herwaarts overge
bracht de persoon van Cornells Ouwerkerk, van beroep
schippersknecht, die onder bedriegrlyke Voorgeven*
door den good- en rilverksshonder Mouasch, had doen
afgeven twee ril varen cylinder horloge*, die hy on-
middeijjk bad verkocht, een by een uitdrager alhirr
v en een ain een sjouwer te Gravenhage. Beide
horloge* zyn in beslag genomen.
Zaterdag-avond ia de laatste trein nit Utrecht, in
nbata van lei: 10.19, eerst ten 11.16 hier aange
komen. Eren voorbij Oudewater was de baud van
een wiel van een tender gesprongen, waardoor
men genoodzaakt waa, de reis met veel minder snel
heid te vervolgen. De train near Botterdam ia met
«en anderen tender eerst tegen middenieAt vertrokken.
Ongelukken hebben niet plaete gehad.
XcB is te B.igatpep. deuk bezig up4 het aanleggen
der kribwerken ra de Lek. Duar een der aan te
leggen kribben tevens aangelegd wordt tot Zuidelijken
veerdam vau het Bcrgstoepsche pontveèr, zal dit veer
eene buitengèvvoju gioote verbeteriug ondergaan. Tij
dens den ttauitg dier krib wordt echter de dienst van
het Veer gestuukt.
De sueltreiu die Zon ing avond 5.50'te Botterdam
moest aankomen, is tuaschen het statiou Cappelle eu
dc IJseliuondsehe laan aan een groot geva ir ontsnapt.
Een der passagierswageus ontspoorde en werd over eene
lengte van 1200 meter medegesleept, men zegt teuge-
volge vau het brekeu der veer Dit voorval veroorzaakte
oponthoud en ten gevolge van het onklaar raken ran de
baan inoesteu de treinen naar Botterdam te Nieuwer-
kerk van spoor verwisselen. Voor zooveel bekend,
hebben de passagiers geen letsel bekomen.
Aangaande den gezondheidstoestand van Dr. Knyper
kunnen wy mededeeleu, dat deze, voo* 1 redurande
de laatste weken, dermate is verbeterd, ..a.. am'""
Gods zegen, volkomen herstel vau krachten, zoowe.
intellektueel als physiek, spoedig mag verwacht worden.
Voor zich zelf zou Dr. Kuyper geen bezwaar hebben,
zijueu arbeid binnen kort ie hervatten zijn genees-
heeren dringen er echter tell sterkste op aan, dit
alsnog eenigen lijd uit te stellen ter vermijding van
mogelijke instorting. Daarmede moet rekening worden
gehouden. Het bericht, dezer dagen in sommige bladen
opgenomen, als zon Dr. Kuyper's U rugkomst definitief
in October bepaald ziju, is dus niet juist. Die terug
komst mag echter binnen een niet al te ver verwij
derd tijdstip warden te gemuet gezien. (Stand.)
In eene vereenigde zitting der beide kamers is de
vergadering der staten-genrraal Zaterilag door iltn
minister vau hiunenlaudsehe zakeu, namens den koning,
inet de volgende réde gcaloteu:
Mijne Heereul
In uwe thans afgrlonpen vergadering werd veel
zorg en moeite gewijd anu verschillende landsbelangen
ik heb den aangeuaineu plicht te 'ervulUn, u daarvoor
den dank des kouings te betuigen.
Behalve talrijke wetten, voer de huishouding van
den staat, zijne provinciën eu overzeescbe bezittingen
onmisbaar, werd de herziening der wetboeken voor-
uitgebracht door vermindering van het getal gerichts
hoven en door veybeteringiu in de rechtsvordering.
De regeling van het hooger onderwys is tot stand
gekomen en de pprlcbiiiijj dey rijks landbouwschool
verzekerd. -
Voor nieuwe mtdiMen van gemeenschap is een vaste
grondslag gelegd !U de ,wct tot aanleg vap staats
spoorwegen.
Omtrent de herziening der wet op de nationale
militie'had eene «temming in de tweede kamer plaats,
welke de raadslieden der kroon bewoog, gezamrnlijk
hnn ontslag te verweten.
Na rijp beraad en ernstig onderzoek van den toestand
beeft het den koidug behaagd bet ontslag van het
knbinet te weigeren.
De regeering voedt de hoop dat eerlang nieuwe
vooratellen iu het belang der defensie tot overeen
stemming zullen leiden.
In eene vereenigde zitting der beide Kamers der
Staten-Generaal op gisteren is door Z. M. den Koning,
de volgende opent igsredo uitgesproken
„Mijne heeren 1
„Met een gevoel van innige dankbaarheid voor «1
het goede, ook dit jaar aan het vaderland geschonken,
kom ik iu uw midden by den aanvang dezer zitting.
„Mijne betrekkingen met de vreemde mogendheden
blijven bij voortduring van zeer vriendschapprlyken
aard.
„De landbouw bloeit, de longziekte onder het vee
is afnemend, de oogst der meeste veldvruchten is
zeer voldoende.
„Zyo in ket begin dee jaara eenige streken des
lands door overstroomuigea geteisterd, de hulpvaar
digheid der natie kjefl veie wonden geheeld.
„De byoa volta irlo toegangen tot onze handels
steden, de krachtig borgnette bottw van spoorwegen,
de verivrteriog der iviervu en de ontworpen keiüal-
verbiudiugea der not itl-onsu-lijke gewesten metDuitsoh-
Und zullen weldra en huudel en der scheepvaart ten
bate komen.
„Dc toestand der fiuanoieu is gunstig, de steeds
klimmende opbrrngat van alle middelen wjjat op den
vooruitgang der natte eg stoffelijk gebied.
„Op de wereldtentoonstelling in Noord-Amerika
worden Nederlands kunst, zijn nijverheid en water
bouwkunde met een genoemd
„De zee-' en landmecht voldeden aen hare gewiobtige
roeping.
„Op de versterking onzer lerende strijdkrachten
blijft mijne aandacht gevestigd.
„In de overzeesobe oezitlingen wordt nog steeds
buitengewone inspenaing gevorderd, ter bevestiging
ven ons geaeg in bet noorden ven Sumatra.
„Eischte die strijd vele en kostbare mensohenlcrens
-.
ook daar kwijten vloot cn leger zich steeds met volhar.
ding van hunnen plicht.
„Overal elders in de Indisohe gewasten mag de
toestand gunstig worden genoemd.
„Groot* werken vau algemeen nut zijn op Java
der uitvoering nabij of worden voorbereid.
„De laatste overblijfselen van slavernij ouder de
inlanders op Sumatra's Westkust ziju, ander volkomen
instemming der hoofden eu der bevolking, uit-
gewischt.
„De toestanden in West-Iudië zijn slechts voor
geleidelijke verbetering vatbaaropbeuring ran den
landbouw moet door vermeerdering van werkkrachten
Verkregen worden.
„Mochten, gelijk ik hoop, de verwikkelingen met
Venezuela spoedig hare oplossing riuden, dan zal dit
Curetjao teil goede komen.
„Mijue heeren I Was de afgeloopen zitting een
werkzame, ook un reken ik op uwen vaderiautls-
lievrndeu ijver bij de behandeling van meuig gewichtig
onderwerp.
„Tot herziening onzer wetboeken zal uwe mede
werking opnieuw worden ingeroepen; ook tot ver
betering der militaire wetgeving zullen voorstellen
worden gedaan.
„De herziening der kieswet is noodig.
„Ben wetsontwerp op het Lager Ouderwijs zal
wtltlra bereiken.
„De reeds aanhangige voordrachten betreffende de
exploitatie vau spoorwegen eu tut herziening der
verordeningen op dc quarantaine, zijn uwer aandacht
aanbevolen.
„Het belang des handels cischt nadere rrgriisg
van het muiHw.'zen, ook voor Indié.
„Zoonel voor de reeds aucgebodeu, als voor nieuwe
voorstellen tot verbeteriug van belastingwetten zal
uwe medewerking wordeu gevraagd.
„(rods zegen ruste op onzen gemeenschappelijke,
arbeid
„Ik verklaar dc vergadering der SUten-Geiicmal
te zijn geopend."
Z. M. de Koning verlaat na het uitspraken dezer
rede met HU. KK. HH. de prinsen, begeleid door
de Commissie, de vergaderzaal, om zich op tie bepaalde
wijze, naar het koninklijk poleis temg te begeven.
Dc voorzitter sluit, nadat de Commissie is terug
gekeerd, de vereenigde zitting.
Niettegenstaande het ongunstige weder is de plech
tigheid in behoorlijke'orde afgeloopen. Heden rangen
de heide Kamers hare werkzaamheden aan.
Gisteren werd te Botterdam de 30ste algemeens
vérgatlerittg gehouden v.in de Ilollandsche maat.
schappij vun landbouw.
Uit het verslag blijkt dat de maatschappij thans
telt 68 aftleelingeu met 12201 leden, zjjnde 484 meer
dan verleden jaar. Geweigerd werd eene bjjdrage
ten dienste vun wandellecraars in NoordholUnd, wat
het hoofdbestuur zeer betreurt. De gehouden voor
drachten voldeden in het algemeen uitmuntend het
hoofdbestuur zal er mee voortgaan, als de vergadering
de gevraagde gelden toestaat.
De Commissie voor de rekening over 1875 keurde
haar goed. Zjj sluit met een nudeelig saldo van
ƒ1400. Dc begrootiug voor 1878 zag «ij mede na
en keurde haar ook goed, tot een bedrag van ƒ22,480.
Het voorstel der afd, Assepdelft waarover een ongun
stig preadvies van bet hoofdbestuur wordt ailgebraoht
door Ven der Breggen welk voorstel aldus luidt:
«Dat vanwege de Hollandsche Maatschappij vsn
landbouw een bekwaam persoon belast worde met in
Amerika en Engeland de inrichting en de resultaten
van verschillende kaasfabrieken te onderzoeken eu hier
van luter een uitvoerig verslag in liet licht te geveu,
terwijl een dergelijk persoon later bij de opriohtiug
vun een kanafahriek als raadgever uitstekende diensten
zouden kunnen bewyzen," wordt aangehouden tot de
volgende vergadering.
Een voorstel der afd. Haarlem, luidende ale volgt t
„Om by wjjze van proef, in 1877, de tentoonstel
ling te houden in de eerste helft van de maand Juli,
evenals zulks in, het buitenland gesohiedt, en dess
tentoonstelling alleen te doen bestaan uit paarden,
vee, werktuigen en pluimgedierte," wordt met 261
tegen 65 stemmen verworpen.
Ben voorstel van de afd. Haarlemmermeer, luidende
aldus:
„Vanwege de Maatschappij zal in 1877 een wedstrijd
worden gebonden met doreohwerktnigen, door een of
twee paaiden gedreven, en geschikt om koolzaad, fyae
zaden, halmgewaeecn en peulvruchten te donehen nt
marktsohoon te leveren," wordt zonder hoofdelijke
stemmiug aangenomen. i
De koeten «uilen gedragen worden door de riff-
en de wedstrijd gehouden worden in Nootjl-HolUnd.
Een voorstel van het hoofdbestuur, lnidrnde «ldus:
„Het hoofdbestuur stelt voor dat de Algetneene
Vergadering besluit dat het hoofdbestuur over ee»
som van hoogstens vijfhonderd gulden zal kannsz
besohikken ten voordeele van alle nuttige uitvindingen
nieuwe werktnigen eb alle zaken, die zullen bewezen
Jtebhen voor den laud", en tuinbouw van een orer-
wegend practisch nut te zijn," Wordt aangenomen.
De efid.'Waddinïveen enz. stelt voor:
Dat het de algemecne vergadering moge behagen,
goedkeuring te vetleenen, dat door het hoofdbestuur
der maatschappij kraohtig worde voorgesteld en aan
gedrongen op wijziging van de artikelen der wet van
den 2IMen Juli 1870 hier aangegeven:
lo. Artikel 29 den eersten volzin nhlus te lezen:
„Wanneer dit door den veearts noodig wordt geoor
deeld, worden besmette hoeren of weiden, op last van
den burgemeester, t'ie daartoe de hulp vau de militaire
macht kan inroepen, afgesloten. Dr burgemeester het
noodig achtende, worden tie naastaangelegen landerijen
of erven in deze afsluiting begrepen."
2o. Artikel 24. De schadeloosstelling, welke door
bet ryk wordt gegeven, ingeval valt aftdakiug en
onteigening, zij billijk naar de volle waarde, zoowel
van ziek ala verdacht vee.
.to. De afmaking worde spoedig uitgevoerd, en dien
overeenkomstig uit de artikelen 14, 17, 19, 21 en
25 der wet gelicht de woordeu „in spoedeischende
geraUen."
4o. Vermeerdering, uitb-eidiug van toezicht op dc
markten waar handel iu vee wordt gedreven, alsmede
op de plaatsen waar openbare verkoopiiigen van ree
worden gehouden in artikel 9 leest uien „zooveel
Utogelijk de markten te bezoeken»; deze surveillance
«lient meer gebiedend, imperatief te zijn, want de
meuigvuldigste uitbreidingen vau longziekte komen
wel van de openbare markten.
De afd. lichtte iu p. v. b. haar voorstel uitvoerig
toe. De afgev. herinnert aan het bekende enqucte-
voorstel vau vijf ledeo der tweede kamer, en weuscht
dal de Hollandsche Maatschappij dit ondersteunt.
Dr voorzitter weuscht de equête af te wachten,
maar die enquête met eeu adres te steunen.
Aldus wordt besloten. De vergadering eindigde
met een diner.
Gisteren is Maria van Maurik, dienstbode bij den
heer dp L. opj den Fluweeleu Singel alhirr, voor de
woning vun genoemden beer ra het wnter gespron
gen, om de et n of andere reden haar leven moede.
G.lukkig is zy nog iu t.jds gered.
Wen schrijft aan de L. 4H. Vau wege het hoog
hei mrniidiicl!n|> van Kynlntitl is men iu de nabijheid
Van .Leiderdorp dtze week begonnen, door middel
vmi eene stoombaggermachine, eenige oudiepteu uti
alen Biju weg te nemen, die roor de scheepvaart
la Irnimereiid «tiran. Het ware te wenscheu dut ook
•ecnije reed* lang bestaande ondiepten nit de Vliet
konden weggenomen worden, die hier en daar, zooals
ju dc stad, bij renen eemgzins lagen waterstand
telkens eeltig zwaar geladen schip doen vast looprn,
niet oitt weer spoedig los te geraken, maar met krachts
inspanning van wiudas of met geduld van eenige
Sn, wachteuis, tot bet water mocht rjjzeu, vlot te komen.
Een Amsterdnmach burger, E. van Goor Cz. ge
naamd, heeft zich per adres tot deu koning geweud,
met verzoek dat de lmmlelii geu vun liet Amsterdameeh
stadsbestuur, der militaire macht eu der politie ernstig
Worden onderzocht.
De oploop van 11 Sept.is volgens adressant, ten on
rechte door 't stadsbestuur, door angst gedreveu, als
een oproerbeha dt ld. Geen burger is trgeu het
gezag gewapend geweest, geen mes is getrokken, geen
«traat opgebroken, geen utilitair gekwetst, er is niet
gevochten.
Op gruwelijke wyze.zyn volgens adressant burgen op
genoegzaam ledige straten neergcsubeld, verwond,
mishandeld, er is zelfs niet scherp geschoten. -
Ms kewys dat er geen denkbeeld van „opvoer" heeft
bestasn, haalt adressant aan dut er V rytlttg, Zaterdag,
Zondag, 15, 16, 17 8ept. de anders drukste dagen
Jer kernriaweek geen de minste wanorde is bedreven.
Adrasaeut verzoekt een gestreng oudetooék.
Te Botterdam is Zaterdag de eerste algemene ver
gadering gebonden van de Vereeniging voor lijkver
branding. Vertegenwoordigd waren de afdeelingen
Botterdam, Nijmegen, Dordrecht, 'eHage, Schiedam,
Zutphen, Delft, en Leiden. De voorzitter, dr. J. E.
de Vry, opende de vergadering met eene redevoering,
waarin by, na te hebben gemeld dat in Nederland
een grooter aantal voorstanders van de lijkverbranding
zyn (nl. 1300) dan in veel machtiger rijken, wee*
op het treurige feit, dat noch door de regeering,
noch 'door eenig kamerlid eene wijziging in de be-
grafeniawet ia voorgesteld geworden, waardoor men
de vryheid zon erlangen de doodeu op eene naar de
overtuiging der voorataudera van de lykverbranding
betere wyze niet sleohta onsohadeljjk te maken roor
de levenden, maar ook om het stoffelijk oversehot
der afgestorvenen in eenen roor de eischen van het
gemoed bevredigenden vorm te kunnen bewaren.
Blijkens bet uitgebracht verslag telde dc vereeniging,
in 1875 in het leven getreden, spoedig 560 loden.
Nadat vooral in Botterdam veel nieuwe leden waren
toegetreden, wérden da statuten en het reglement
vqatgeslcld, en werd den 1st. September 1875 rechts
persoonlijkheid verkregen. De adressen, aan den koning
en de stateiwrcneraal gericht, baddert tot dusrerre
nog geen gcrolg gehad. Op het bekende amraociak-
arguraent van prof. Harting was niet dadelijk iu het
openbaar geantwoord, omdat men in wetenschappelijke
zaken niet met overhaazting moet te werk gaan. De
Leidsche hoogleeraren in chemie, buiten het hoofd
bestuur staande, bleven lid, dus vele deskundigen
deelden Hartiug's bezwaren niet. Nu nit eigen be
weging niemand daarop, antwoordt, heeft het hoofd
bestuur stappen gedaan, die weldra bekend zullen
worden. Van het fonds voor iijkoveus was niets te
vermelden, daar nog niemand als donateur iegeschreveu
is. Tot lid van het hoofdbtstuur werd gekozen de
heer tdr. de Loos. De volgende algemeeue ver
gadering zal te Atns'erdam wordeu gehouden.
l>c avond en de nacht vau Zaterdag zijn te Amster
dam tegru verwachting rustig voorbijgegaan. Dc pru-
clautatiêu van tien burgemeester hebben zelfs de uit
werking gehad dat de luidruchtige nachtbrakers op
straat vt el minde r talrijk ziju geweest dau van Zaterilag
op Zondag anders liet geval pleegt te zijii. Iu de
laatste vier-eu-twintig ureu zya slechts acht personen
een zeldzaam klein getal, wegens dronkenschap aan
gehouden. Dit getal is te kleiner, wanneer men be
denkt, dut drie hunner huzaren wareu, die, gekomen
om orde eu vrede te stichten, Zaterdagmiddag iu
dronkenschap op het Haarlemmerplein rondzwier
den, dreigende met huune zwaarden. Het zal
ieder ongetwijfeld genoegen doen weldra te ver
nemen, dat die otiwaardigeu, door «ie zoo onbe
schrijfelijk veel onheil zou kunnen worden berok
kend, voorbeeldig zyn gestraft. Indien zy, die geroepen
zijn om de rust te handhaven, hun best doen om
onrust te wekken eu, beneveld door deu drank, de
sabel zwaaien, dan loopt de rtiligheid der burgers
het grootste gevaar. Tot veler leedwezen hebben
ook later beschonken" schutters langs de
straten geloonen, die door gezang den slaap hunner
stadgenootrn sto irden Zonderling begrip van schutter-
plicht! De ii.ilitairr macht is ten half twee ure
ingerukt: tie achutbrij ten zes ure. Patrouilles zijn
er niet gewnst. Na elf uur is een zware regen
gevallen.
Het Uootd-Comite' oma alle Foorea Tegtatlaadero
r» ca» let of la riekten Boatatune-Monument.
Met het oog op een paar artikelen, onlangs in de
Nieuwe Rotterdaieerke (iierowi ingtzumlen. en daaruit
ook in andere daculuden overgenomen, en bedrnkiiigeti
inhoudenth t< gut liét doorhem ontworpen plan, her ft
het Hoofd-l'Mitité roor net ep te richten Uoutimuis-
Monumeut, tie eer zich tot u te wenden. Het Comité
wil het niet ontveinzen dat hien, tot zyn leedwezen,
daarmede nu eerst roor dra dag komt, nu in de meeste
aanzienlijke steden vau ous vaderland hulp-comité's
georganiseerd zyn en op het punt staan van in
werking te treden. Reeds maanden geleden tooh heeft
het publick vun zyn plan bericht verkregen. En
moge dit nu al by enkelen tot wrijving valt gedachten
aanleiding geven, waardoor de waarheid des te beter
aan het licht komt by ty>g veel meerderen laadt
men tluardoor dt n schijn van moedwillige tegenwerking
op zich en iu ieder geval geeft men dezen en genen,
zelfs al blijken die bedenkingen later ongegrond te
zijn, eeu aoorwmdeel aan de hand om zich aan eenige
zaak te onttrekken. Het laatate betreurende, wil het
Comité het eerste liefst niet eens veronderstellen,
maar veel liever de gerrsene bedenkingen voor het
publiek ter toetse brengen en daarover zjjne mec-
ning uitspreken.
Vooraf echter meent het eene dwaling uit den weg
te moeten ruimen, die nog voortdurend by velen,
zelfs bij deu laatsten bestrijder, prof. Fruin, blijkens
zyn ingezonden stuk in de N. R. Ct. van 10 Sept. II.,
bestaat. Men verkeert namelyk in het denkbeeld, dat
het Comité voornemens is een etandieeld of tlandieelden
voor de gebr. Houtman, alhier op te richten. Niets
echter is verder van zyu plan verwijderd. Hoe toch
sou bet mogelyk zyu zulk een plan te verwezenlijken)
daar er niet eens, van Corn. Houtman althans, eenig
portret bestaat? Men beeft daaraan nimmer gedacht,
maar voortdurend in alle uitgegeven etukken van
een amiiant gesproken. En nu is een standbeeld
wel altyd een monument, maar daarom behoeft
omgekeerd een monument niet altyd een standbeeld
te zijn. Het kan out geheel iets anders wezen. En
iets geheel anders zweefde het Comité voor den geest.
Door deze inlichting vervallen van zélf alle beden
kingen hiertegen van genoemden Hoogleeraer, geljjk
van die allen, met welke hy, over een itandieeld
sprekende, bleek van hetzelfde gevoelen te zyn.
En welke waaide men au verder aan tjjue aanhaling
nit van Beyd betreffende Corn, de Houtman hechten
moet, dit geeft hü ons zelf niét onduidelijk te kennen,
wanneer hij terstond daarop volgen laat„Het ia hier
de plaats niet te onderzoeken of dit bericht en olwol
verder ten nadcclc «an den ootnraiez beireerd wordt
de cuiure u aar It id i*." Wat dat verdere betitft#
daarvan hebben wij overigens bg van Reyd niet*
gevonden. Alleen vinden wg bg hem #v«n moetwil
ende dertelhcydt by eenige broodtdronekede kiudtrs»
gewaagd, «die d'onders op dese verre reyse grstueft
hadden, om ghetemt te worden ofte uyt te blyven.*
Eu wat het bericht 2tlf aangaat, wij willen daartegen
alleen de opmerking geldig maken van den Heer
J. Ter Gouw, in ziju pas verschenen voortreffelgk
werk (1) waarbij deze die woorden ran van Reyd
voor een louter gerucht verklaart.
De heer S. Muller Fz. heeft andere bedenkingen
Zij gelden niet een standbeeld voor (ofschoon ook hg
nu eeus van een monument dan weder van een
standbeeld spreekt) maar den persoon van C. Houtman.
Aan diens broeder Frederik laat hij althans eenig
recht wedervaren. Zij zijn iu ziju eerste zoowel als
iu zijn tweede schrijven geheel en alleen op de voor-
stelling van eerstgenoemden, in het werk vap Jhr.
Mr. J. K. de Jouge, gegrond. Het bevreemdt het
Hoofd-Comitd ai aanstonds zeer, dat hg andermaal
de pen opvatteude, in plaats vau op nieuw op dat
werk terug te komen, waarvan de bron door een
ouzer, wat C. H. betreft, nis zeer partijdig gewraakt
was hoe bebtugrijk eu classiek het overigens ook
zgu moge niet de overige brouuen zelve, die er
vau de eerste Scheepvaert naar O. I. zgn, geraad
pleegd heeft. Het zal hem toch niet onbekend zgn,
dat er meerdere journalen van tochtgeuooten bestaan
Hij kon desaangaande de uoodige iulichtiug in het
reeds door den heer Schelteina in zgn rescript aan
gehaalde werk van den heer P. A. Tiele en,
Wcti hunne waarde betreft, in de aankondiging van
dat geschrift in de Oid* van 1868 II. pag. 555 door
den heer A. G. C. van Duyl, vinden. Terecht
toch merkt laatstgenoemde opdat, wil men de
geschiedenis van den tocht nauwkeurig kennen, men,
behalve het journaal van Van der Does, ook nog die,
welke iu 1597 en 1598 te Middelburg bij Langenes
in het licht verschenen, benevens het Journaal door
(bru. Cluesz. iu 1598 te Amsterdam uitgegeven,
dat weder eene geheel andere afkomst heeft en waar-
schgulijk door Willem Lodewijks, onderkom mies op het
schip Amsterdam, geschreven is moet kennen; en boven
dien het boek van Poutanus (S) dat, volgëus den heer
Ter Gouw in zgn boven aangehaalde werk, al weder
eeu au'ler dagverhaal, namelijk van Jan Janz. Karei,
evenzeer kommies en zoon van een der deelgenooten
der Compagnie van verre, bevat. Alle latere schrgvert
zijn eenvoudig Commelin in zijn Begin en Voortgang
enz. gevolgd, die wel v. d. Does, maar Poutanus niet
schgut gebruikt te hebben. «Had mett ziek meer
aan Pontanus gehouden,* zoo vervolgt de heer van
Duyl, //inen zou vele dwalingen vermeden hebben.*
Eu ook de heer Muller, in plaats van bij ziju geloof
op louter gezag te blgveu, hg zou met het Hoofd-
Comité waarschijnlijk tot eene audere minder een
zijdige beschouwing van C. de H. gekomen zgn.
Maar zgu gebrek aan voorafgegane bronnenstudie,
waartoe hem wellicht de tgd ontbreekt, is niet hot
eenige wat wg tegen den beer Muller en zgne beden
kingen hebben. Wg eerbiedigen zelfs ziju onbeperkt
vertrouwen in deu heer de Jonge, die in de meeste
opzichten eeu overgroot Vcrtrouweu verdient. Maar
Wg gevea hem niet het recht, om dien geachleu
schrijver te laten lx weren, hetgeen deza volstrekt niet
beweert. Eu dit doet bij als hg hem in den mond
legt: dat C. d. H. niet de ntichter is tan het verbond
tuzuchen Nederland en In tulinde.Dat was hij wel
degelijk. En dat wij dit weten, dat ziju wg juist
aan den heer de Jonge verplicht. Deze maakte ons
het eerst met den letterlijken inhoud vau dat verbond
bekend (4). En wanneer wg aau het slot van dat
verbond den titel van Capitmno major viuden, dan
weet ook een ieder, die in de geuoemde journal* it geen
vreemdeling is, dat hg hier aan niemand audefs dau
auu C. d. H. te deuken heeft.
Doch als zoodanig wordt C. de Houtman niet
Alleen door het Comité beschodwd eu gehandhaafd,
muur ook aan hem, eu juist als grondvester vau dat
verbond, wordt door deu jongsteu schrijver over dit
onderwerp, door den heer Ter Gouw, iu zgu boveu
aangehaald werk, na een onpurtijdig en wetenschap
pelijk onderzoek, de hoogste lof toegezwaaid. Op
historische gronden, die genoemde heer daarvoor
aanvoert, wordt Houtman zelfs, tegenover deu heer
de Jouge, iu zgn bekend geschrift, boven Huygeu
van Liuschoteu en Planoius, gesteld. «Vaar met
in 't zog der Portugezen.* Met deze woorden
moet Plaucius volgens zgu getuigenia. juist den
tocht ontraden hebben, (op geeue andere dan op
ondernemingen door het Noorden voortdurend aau-
dringende) dien, tegen zgu adyfes, Houtman toch
(1) J. Ter tioaw, Amaterdainschs t«fereelcn, IIMilt-ui by
At Er*«S Bohn, 1876.
(2) Èiemoire bibiioftnóqae sur jonrnetux Ar» asvigu-
tears NeerUndsii, Amsterdam Yrvi. MttlleV 18W.
(8) Footsnas Rcrnm et Urbis, Amst. historjs of de Hnll,
vertslioR «Earm door MonUidas Heet Be*cbrij'iii?bé <kr
•eer wgt beroeade ooopsUd Amsterdam in 1614; b\j Uojdius
oitpegeeeo.
(4) Zie de Jonge TT. psg. 872.
