BINNENLAND.
STATEN-GENEUAAL.
Gemengde Berichten.
Stadsnieaws.
Neutraal Onderwijs
Dc ingediende wijzigingen in de Wet op
het Lager Onderwijs
377ste staats-loterij
ZFOLITIDE
Veemarkt te Rotterdam.
TIr K BC K N J ill ff.
Zitting van Zaterdag 2 December.
Indische begrooting.
De heer ter Laan verklaart zich te
genstander van het zg. capitulanten-stclsel
(het plaatsen van oud militairen in borger-
lyke betrekkingen).
De minister verdedigt het, onder op
merking dat door het stelsel jongelui,
uit welke klasse van de maatschappij ook,
volstrekt niet van den Indischen dienst
worden uitgesloten. Den heer Pastoors, die
had aangedrongen op bevoordeeling van de
Nederlandsche industrie by aanbestedingen,
antwoordt de minister, dat dit by grooto
prijsverschillen niet mogelyk is. De mi
nister heeft te letten op de belangen der
Indische financiën. Den heer Verhey be
loofde hy overleg te zullen plegen met zijn
ambtgenoot van Oorlog, over de mogelijk
heid van vermindering van het vaste kader
by het Koloniaal Werfdepot, en in verband
daarmee een geheele reorganisatie van de
werving.
Hoofdstak I (Uitgaven in Nederland) en
de verdere hoofdstukken van de Indische
Begrooting worden daarna goedgekeurd.
De wetsontwerpen tot verhooging van de
Indische Begrooting, voor den aanleg van
een stoomtramweg van Madioen naar Soe-
moroto, en dat betreffende de instelling van
plaatselijke raden te Batavia, Meester Cor
nells en Buitenzorg, worden mede aangeno
men, na een korte discussie.
Aan de orde is daarna het wetsontwerp
tot wyziging on verhooging van de Indische
begrooting, tot het nemen van maatregelen
in het belang van de economische ontwik
keling van Ned.-Indië.
Bij de discusne antwoordt de minister o.a.
den heer Pynackor Hordijk, dat verschillende
wenken in het belang van de verbetering
van den veestapel aan de Indische rogeering
zullen worden overgebracht, en den heer van
Kol, dat aan het maken van een algemeen
irrigatieplan, met het oog op de raming,
groote moeilykhedon zijn vorbonden, maar
dat een onderzoek aankungig is naar de
urgentie van verschillende irrigatiewerken.
Het wetsontwerp wordt daarna aangeno-
mon, evenals dat tot goedkeuring van een
overeenkomst met de Frnnsche rogeering,
betreffende tot stand te brengen kabelver
bindingen, en de suppletoire Indische be
grooting, waarby de gelden worden aange
vraagd voor uitrusting en voor reiskosten
voor den nieuwon Gouverneur-generaal.
Do heer Borgesius vraagt hierna het woord
om zyn vernemen kenbaar te maken, dat hy
mocht onverhoopt de minister-president
niet aanwezig kannen zyn by den aanvang
van de algemeene beschouwingen over de
Staatsbegrooting een voorstel zon doen
tot verdaging der debatten.
De voorzitter deelt echter moe, bericht te
kobben ontvangen, dat de ministor-presidont,
hoowel nog niet geheel hersteld, toch hoopt
de debatten te zullen kunnen by wonen.
Arn de orde is daarna de
Surinaamsche begrooting,
waarby de hetr van Kol erkent, vdat er eenige
verbetering in den toestand der kolonie is.
Er moet steun aan den kleinen landbouw
worden geschonken, zegt spr.
De minister belooft zulks te overwegen
en do aandacht van den gouverneur te zullen
vestigen op do mogelijkheid van het scheppen
van een suikerindustrie in do kolonie.
Na nog eenig dobat wordt de begrooting
goedgekeurd.
De begrooting voor Curasao wordt mede
aangenomen, nadat de minister, eenige op
merkingen van de hoeren Fock, van Bylundt
en van Kol beantwoordende, o.a. heeft te
kennen gegeven, dat een ontwerp van mijn
wet in het loopende jaar zal worden inge
diend.
Dinsdag a.s. aanvang van de behandeling
van de Staatsbegrooting, en eindstemming
over de Motorwet.
Heden geen zitting.
I)o Eerste Kamer is opgeroepen tegen 6
December, 's avonds te 81 8 uur.
De stakende glasblazers te Charleroi moe
ten Donderdag een eerste toelage van 200,000
frs. van de Engelscho vakvereenigingen heb
ben ontvangen, met de toezegging dat elke
maand een even groote som zou volgen.
De behoeftige stakers kunnen nu rekonen
op een maandelyksche uitkeering van 150 frs.
Men zal zich herinneren dat den 17 Oc
tober 1902 dpor prof. Middendorp in de
Société Medicale des Patriciens te Parys eene
voordracht werd gehouden over de tubercu
lose. Zyne meening werd toon bestreden
door Dr. Samuel Bernheim, hoofdredacteur
van de „Revue Internationale de la Tuber
culose" en voorzitter van de Maatschappij
tot bestrijding der tuberculose in Frankrijk.
Deze verklaarde „dat by de bewyzen zou
brengen voor talryke dwalingen in prof. M's
msdedeelingen en dat hy diens conclusies in
het algemeen betwistte. Eene commissie
werd toen benoemd, die de documenten van
Dr. B in ontvangst zou nemen en onderzoe
ken- Er werd echter niets ontvangen en nu
wordt de volgende motie gepubliceerd, welke
de Société in hare zitting van 18 November
jl. aannam
„Do Société des Patriciens, sedert 26 maan
den te vergeefs wachtende op de bewyzen,
die Dr. Bernheim zegt te bezitten, beschouwt
het mandaat van de commissie voor de tu
berculose als geëindigd, stelt vast, dat Trof.
Middendorp nooit eenig antwoord op zyne
beweringen heeft verkregen van de zyde van
Dr. B. en besluit, overeenkomstig haar votum
van Oct, j.l., dat de op dit incident betrek
king hebbende documenten zullen worden
gedïukl [en openbaar gemaakt."
Te Liverpool zyn Donderdag twee zeelie
den aangekomen, die het relaas arjan epn
aangrijpend drama op zee[hadde» te vertellen.
Hun schip „Blanche" van Liverpool afkom
stig en met negen man aan boord, kwam in
de monding van de Mersey in aanvaring met
een ander schip, dat op het strand naby New
Brighton liep en waarvan de bemanning
gered werd. De bemanning van de „Blanche*
echter begaf zich in een boot, waarin slechts
twee riemen waren en dreef daarin weg naar
de open zee. Het was bitter koud én na
twee (uur stierven reedsjde"kapitein on de
stuurman, door uitputting. Later sloeg de
hooge zee de boot om, doch de zeven over
levenden wisten zich aan de kiel vast te
klemmen en] [de sloep weer om,te keoren.
Opnieuw werd twee uur ge vorsteld om het
nabyzynd strand te bereiken en weer sloeg
de boot om.
Ditmaal gelukte het slechts aan vier van
do zeven schipbreukelingen zich vast te gry-
pen. De andere drie verdronken. Nauwelijks
hadden de schipbreukelingen hun ranke boot
weder recht gekregen, toen zy voor de derde
maal kapseizde. Met bovenmenschelyke vol
harding keerde het viertal de sloep nogmaab
om en werd opnieuw de*stryd met de bran
ding aanvaard Twee van de vier stierven
toen van koude en uitputtingna acht uur
van stryd met de hooggaande golven wrden
eindelijk de twee laatst overgeblevenen, een
machinist en een matroos, met hun boot by
Formby op het strand geworpen.
Te Berlyn werden een uitgever en^wee
boekhandelaren vorvolgd wegens het in om
loop brengen kvan onzedelyko briefkaarton,
die echter goe^le reproducties waren van
schilderijen uit den Salon te Parys. Door de
rechtbank werden zy vrijgesproken, omdat
zy kunstwerken geproduceerd hadden. Het
O. M. ging daarop iu hooger.boroep en het
Reichsgericht heeft alle drie daarop veroor
deeld, omdat "niotj'gelet moestjworden op de
bedoeling van de makers, maar op do .uit
werking van het gemaakte.
Weer een officieren schandaal in Duitsch-
land.
De 27jarige huzarenluitenant Fritz Dietz
heeft zich Zaterdagsmorgen te Mainz dood
geschoten. Dadelyk daarna kwam een h>o
gor geplaatst officier namens een zekeren
overste r. B. do redacties der verschillende
bladen verzoeken, niets over 't geval te ver
melden, daar hy onder eerewoord verklaarde,
dat de dood van den'Jluitenant niets met
dienstzaken le maken had.
Het blijkt nu echter nnders te zijn.
De ongelukkige jonge officier hoeft nl.
een stuk nagelaten, dat op 't oogenblik by
den majoor der 21e divisie berust, waarin
hy verklaart, tot zyn wanhopige daad ge
bracht te zijn door de voortdurende plage
rijen en de altyd afbrekende kritiek, waar
aan hy bloot stond van de zyde van zyn
chef, den overste v. B.
Het geld, dat hy naliet, was ruimschoots
voldoende om onkele kleine rekeningen te
voldoeniu zyn tostament heeftjiby overi
gens alles vermaakt aan zyn aanstaande
vrouw, die natuurlijk ontroostbaar is.
Een onderzoek zal ingesteld worden.
GOUDA, 5 December 1904.
Gisteren won de Goudsche Or. en F. Cl.
„Olympia" een wedstrijd tegon de Rotterd.
Voetbal Vereen. S. i. o. d. met 5-1 goals.
S. i. o. d. protesteerde tegen de toestand van
het veld waaronder dit gedurende do wed
strijd geraakte. M
In de oplaag van dit nommer vinden de
lezers een prospectus van Kanfmann Simon,
te Hamburg, ingevonwen, betreffende de
Hamburger gewaarborgde Loterij,
•n
Zaterdagavond belegde de afdeeling Gouda
en Om8l reken van don Bond van Neder
landsche Onderwijzers een druk bezochte
openbare vergadering in „Ons Genoegen",
waarin do H.H. A. H. Gerhard en Mr. H
Smeenge als sprekers optraden
De voorzitter constnteerde met genoegen,
dat zooveel autoriteiten aan de nitnoodiging
der Afd. hadden gevolg gegeven. Hy moest
de aanwezigen tot zyn spijt medodeelen, dat
de heer Smeenge niet op den aangegeven
tyd gekomen was, waarschynlyk opgehouden
door werkzaamheden in de Tweede Kamer,
waarom de heer Gerhard, tegen het aan
vankelijk plan iu, liet eerst het woord zon
voeren. Verder vermeldde de president, dat
de Afd., dank zy de ingekomen bijdragen
van collega's-leden en niet-leden en van
vrijzinnigen buiten liet onderwys, de brochuro
Maakt front voor de Openbare Schoolin groot
aantal in stad en omstreken verspreid bad.
Hetzelfde had de Afd. gedaan met het aan
de aanwezigeu uitgereikte Oudersnummer
van De Bode. Bydragen tot meerdere ver
spreiding blyven liog steeds welkom.
De heer Gerhard hakende eerst het pad
af, waarlangs zyn betoog zou loopen. Hy
wil niemand een school opdringen en er
kent, dat de dogmatisch geloovigen geen
vreê kunnen hebben met de openbare school.
Zij vinden immers alleen onderwijs, door
trokken van hun godsdienstige overtuiging,
goed. Geen onderdrukking van 't bijzonder
onderwys dus, maar dan óók de waarborgen
dat alle onderwys goed zy, dat het beant
woorde aan de hoogst gestelde opvoedkun
dige eischen. Bovendien vraagt Spreker
waarborgen, dat ieder werkelyk het onder
wys zal kannen volgen, dut by verlangt. Geen
dwang op do onders nitgeoefond, om de kin
deren naar een bepaalde school te zenden
Spr. zou er zelfs niets op tegen hebben, dat
hot aantal openbare scholen verminderde,
zoo de uitbreiding van het bijzonder onderwijs
was het gevolg van een sterk uitgesproken be
hoefte. Maar du tot hier toe gegeven sub
8idie hoeft vaak wel de kerkbosturen, niet
de bijzondere school, niet liet kind gebaat.
En door de voorgestelde wijzigingen in de
Wet op het L. O. zullen de openbare scho
len niet alleen in aantal, maar ook in gehalte
achteruitgaan Spr. wil ruime subsidie ge
ven aan de bijzondere scholen, maar slechts
onder de bovengenoemde waarborgen van
deugdelijkheid en vrye kens der school door
de ouders.
Do bezwaren tegon de openbare school
culmineeren in de kwestie der neutraliteit.
Spr. zal niet alleen do neutrale school ver-'
dedigen, maar bovondien tantoonen, dat ze
de eenig goede, de school der toekomst is.
Hy beweert, dat echt neutraal onderwys
alleen gegeven kan worden door menschen
met zeer besliste overtuiging en een zeer
vast karakter. De tegenstanders hebben den
neutralen onderwijzer afgeschilderd als een
wezen, dat nooit durft zoggen, wat hy denkt,
als een mensch, die telkens zich zelf moet
verloochenen, als iemand, die herhaaldelijk
moet verzwijgen, wat hem naar den mond
welt. De ergste aanvallers beginnen met
allereerst lof uit te deelen aan de socialistischen
onderwijzers om hun overtuigingsmoed. Graag
stellen ze [het hun hoorders of lezers dan
voor, alsof alle of bijna alle openbare onder
wijzers socialist waren. (Inderdaad zyn er
slechts enkele honderden onder de vele dui
zenden aiéf-socialistische openbare onderwij
zers) Daarna beweren de tegenstanders dan,
dat het neutraal onderwys de karaktervollen
dwingt tot karakterloosheid. Hun potitie tou
herinneren aan Van Lennep's ezel tusschen
de twee schelven "hooiSpr. vraagt: Is dit
hel ware beeld vnn den neutralen onderwij
zer Ter beantwoording gaat hy de wording
van het begrip neutraal na. De groote Re
volutie van 1795 bracht orde in den ont
redderden staat der school. In de Algemeene
Beginselen der Bataafsche Republiek werd
het belang van den Staat by goed onderwys
en zjjn plicht, het te geven, omschreven. In
de 18do eeuw had in den regel zoo goed
als niemand zich om de school bekommerd.
Officieel stond zy ook toen niet onder de
kerk. In dagen van stryd liet de overheid
zich iets aan haar gelegen liggen, in dagen
van welvaart en vreê bekommerde zy zich
niet om haar. Maar in 1795 was door de
Revolutie de Calvinistische geest van 't volk
niet veranderd. De openbaro school was
Christelijk en de Roomschen en Joden moes
ten dulden, dat ook hun kinderen er het
bijbellezen aanhoorden en er godsdienston
derricht ontvingen, (dat niet leerstellig wezen
mocht). De opkomende Katholieken konden
zich bij dezen toestand niet neerleggen. Zy
probeerden zich er aan te ontworstelen.
Maar eerst in 1830 kwam er een Koninklijk
Besluit verbiedende op school iets te leeren,
dat kwetsend was voor andersdenkenden.
Ziedaar bet begin der neutraliteit. De grond
wet van 1848 eerst bracht vrijheid van
onderwijs. Ieder mocht voortaan scholen
oprichten, mits voldoende aan de eischen der
Wet. Die Wet kwam na een wanhopige
voorgeschiedenis pas in 1857 tot stand. Leer
zaam voor ons menschen van vijftig jaar
later, is 't, te zien, hoe de coalitievrinden
van nu, toen elkaar het licht der oogen niet
gaiiden. De calvinisten keken nauwlettend
too, of niet te veel aan de katholieken werd
toegegeven. In één der ontwerpen van Wet
vóór 57 stond Do onderwijzers moeten de
kinderen eerbied inprenten voor de godsdien
stige begrippen van andersdenkenden. Dkt
vonden de calvinisten te bar. Hoo men in
dien ïyd over neatraal onderwys dacht
blijkt uit het Voor'oopig verslag by het
ontwerp van '56 Men moest zoeken naar een
regelingdie allen vangen kon Men bedoelde
alleen de kerkelijke twistpunten, dus de ver
schillende leerstellingen, buiten de school te
houden. Niet, omdat men godsdienstig on
derwys op de openbare school verkeerd
achtte maar, wijl ieder zyn eigen dogma's
had. De school bleef christelijk. Als bezwaar
tegen de Wet werd nog geopperdNiet
slechts zouden kinderen van Israëlieten ver
mengd met Christenkinderen onderwys ont-,
vangen nog iets ergerszelfs een Israëlitisch
onderwyz '.r zou aan het hoofd van een school,
bezocht door christenkinderen, kunnen staan.
De toenmalige regeering antwoordde, om
licht bezwaarde gemoederen nog niet meer te
verontrusten, dat dit wel niet gebeuren zou.
Groen vnn Prinsterer noemde de wet van
'57 een verloochening van het christelijk
karnkter der natie, een prijsgeven van de
school aan do Roomschgezinden Met „be
minnelijke bescheidenheid" noêmde hij toen
nog het calvinisme de godsdienst der natie'.
De neutraliteitsformule van '57, zooals wij
die nog kennen, kwam tot stand by gebrek
aan beter. In de schoolgeschiedenis is het
begrip neutraliteit een negatief denkbeeld, liet
begrip van iets niet doen.
Van 1866 tot '70 verschenen er tal van
brochuren, om aan te loonon, wat men moest
nalaten, om goed neutraal onderwys to geven.
Zorgvuldig werd nagegaan, waarin men
andersdenkeiiddn zou kunnen kwetsen. Uit
een dezer geschriften, van den schryver Van
Bemmelen uit Utrecht, haalde Rpr. onder
hilariteit der vergadering als 'Vermakelijke
s aaltjes aanwenken by het goven van
onderwys over de kerkhervorming. Men
voelde do neutraliteit als een v rbod, Maar
in de school begonnen de onderwijzers zich
hoe langer hoe meer af te vragen, wat zy
wel moesten onderwijzen wat de geestelijke
kindermaag verteren kon. Terwijl buiten de
school het onderwys een kaatsbal was der
politieke partyen, groeide in de school het
begrip, wat men wel moest loeren Pe.spreiïk
uit de Faust werd opnieuw bewaarheid
„Het noodlot van het kwade is, dat het het
ve k 'erde wil en het goede tot stand brengt."
Zoo kwamen langzamerhand de onderwij
zers tot het klare bewustzijnWat wy te
onfler ijzen hebben, moet beantwoorden aan
de behoeften van het kind.
Spreker noemt liet doel van alle onderwys,
het kind te maken tot zyn eigen gids. Een
kind mag geen afgietsel zyn van de ouders
of den onderwijzer. Wy, volwassenen, heb
ben niet het recht, het kind den weg voor
te ^chryven. DéArom Iaat do goede 'leeraar
angstvallig uit zyn onderwys weg, wat valt
buiten de geestelijke jjrypkracht van 't kind.
Dit eisclit de eerbied voor de zelfstandigheid
van de kinderziel. De openbare onderwijzers
stonden en staan nog zeer dikwijls bloot aan
de vurige aanvallen van het klein gespuis
der clericale krantjes; vooral de socialisti
sche onderwijzers moeten het ontgelden. Spr.
noemde eenige teekenende staaltjes uit eigen
ervaring In den regel, zoo zei hy, bezorgen
ze ons by lezing een vermakelijk oogenblik.
De mensch in ons kannen ze niet treffen,
maar wel doen ze dat vaak den onderwijzer.
De socialistische onderwijzer vooral gevoelt
geen behoefte tot handelingen in stryd met
de neutraliteit- Een kind moet komen tot
een eigen overtuigingniet de onderwijzer
alletn, maar ook de vader in ons, wil dat.
Ook, onze eigen kinderen geven we alleen wat
des kinds is.
Noodig is het, dat de menschen elkander
leeren verstaan en waardeeren. Daarom
mogen we niemand verketteren en geen
zeloten vormen. Die meenen immers de
waarheid in pacht te hebben. Wy, nentralou,
vermeenen, dat niemand de waarheid kan
hebben, allen kannen we baar benaderen.
Neatraal onderwys is zedeiijker dan secta-
risch, omdat het eerste het kind behoedt
voor eigengerechtigheid. Wjj moeten het kind
opvoeden „tot alle christelijke en maatschap
pelijke deugden". Spr. kent het verschil
niet tusschen die twee en weet niet, tot
wier nadeel het is, er verschil tusschen te
maken. Het hoogste zedelijk gebod is nog
steeds„Heb uw naaste lief als uzelven."
Maar, hoe kan men de naastenliefde beoefe
nen, als men muren optrekt tasscben de kin
deren van velerlei geloof P Men kan de
naastenliefde Jusschen die muren belijden
niet woordenmaar het aankweeken der
deugden vraagt de toepassing in dadqi. Wij,
neutralen, beschouwen de neutraliteitNin 't
onderwijs, als een onderdeel van onze levens
beschouwing, als een eisch van een vertrou
wend karakter. Wij kennen het heerlijk
vertrouwen van het kind in de rechtscha
penheid van alle menschen Weina, daarop
willen wij voortbouwen, dan zullen onze
leerlingen zich niet allereerst afvragen „Ben
ik het kind van een Calvinist, van een Ka
tholiek of Jood P" Maar ze zullen beseffen
Ik ben het kind van een mensch.
Een daverend applaus loonde spreker voor
2Ün onder onverdeelde aandacht uitgesproken
rede. Onder het spreken van den heer Ger
hard, was de heer Smeonge ter vergadering
verschenen.
De heer Smeenge, terstond het woord
krijgende, begon met den heer Gerhard
hulde te brengen voor de juiste wijze, waarop
hij gezegd had waarom het gaat. Uit den
titel van de ingediende Onderwysnovelle blykt
dit niet. Het is, alsof men alleen te doeu
heeft met een regeling om de minima van
alle onderwyzersjaarwedden te brengen ten
Jaste van den staat en om in de behoefte
aan localiteit voor de bijzondere school te
voorzien. Het doel is blijkbaar niet, het
onderwys in 't algemeen te verbeteren. Alleen
heeft de minister zich afgevraagd Wat kan
Het -bijzonder onderwys doen groeien f Nu
wordt er f 2,095,000 door den Staat aan het
bijzonder onderwys gegeven, in te toekomst
zal dit f 4,600,000 k f 4,7(H),00 zynvoor
het openbaar slechts f40,000 meer dan nu.
In d« Memorie van Toelichting vinden we
als aanleiding door de indiening opgegeven
het niet ruim genoeg vloeien der bijdragen
om het te kort in de kosten van 't bijzonder
onderwijs te dekken. Hiermee stappen de
clericalen af van hun vroeger standpunt
De- Vrye school moet zich zelf bekostigen.
Deze novelle zal, volgens de memorie, nog
niet opheffen het bestaand „stuitend" ver
schil tusschen „de twee samenstellende deelen
vnn ons volksonderwijs", maar ze is toch
een groote stap in de richting der volkomen
gelijkstelling. Om deze laatste te bepleiten,
wordt geen beroep gedaan op toongevende
mannen uit den schoolstrijd, wat ook niet
ZOU kunnenmaar op liet Unierapport. Wat
wil dit P In 't kort het volgende
lo. Alle kosten van onderwyzersjaar
wedden ten laste van den stant
2o. Aan de gemeento den plicht opleggen
zoowel voor 't bijzonder als voor 't
openbaar onderwys te zorgen
3o. de bijzondere school, bestnutd door
particuliere vereer.igingen, regel, de
openbare aanvulling
4o- Aan de ouders een overwegenden
invloed op de school.
Daarom moet op do bijzondere school de
onderwijzer allereerst rekening houden met
4«n geest der onder», in de tweede plaats
eerst met de' behoeften van het kind. De
algeheele gelijkstelling wordt nu niet ge
vraagd, alleen, omdat dit te veel kosten
zou.
Een wijle zal men dus met minder tevrêe
zyn. Het niet openlijk uitgesproken doel is
dus de volkomen rechtsgelijkheid der bijzon
dere en openbare schoolmaar dat zal
met de tegenwoordige Grondwet moeilijk
gaan. Die noemt immers het openbaar on
derwys een voorwerp van aanhoudende zorg
der regeering.
Als directe aanleiding tot de indiening
van deze onderwysnovelle noemt de memorie
de motie van Kuyper-Lohman-Mackay De
Visser in 1901, welke den wensch uitsprak
de minima der wedden van alle onderwijzers
ten laste van den Staat te brengen.
De nu ingeslagen weg wordt voor het
bijzonder onderwijs verkieslijk genoemd, om
dat zjjn snelle uitbreiding allicht personen
in zyn dienst zon brengen, welke niet nit
volle overtuiging waren gekomen. De Wet
van 1889 heet het recht op onderstand van
't bijzonder als van 't openbaar onderwys
erkend te hebben. Zy gaf het bijzonder ten
minste Rubsidie. Maar de jaarwedden der
bijzondere onderwijzers bleven te laag. De
Wet van 1901 heeft de in '89 verleende
subsidie vermeerderd, uitdrukkelijk om die
jaarwedden te verhoogen. Dat is aan vele
bijzondere scholen niet gebeurd- Men wist
dat het niet gebeuren zon, en daarom stemde
ook de christelyk-historische Dr. De Visser
tegen. De na ingediende wijzigingen koppe
len twee zaken aan elkaar verbetering aer
jaarwedden en begin van invoer van een
ander schoolstelsel. Achtereenvolgens noemt
spreker na de voornaamste voorgestelde
verandeingeD
lo. De Minima ten laste van den staat
2o. De jaarwedden der hoofden geregeld
Baar de grootte der scholen(wat zeer
verkeerd ia)
3d. verhooging van de na reeds genoten
rijksbijdragen
4o. De kweekscholen krygen het jas promo
vendi (recht om zelf de akten uit te
reiken)maar zonder voldoende waar
borgen.
5o. Steun voor 't onderwys aan krankzinni
ge kinderen (wat verkeerdelijk aan het
particnlier initiatief overgelaten zal
worden)
6o. Uitbreiding van de vergoeding voor
hni8hnnr
7o. Regeling van de rechtspositie der
bijzondere onderwijzers.
Ook wat dit betreft, komt men van zyn
vroegere meening terug. Immers Lohman
heeft eens gezegd, dut de Staat hieraan
nooit zou mogen tornen.
8o. De candidaten voor de acte moeten
op 1 April van hon examenjaar 18 jaar zijn.
De kerkelyken beweren, dat de vrijzinni
gen nu den schoolstrijd weer begonnen zyn.
Dit is niet zoo. In 1888 hebben de clericale
voormannen in den schoolstrijd gezegd, dat
er nu was gekomen Pacificatie (Bevrediging);
zoo luidt zelfs de titel van een brochure
van den heer Lohman. „De politieke school
strijd was nu voorbij" heet het daarin. Dr.
Schaapman en Dr. Vermeulen van de ka
tholieken en de premier Mackay der auti-
rev. lieten zich evenzoo uit. Dr. Schaepman
in de Handelingen van 1889 pag-1317Dr.
Vermeulen zeide op pag. 1322, dat, nu de
Staat de behulpzame hand bood, men de
verdere eischen moest prijsgeven. De heer
Lobman zei op pag. 1339 en 1340, dat nu
de (drie) grieven vervallen waren en einde
lijk de heer Mackay vond, dat alles verkre
gen was, wat binnen de grenzen der grondwet
kan gegeven worden (pag. 1377).
Velen hebben in 1889 voor de subsidie
gestemd om den landsvrede te kuopen. Aldus
drukt de liberaal Roëll het op pag. 1329 der
Handelingen uit. Hy noemt bovendien sub
sidie aan 't bijzonder onderwijs in strijd met
de grondwet, als blyken mocht, dat het de
ondermijning van het openbaar zon ten ge
volge hebben Evenzoo liet zich de heer
Van Houten uit.
Om die reden kan er nooit strenge rechts
gelijkheid zyn. De bijzondere school wordt
gesticht om de ouders, niet om het kind.
Zy kan de groote deugd, verdraagzaamheid,
niet aankweeken Iedere groep zal haar rich
ting als de beste voorstellen. En vele groepen
zullen er komen. Slechts 25 kinderen zyn
er noodig tot stichting van een school. On
derwijs in zeer klbino scholen moet slecht
zyn. Eén leerkracht voor alle zes leerjaren
moet, al doet de onderwijzer zyn uiterste
best, op knoeien uitloopcn.
De heer Lohman heeft indertijd gezegd,
dat geen staatsgeld mag worden uitgegeven
zonder zekerheid van zyn bestemming (pag.
16 van zyn Pacificatie), llier worden vol
strekt geen waarborgen gegeven.
Bovendien worden de wachtgelden niet
geregeld, en tal van openbare onderwijzers
zullen dus zonder middel van bestaan ge
raken. Niet alleen de vrijzinnigen onder hen,
ook de anderen gevoelen dit maar al te
wel. Bij de Tweede Kamor kwam een adres
in van 300 onderwijzers uit JLimburg met ver
zoek tot regeling der wachtgelden. Recapitu-
leerende noemde Spr< de voorgestelde wijzigin
gen in stryd met de grondwet, maar, ge
hoord de uitlatingen der oormannen uit
den vroegeren schoolstrijd, ook in stryd met
do goede trouw. Zy zouden brengen schade
voor 't volksonderwijs in 't algemeen en on
der het volk, door aanwakkering van den
sectegeest, gebrek aan onderlinge waardee
ring. (Applaus). De heer Smeenge vertrekt.
De heer Gerhard blijft voor het debat.
Hiervoor gaf zich op de heer F. A. Morel,
hoofd eener Katholieke School te Oudewa
ter. Voordat deze het woord kreeg, protes
teerde de anti rev. heer Brants uit Rotter
dam tegen de lange redevoeringon, en ver
liet duarop, met een aantal geestverwanten,
onder eenig vertoon de vergadering. Deze
heer had, zoo hy gevraagd had, vóór den
lieer Morel te mogen spieken stellig een
half uur het woord kunnen voeren vóór het
tijd was voor zyn trein.
De heer Morel, door de zijnen met applaus
begroet by 't komen en gaan, betoogde, dat
niet het doel was de lagere school op te
dringen, maar de menschen de gelegenheid
te geven, het onderwys te kiezen, dat zy
het best vonden. Verder nam hy het den
heer Gerhard kwalijk, dat hy gesproken had
van Christenen onder dit regiem. Ook het
bijzonder onderwys wilde hy goed hebben.
En toezicht P Dat was er. I)e schoolopziener
moet immers het Iessenrooster goedkouren
En de snbsidie kon door een kleine nala
tigheid, het niet kennis geven van 't ontslag
of de aanstelling van oen leerkracht, ver
beurd worden? Gerhard moest zich, zoo
mogelyk, buiten zyn neutraliteitscirkeltje
verplaatsen, dan zon by beter de opoffering
en de liefde van de voorstanders der bijzon
dere school begrijpen, ook de onrechtvaar
digheid om het openbaar onderwys wel, het
bijzonder niet nit de belasting van allen te
bekostigen. Dan had de beer Smeenge, door
te twijfelen aan de hoogheid van karakter
van leeraren-examan-afnemers en gecom
mitteerden, deze menschen bü voorbaat een
lak opgelegd. Het doel van 't bijzonder
onderwys is de kinderen te voeren naar den
Hemel, Die ze ons gegeven heeft. Gerhard
had in de opvoeding de groote macht van
het voorbeeld voorbijgezien. En hoe zouden
socialisten in de school hou levensbeschou
wing wegcijferen P Van bevoorrechting van
't bijzonder onderwijs was nog geen sprake,
het zou met de wijzigingen nog niet geheel
en al inhalen, wat het by het openbaar
achter was. De openbare school zou de
sterke blijven. Er was geen reden te onder
stellen, dat drie derden onzer jeugd op de
bankon der bijzondere zou komen. Spr. vroeg
alleen de bijzondere school voor hen, die
haar wensclien. Geen dwangEn dus ook
niet gezegd: „Weg met de openbare school".
De heer Gerhard antwoordde, dat hy zyn
neutraal cirkeltje ruim genoeg achtte, om
zyn geachten collega Morel en zyn andere
tegenstanders te begrijpen. Niet zyn geest
verwanten, maar die van den heer Morel
trekken graag cirkeltjes en dan nog wel
vry enge. Toen hy sprak over christenen
onder dit regiem, had hy gedoel 1 op hen,
die het worden door twee honderd lurven en
een kop gort, op hen, die onder het juk
der christelijke liefdadigheid zelf naar de
kerk moeten, en hun kinderen naar de bij
zondere school sturen, op straffe van verlies
der twee honderd turven en den kop gort.
Ook ziet men wel degelijk onder dit regiem
Saulussen langzaam in Paulussen veranderen,
om de zeer mercantile overweging: „Men
kan nooit weten, waarvoor het goed is."
Spr. had niet bedoeld, de christelijke onder-
wyzers een smet aan te wryven. Zy doen
hun best en willen het onderwys beter heb
ben. Ze beginnen aardig te pruttelen maar
hebben te beslissen over de in
richting der school, over 't geld er voor toe
gestaan- Het is naïef van den hr. Morel
to meenen, dat de amendementen in de Ka
mer. door byv. den heer Smeenge voor te
stellen, zullen worden gesteund door velen
der rechterzijde. De heer De Waal Malofijt
heeft immers eens gezegd: Het is slechten
schadelijk, de menschen knap te maker.. De
menschenliefdo verbiedt het. De kerkelyken
vragen, hoe kunnen wy het onderwys zoo
goedkoop mogelyk inrichten. Spr. en z'n
geestverwanten vragen voor het armste kind
onderwys, zooals de ryken het voor hun
kroost noodzakelyk achten Dr. Kuipor had
drie derden der jeugd aan de Christel, on
derwijzers toegewezen.
Dan bewjjst hy hoe gering de controle is
van het rjjks schooltoezicht op het bijzonder
onderwys, toont hy nog eens aan, dat uit
keering van f 800.aan de leeraren vuor
eiken geslaagden leerling hon vaak da kous
laat tusschen beurs en geweten om ten
slotte te betoogen, dat hy wel degelyk de
macht van het voorbeeld erkent.
Maar niet begrypt, hoe het weglaten van
voor de leerlingen onbegrijpelijke dingen bon
tot onverschilligheid zou brengen. Zeker,
ook hy wil het kind leiden als een plant,
maar als een goede kweeker nauwlettend
toekijken, hoe de plant volgens haar aard
wil groeien. De kerkelyken schijnen op do
kinderen de dwergcultuur te willen toepassen,
als de Japanners op de planton.
Ouder deze repliek was de heer Morel
vertrokken. De heer Gerhard had hom een
tot weerziens op de a.s. kerkelijke verga
dering toegeroepen.
Do voorzitter bracht dank aan sprekers
en debater.
Uw Verslaggever vergat nog te vermelden,
dat de heer Mr. Schim van der Looff be
richt gezonden had, wegens lichte onge
steldheid, verhinderd te wezen.
2e Klasse. Trekking van Maandag 5 Dec
No. 7023 i 1500.
12629"f 1000.
17082 'f 400.
5816 en 6627 ieder 1 200.
1816, 5076, 8686 en 13659 ieder
f 100,
Prijzen van 1 30.
20
2924
5653
9168
12389
15541
18437
25
38
5858
86
12400
75
43
45
39
6006
9299
83
89
18518
195
67
17
9481
96
15629
31
233
3058
48
9543
12591
66
- 79
330
3128
6112
9600
12610
77
86
36
30
6231
55
28
99
18618
51
62
70
9709
56
15725
39
92
84
6387
52
89
15813
18711
424
3233
90
9815
12747
33
40
553
47
6416
43
12814
67
43
81
69
43
9915
15
15901
59
86
3892
63
42
30
35
90
650
3423
6529
45
12900
57
18812
90
44
35
84
68
72
84
743
91
49
89
89
81
18975
67
3547
78
10098
13006
82
19013
805.
3608
85 10200
46
16001
19
52
32
89
77
13121
72
83
905
77
6649
10360
13213
16118
19149
44.
94
6754 10520
36
46
19209
58
3736
71
58
86
92
19332
1015
45
6996
60
13300
16271
69
50
3832
7038
10601
2
16329
19407
1110
43
83
10732
59
60
,9
27
69
7203
35
76
68
K
44
3948
22
48
13400
86
$2
46
4012
51
56
68
16422
19565
88
22
58
99
13549
59
56
1211
45
7330 10813
83
67
69
45
61
49
48
13612
74
19607
1369
79
7415
53
13702
16608
30
79
4105
27
73
5
15
19752
1484
20
62
10963
68
16688
90
1522
32
86
76
13920
16708
15804
59
84
92
77
75
14
50
87
96
7520 11069
14046
18
19917
93
4225
74
79
1416K
57 40
1602
41
94
11162
14217
63 63
48
4344
7728
81
14302
95 66
61
4437
98
11202
19
16922 72
1730
38
7828
30
23
17215 77
61
66
24
'33 14437
53 86
63
78
50
60
80
17341 20026
77
81
7912
82
118
60 52
88
4511
22
87
14540
70 57
1853
4619
8009
11353
77
17628 96
69
48
19
68
95
81 20108
1915
89
94
11443 14654
17623 17
17
4713
8222
46
79
48 20261
83
4845
47
76
84
53 84
2078
66
96
11504
91
70 20335
99
70
8323
11604
14708
95 49
2132
78
8546
22
91
17733 80
52
91
95
57
14856
40 20461
97
4933
8622
11796
60
64 72
2209
76
43
11862
75
97 20522
2306
5093
55
81
94
17804 28
32
5103
70
11903
14915
24 20628
69
HO
8769
57
19
25 20731
79
5349
8810
77
68
30 61
2522
5415
76
99
15030
77 66
36
22
8923
12021
50
17997 92
78
39
58
25
61
18075 20810
2734
47
69
56
15169
18102 20
67
5522
9014
12122
15230
72 83
68
43
44
69
15439
18209 99
76
72
9150
12228
41
65 20902
2824
5618
64
94
15518
18369 83
73
38
66
12327
28
90 95
2904
GEVONDEN VOORWERPEN.
In de mannd November zyn aan het bureau
van politie gedeponeerd een ceintuur en
drie huissleutels.
Voorts zyn te bevragen
1 Petroleum trechter by Nieuw veld, Cappe-
nersteeg, 21 1 zwart kruis met goud beslag
by Hortensius Heerenstraat 668, 1 witte
boezelaar by Zaidwyk, Kattensingol 166, 1
gutta peicha band bij Keizer, Turfsingel 96,
1 gutta porcha band by Donk, Doelesteeg
233, 1 doublé manchetknoop by Abboma,
Achter de Viachmarkt 140, 1 rozenkrans by
Boeruie, Kuiperstraat 91, 3 servetten on 1
zakmesje by Leemeyer, IJssellflnn 756, 1
blauwe bok by IJsselstein, Jaagpad 431
bruin lederen portemonnaio met eenig geld,
by Bantzinger Markt 66, 1 schaar by Hoogen-
doorn, Spoorstraat 206, 1 schroevendraaier
by Bertels, Kleiweg 76, 1 zilveren hoeden-
speld by Gravenstein, Karnemelksloot 333,
1 eiermandje by Stroeve, Markt 65, 1 fruit
mesje bij v. d. Geld, Turfsingel 113a, 1
bruine kinderportemonnaie met eenig geld by
Peeters, Fluweelensingel 415, 1 bruin kinder
schoentje by Rymenam, Veerstal 136, 1
kindorportomonnaie i. h. vingerhoed en sleu
teltje, by4Hoogendyk O. Haven 105, 1 onder
broek bij v. (1. Klis, Boomgaardstraut 32, 1
knipmes by Bellaart, Varkenmarkt 2641
zilveren ring in een doosje by Laurier, Boom
gaai dstraut 43, 1 blauwe das bjj de Jong,
Lemdulsteeg 193, 3 sleutels aan oen touwtje
by Flux, Minnebroedersteeg 101. 1 porto-
monnaie i. h. eenig geld by van Breukelen,
Turfsingel 100, 1 rozenkrans by v d. Broek,
Nienwehaven 121, 1 zilveren hoedenspeld by
Groenendaal, Vest 617, 1 blauwe linnddoek
by Akkerman, Boolekade 232, 1 gouden
oorbel by Bron, Nieuwebaven 271, 1 fietsbel
by Stoppelenburg, Boomgaardstrant4, 1 Witte
handschoen by Driesten, Turfmurkt 190, 5
tafoldoekjes by van Barliugen, Nieuwebaven
105, 1 rozenkrans by van Riemsbergcn,
Lemdulsteeg 170, 1 portemonnaie i. h. eenig
geld by Wiczer, Baanstraat 93, 1 zyden
halsdoek by Zuidam, Kattensingol 160.
Gouda 1 December 1904.
De Commissaris van Politie,
W. N. van GARDEREN.
Maandag 5 December 1904.
Vette ossen en koeien goede aanvoer, prijzen
waren voor iste kwal. 35, ade kwal. 31, 3de kw.
cents per half kilo.
Vette kalveren goede aanvoer prijzen waren voor
iste kwal. 28, ade kw. 15, 3de kw. 22 cent per
half kilo.
Vette varkens goede aanvoer, prijzen waren
voor iste kwal. 21 /a 2de kw. 2o'/g, 3de kw. 17
cents per half kilo.
Schapen en lammeren goed aangevoerd.
Handel in vet vee en vette kalveren prijshou
dend. Vette varkens met redelijke omzet Schapen
en lammeren lager tn prijs
VERSCHEIDENHEID.
De gezanten ts Peking hebben gezamen
lijk geprotesteerd tegen bet heffen van
nieuwe invoerrechten, welke beffing in stryd
is met de jongste verdragen.
Tot dusver werd voor de verdrag-havens
oen recht van 21s pCt. geheven voor de
in- of uitgevoerde waren, doch thans heb
ben de autoriteiten een nituw recht daar
boven geheven onder voorwendsel daarmede
de exploitatiekosten van die havens te
moeten dekken.
