ffl®
om.”
orstolUnt.
IBS
B WIJS
or de grootste
teren,)
Ern Stein
aby Tokay
rije.
>n bjj
n VLIET,
ARKT 156.
FAS.
UIRU,
ten stand.
PBINSES VEHA.
idrukte
Nieuws- en Advertentieblad voor Gouda en Omstreken.
Het Enquête-Verslag.
Woensdag 14 Februari 1894.
32ste Jaargang.
Mo. 6277.
TJRVERIJ
fELILLETO.\
3
133.
IMER,
lerdam.
en Koning
Az.
aagd
do proef
echte
ari 1894,
1SPEL8.
hat
IING.
1.35, franco per
Inzending van Advertentiën tot 1 uur des tnidd.
)rij
stoomen van
ii
ieken zjjn de
1;
iw afleverbaar
in eene week.
net afgeleverd.
de Heer
en verven van
n, alsook alle
ïalf 8 uur.
prgaen.
orden naar de
erfd.
nd of geverfd,
•ezondheid en
>7 aan het Bu-
D door
en Zn.
GOÏDSCHE COURANT
RE8 voor GE-
iN ZUIJLEN.
tater.) r»n
De Uitgave dezer Courant geschiedt d a g e 1 ij k
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
De prijs per dne maanden is
post 1.70.
Afzonderlijke Nommers VU F CENTEN.
Sedert 1890 ie hier te lande eene staats
commissie aan het werk, die een onder
zoek inetelt naar de toestanden onder de
arbeidende klasse, voor zoo ver die in
verband staat met fabrieken en werkplaat
sen. Zij zet de taak voort, die vroeger
is aangevangen door do bekende parlemen
taire enquête. Dezer dagen is verschenen
het uitvoerig verslag van de derde afdee-
ling der commissie, welke bepaaldelijk be
last ie geweest met de verhoeren in de
provinciën Noord-Holland, Utrecht en
Zuid-Holland (benoorden de rivieren). Dat
rapport beeft dus voor ons bijzondere
waarde, omdat er toestanden in worden
besproken, die ons van nabij aangaan.
Vandaar dat wij de vrijheid nemen er de
aandacht onzer lezers op te vestigen. Ge-
heele overneming van dat gedeelte, dat
over Gouda handelt, achten wij niet noodig,
daar de hoofdinhoud reeds vroeger is ge
publiceerd en de meeste bijzonderheden
onzen lezers niet geheel onbekend zijn.
Toch willen wij het niet onvermeld laten,
omdat Gouda behoort tot die gemeenten,
ADVERTENTIËN worden geplaatst van
15 regels 50 Centen; iedere regel meer
10 Centen. Groote letters worden berekend
naar plaatsruimte.
ra der Zelf-
me uitspat-
1 afb. Prgs
i verschrik-
ileugd lijdt,
leering, die
id van een
bij hetVer-
umarkt 84,
het bedrag,
Iken boek-
11)
«Neen, notaris I er is heel wat anders los I Gij
kent mijne vrouw I Waar zy hare zinnen op hoeft
gezet, dat moet ook gebeuren, het moge buigen of
breken I”
«Zeker, uwe vrouw is resoluut,” knikte de notaris
lachend, «maar anders braaf en doodgoed.”
«Dat zou ik meenen, notaris, een bovenste beste!
Nu, wat ik zeggen wilde, zij wilt een vreemd kind
als haar eigen aannemen adopteeren of hoe het
mag heeten 1 ’t is mij wel niet recht naar de
muts, maar hoe zal ik tegen den stroom opvaren;
ik moet maar met den wind meel”
«Zoo, zoo, heeft uwe vrouw zulke plannen? Nu,
dat is braaf van haar, Möller. Zeker een weeskind,
niet?”
«Nu ja, de moeder is wel dood; *tis eene heel
vreemde geschiedenis, o zoo geheimzinnig en akelig,
die ik u moet vertellen.”
«Hier op de straat? Dat zal toch moeilijk gaan,
ik beschik over weinig tyd. Laten we voort
wandelen, dan kunt ge mij de zaak kort en bondig
uitleggen
«Ik zal heel kort zijn I”
En de waard uit «De Gouden Druif* vertelde
zoo lang en zoo breed mogolijk aan den oplettend
luisterenden notaris de treurige geschiedenis van de
bestaat niet. Zelden gebeurt het, dat een
werkman weggaat of ontslagen wordt.
Bij ziekte houdt onmiddelljjk het loon
op. De werklieden hebben onderling een
ziekenfonds, waarmede de directie zich
niet bemoeit. Zij betalen daarin 12 cents
per week als contributie en genieten bij
ziekte eene uitkeering van f 5.gedu
rende 13 weken. De directie der fabriek
geeft bij ziekte aan de werklieden geene
ondersteuning, de bedienden van bet kan
toor en de bazen krijgen echter hun volle
loon
Hierop volgt dan de vermelding van de
bekende Voorzorgskas" (thans bedragende
ruim 2 ton) door de directie gesticht bij
het 25jarig bestaan der fabriek, waarvan
ieders aandeel in een boekje wordt bijge
houden. Uitdrukkelijk wordt gewezen op
het feit, dat daaruit nooit een recht kan
worden ontleend tegenover de directie,
doch de commissie voegt er bij:
De directeur erkennende, dat de werk
lieden geen recht hebben, wijst er toch
met nadruk op, dat eene sedert 30 jaren
gevolgde handelwijze d&Sr ia, om te be
wijzen, dat de directie aan niemand het
bedrag van het boekje wil onthouden. Hij
erkent, dat het vooruitzicht om bij ver
trek vóór 60 jaar, alle aanspraken op
eene uitkeering te verliezen, nu en dan
werklieden weerhield om in andere, voor
hun betere betrekkingen over te gaan, en
acht wijziging dezer bepaling noodig.
Een tweede met name genoemde inrich
ting alhier is de sigarenfabriek van den
heer D. G. van Vreumingen.
Aan die fabriek is een goed geslaagde
en aanbevelonswaardige proef genomen
met eene beperking van den arbeidsduur.
Vóór de invoering van de arbeidswet
werkte men daar van 68f, van 9—1,
van 2j5 en van 54—8 uur, dus lij
uur. Deze werktijd gold zoowel voor de
volwassenen als de bosjesjongens, omdat
de eersten zonder de laatsten niets kon
den uitvoeren. Toen de wet nu de bos
jesjongens, die allen beneden 16 jaar zijn,
verplichtte ten 7 uur op te houden met
den arbeid, werden daaruit moeiehjkheden
voor de volwassenen geboren. Daarom
veranderde de patroon den werktijd en
regelde dien als volgtvan 's morgens 8
had, en geen ouheiltpellend omen (teelten) voor de
toekomst der bruid had zich voorgedaan, van de
bruid, die straalde van geluk in de schittering dor
hoogte, welke zy thans had bereikt.
En toch ademde de graaf, als van Alp bevryd,
diep op, toen zij eindelijk samen zaten in eene coupé
eerste klasse, op de huwelijkzreis regelrecht naar
Zweden.
«O, hoe dwaas van u, zulk een martelaarschap
der formaliteit vrij willig op u te laden 1 Wat helpt
u al het geld en goed, als gij er de slavin van zytr”
morde hij.
«Maar, Adalbert I begint gij ons huwelijk met
verwijten
«O neen, zeker neen 1 Doch ik heb een ge
heel ander begrip van den rijkdom, die daarvoor is
bestemd, om ons geheel vrij to maken van alle ban
den en boeien, die den mensch kwellen en hem ver
nederen tot het voorwerp eener kijklustige menigte.
Maar zwijgen wij daarover 1 Het doet mij waar-
lijk oprecht leed, u in dit koude jaargetijde het
barre Noorden tegemoet te moeten voeren. Er
staan echter te groote belangen voor mij op het
spel...”
«Waar gij zijt, Adalbert, bloeit mij de lente 1”
«Dank u, dierbare vrouw, beste Rosa I Daar
ginds in het hooge Zweden behoort er voorzeker
eene machtige verbeeldingskracht by, vooral in den
winter. Wij zullen in de eerste plaats mijue goederen
bezoeken, ons in het voorvaderlijk slot inburgeren
en met het begin van het nieuwe jaar naar Stock
holm verhuizen, om u by het Hof te introduceeren.
(JTordi vervolgd.)
doode moeder en het verlaten kind, dat zijne vrouw
thans als het hare wilde aan nero en, waartegen hij
dan ook niets heeft in te brengen, «omdat het kleine
ding zoo aardig en lief was, een poezellje van een
meisje.”
«Meu moest wel een hart van stoen hebben, om
zulk eon arm wichtje de deur te kunnen wijzen,”
besloot de waard.
De notaris drukte hem de hand.
«Het iv braaf van u, Möller, en bijzonder van
uwe vrouw. Ik zal zelf bij u komen, om de kleine
te zien, die zulke goede ouders heeft gevonden.
Verder zal ik zorgen, dat alles in orde komt.”
«Ja, maak hot zoo, dat niemand ter wereld, al
ware het de eigen vader ook, verder eenig recht op
het kleine ding kan doen gelden het moet onzen
naam dragen....”
„De vader leeft dus nog?”
„*t Kan zyn, een Podsche naam....”
«Goed, goed, ik zal het wel voor u in *t reine
brengen. Groet uwe goede vrouw van my.”
Möller zwenkte met zynen hoed, en de notaris
zette zijnen weg alleen voort. Dit korte tussohonspel
had aan zijne gedachten een geheel anderen loop
gegeven en hem eene oprechte vreugde bereid.
«Er zijn toch nog goede menschen, recht brave
zielen op de wereld,” dacht de grijze man, die zelf
zulk een edel hart bezat.
Het huwelijk was voltrokken.
Do Zweedsche Graaf was de echtgenoot der schoone
weduwe van den rijken Rodenburg.
Alles was volgens Rosa’s wensch en wil geschied,
zonder de minste stoornis, zonder eenige wijziging.
trouwde vrouwen niet ingonomen; zij
worden alleen aangenomen op eigen aan
drang. Wettelijk verbod van arbeid van
getrouwde vrouwen zou dpor de directie
worden toegejuicht.
Boete in geld wordt zeer zelden op
gelegd. Alleen voor kleine overtredingen
nu en dan 0.10. Zwaardere vergrijpen,
b v. dronkenschap of vertrekken door een
anderen uitgang dan die daarvoor ie aan
gewezen, worden gestraft met wegzending
voor kortoren of langeren tijd. De direc
teur alléén legt die straf op, na te voren
den delinquent te hebben gehoord. Noch
de bazen, noch de chef mogen die straf
toepassen.
De verhouding tusschen de werklieden,
de bazen en directie is goed. De direc
teur Jkomt wel zelden met de werklieden
in aanraking, maar bij voorkomende on
aangenaamheden of verschillen tusschen
hen en de bazen, wordt door hem een
onderzoek ingesteld en naar recht en bil
lijkheid uitspraak gedaan. Een reglement
Do kerk k<.n de menigte niet bevatten, voor een
groot deel door de ydele nieuwsgierigheid tempel-
waiirts gedreven. Het was inderdaad ook wel de
moeite waard bet schitterend bruidspaar en de brui
loftsgasten >e zien, de bloem der geldaristocratie.
Zeiden zag men meer deftigheid en een schooner
schouwspel in de kerk, maar de stemmen, die
over hst geluk der jonge gravin oordeel hielden,
waren zeer verdeeld.
«Uttel en aanmatigend was zij al»yd,” fluisterden
de vriendinnen onder elkander, „maar dat zij het
nog eenmaal tot eene werkelijke gravin zou brengen
dat zal zij zelve wel niet gedroomd hebben 1”
„O, al haar doen en laten was altijd gegrond op
berekening, evenals in den koophandel, en zij
heeft goed gespeculeerd I”
„Die arme Felix I"
«Die oude nar, die zich in hare netten liet
vangen 1”
„Hij ging op het goede oogonblik dood I”
«Papa zegt altijd, dat hij die zaak niet ver.
trouwt 1”
„Wat, uw papa meent
„Stil I houd uwe moening voor u I Zij is nu
gravin en ons allen ver vooruit op de renbaan des
geluks I”
„Al te voel voor haar geluk!Kijk dien Zweed
eens in de oogenIk benyd haar waarlyk niet
De jonge dame, die deze laatste woorden fluis
terde, was de dochter van den bankier Gotthardt,
om hare scherpe tong algemeen gevreesd. Zij had
het slotwoord gesproken, daar niemand haar tegen
sprak of er een woord wist bij te voegen.
Ook de bruiloft bad een schitterend verloop go*
waarvan met den meeaten lof wordt ge- patroon in het lot zijner ondergeschikten,
sproken. 't‘*‘ A“-
Een paar algemeene opmerkingen vooraf.
Allereerst een woord van waardeeriug voor
de wijze, waarop de commissie zich van
haar taak heeft gekweten. Deze is uiter
aard zeer moeilijk en veelomvattend. Veel
tact en kennis van zaken behoort er toe
om een goede keuze te doen van personen,
die worden opgeroepen als getuigen, waar
bij moet gezorgd worden dat men zooveel
mogelijk van alle zijden licht ontvangt en
alle betrokken partijen hoort Dan de
formuleering der vragen en de wijze waarop
men het verhoor afneemt, waarbij dient
te worden rekening gehouden met den
stand en de geaardheid der getuigen, die
tot allerlei kringen behooren. Ten slotte
en dat is wel het moeilijkste moet
uit de antwoorden een algemeene conclu
sie worden getrokken, die onpartijdig we
dergeeft wat in zoozeer uiteenloopenden
vorm tot de commissie gekomen is. Over
het algemeen bewijst het thans publiek
geworden deel, dat de commissie haar taak
naar behooren opvat en zij er inderdaad
naar streeft een juist beeld te geven van
de arbeiderstoestanden in Nederland. Na
tuurlijk is het nog onvolledig en zullen
er wel aanmerkingen te maken zijn, maar
in hoofdzaak geeft het rapport den indruk
van kalme onpartijdigheid, hetgeen trou
wens wel te wachten was van een stel
mannen, wier goede trouw en eerlijkheid
wereldkundig is.
Ten andere blijkt uit dit verslag, dat
veelal déér den toestand het gunstigst is,
waar werkgever en werkman met elkander
in geregelde peisoonlijke aanraking komen.
Deze opmerking is niet nieuw. Het is
een meermalen verkondigde stelling, dat
maatschappelijke misstanden veelal het
gevolg zijn van vervreemding tusschen «eer
den patroon en den arbeider. Het kan het
zijn, dat onwillekeurig dit punt bij de
verhoeren op den voorgrond is gebracht,
omdat do commissie er bijzonder belang
in stelde. Zeker is het, dat dit Verslag
tal van nieuwe bewijzen aanvoert voor
de bewering, dat de gewenschte goede ver
standhouding alleen daar gevonden wordt,
waar onderlinge welwillendheid de vrucht
is van hartelijke belangstelling van den
Het doet ons genoegen, flat van een J 1 directie ie zelf met werken dier ge-
paar industrieele ondernemingen te dezer -J~ - -
stede, die de commissie bestudeerd heeft,
in dit opzicht gunstige mededeelingen wor
den gedaan. Deze trokken het meest onze
aandacht. Wat van de regeling van den
arbeid op de Stearine-kaarsenfabriek wordt
berichtuiteenloopende werktijd, geen Zon
dagswerk, stijgende loonen enz. is algemeen
bekend. Belangrijker achten wij het vol
gende
De stoffelijke toestand der werklieden
aan deze fabriek is over het algemeen
bevredigend te noemen. Het loon, dat
wordt betaald, is voor Gouda een hoog
loon. Nooit wordt er daarenboven een
dag verzuimd. Daarbij komt, dat vele
leden uit één gezin gewoonlijk aan de
fabriek werken. Er zijn gezinnen die
f 13.f 14.tot f 27.toe in de
week verdienen. Ook krijgen verschil
lende vrouwen van werklieden, die meestal
als meisje aan de fabriek gewerkt heb
ben, nog werk te huis van wege de fa
briek. Zij kunnen daarmede ongeveer
llnog een gulden of 3 verdienen. Men
likan met het loon vrij wel toekomen en
5er een behoorlijk middagmaal van nemen.
Bij de aanneming van jeugdige arbei-
I ders wordt naar het schoolbezoek geen
onderzoek ingesteld. Alleen wordt nage
gaan of de jongens lezen en schrijven
ikunnen. Jongens en meisjes komen op
12-jarigon leeftijd aan de fabriek.
Van herhalingsonderwijs maken zij geen
gebruik. De meisjes hebben niet een
fzoo slechten naam als dat elders wel het
geval is. Opmerkelijk is het ook, dat de
’jongere meisjes, die als getuigen werden
i gehoord, allen verklaarden te kunnen
1 breien, naaien enz. en dit op school ge-
t leerd te hebben, terwijl dit elders niet
geval bleek te zijn. De meisjesbe
volking op de fabriek is eene zeer vlot
tende, omdat er verscheidene weggaan,
ten einde als dienstbode te gaan dienen,
veelal in de eerste gezinnen Ook komen
wel dienstmeisjes naar de fabriek, verlokt
i door het hoogere loon.
Er werken ook 6 of 7 getrouwde
vrouwen. De grootmoeders zorgen voor
de kleine kinderen, als die er zijn en
helpen verder in het huishouden. De
8