- 25-Jarig Bestaan der Goudsche Winkeliersvereeniging. - I H i zin - Mil. TWEEDE BLAD DAS1UD Vil GOUDA Zwartendijk's Geïllustreerde Gids voor Gouda Plattegrond Programma der Feestelijkheden op 11 Juli 1927. en Nevenbladen van Vrijdag 1 Jnll 1987. De bedrijven en hun inrichting. BEWAART UW BON Gebr» ZWARTENDIJK ROTTERDAM. Kiest eens dit chique Iff Fantasie Costuum Blij van degelijke stoffen in WJs moderne kleuren en dessins, correct van V coupe enf ■Fr 7«j' 1 pasvorm. 'v De prijsIa Slechts M'CF ten onzer meesr karakte- ristieke Opruimingsaan* biedingen is dit keurig Blauw Costuum in diagonaal- of vischgraat- dessins voor f .slechts M Va U kunt niet zonder Regenjas en ook daar* voorisC.&A toch voor* deeligerl Dit vlugge 1 of 2»rij model kost in niooie<fl| 75 Whipcord* |f j/J stoffen nu I slechts. Dit keurig «afgewerkte, geheel gevoerde en uitste* voor Heerenkleeding AMSTERDAM nOTTCRDAMOEMHfliV In eiken Boekhandel verkrijgbaar: bewerkt door G. J. J. POT, Seoretaris-Archivaris der gemeente Gouda. Dit fraaie boek, dat tal van interessante bijzonderheden bevat, zoowel uit vroege rei) als tegenwoordigen tyd en versierd is me' 78 illustraties in en buiten den tekst waarbu een fraaie VIER-KLEURLNDRUK van het KERKRAAM uit de beroemde St. JANS KERK, kost slechts 50 CENT. INHOUD-: De oorsprong en de ontwik keiing van Gouda: ï)e Goudsche Handel en Industrie; De verkeersverbindingen te wa ter en te land; De bedryven der Gemeente Gouda; Gezondheidszorg en Volkshuis vesting te Gouda; Kunsten en Wetenschap pen te Gouda; Het Onderwijs te Gouda; De Iichamelyke opvoeding te Gouda; Gouda a's woonstad; De voornaamste monumentale gebouwen, enz. der Gemeente Gouda/ Schaal 1 5000 met STRATENL1JST en vermelding van Bijzondere Gebouwen en Instellingen Op deze in fraaie kleuren uitgevoerde plattegrond is ook aangegeven hoe de %r- binding tusschen de Hollandsche IJssel de Gouiwe tot stand zal komen. s PRIJS f 0.75 UITGAVEN VAN Voorm. van 10 tot 11 uur: BESPELING VAN HET CARILLON. K~' t~' l Nam. 4/t 6'/| CONCERT OP DE MARKT. Aangeboden door de Harmonie „St. Caecila". y 4/i 6 GYMNASTIEKUITVOERING OP DE MARKT. Aangeboden door de Gymnastiekvereeniging „Excelsior". - „5 6 WEDSTRIJD IN VERSIERDE RIJWIELEN. Voor dezen wedstrijd worden vele en fraaie pryzen beschikbaar gesteld, zoowel voor de mooist als voor de eigenaardigst versierde rijwielen. Deelnemers of deelneemsters aan dezen wedstrijd gelieven zich aan te melden vóór 8 Juli bij den Heer J. VAN DER JAGT (firma G. C. van der Post), Hoogstraat. Nam. 6/i uur: OPTOCHT, met welwillende medewerking van de Harmonie „S. CAECILIA" en het Fanfarekorps „WILHELMINA". Aan dezen optocht wordt deelgenomen door de Gymnastiekvereeniging „EXGE3SIOR" alsmede door de deelnemers aan den wedstrijd in versierde rijwielen. A Balonnen vluctit Voor 200 kinderen van 8 tot 10 jaar wordt een ballonnenvlucht om fraaie prijzen gehouden. Aanmelden tot deelname op Woensdag 6 Juli n.m. 3 tot 4 uur in het BOTERHUIS. De deelnemers aan de ballonnenvlucht krijgen bij de inschrijving een deelnemerskaart en moeten zich met die kaart op Maandag 11 Juli, 's middags 5 uur aanmelden bij het Boterhuis, waar zij een ballon krijgen. De deelnemerskaart moet aan den ballon bevestigd worden. De pryzen voor deze ballonnenvlucht qismede die voor den wedstrijd in versierde rijwielen worden van 2 tot 11 Juli geëtaleerd in de etalage van den Heer JOH. WOLFF, Markt 63. Door de firma FRANS VAN CAMP worden de ballons welwillend ter beschikking gesteld. Nam. van 9 tot 11 uur: CONCERT OP DE MARKT. Aangeboden door het Gemeentebestuur. 11 uur: GROOT SCHITTEREND VUURWERK. Aangeboden door het Gemeentebestuur. Heeren Winkeliers worden verzocht hun personeel vanaf 4 uur in de gelegenheid te stellen de feesten bij te wonen. De feestcommissie verzoekt dringend op dezen dag algemeen te vlaggen. y Prl|scfiw«dstpl|d Ter gelegenheid van dit feest is een prijzen wedstrijd georganiseerd waaraan iedereen gratis kan deelnemen. Door de Goudsche Winkeliers zyn ruim 900 prijzen beschikbaar gesteld, welke reeds in de week van 4 tot 10 Juli worden geëtaleerd en op Maandag 11 Juli door de feestcommissie van een mimmer worden voorzien. De feestgids, waarin alle bijzonderheden omtrent de feestviering voorkomen en waarin een adressenlijst is opge nomen van alle winkeliers die pryzen beschikbaar stellen, is een keurig verzorgd boekwerkje van 60 pagina's en wordt in 3000 exemplaren genummerd en in den boekhandel van den Heer VAN RURK, Kleiweg, firma DE VEN, Wydstraat, firma EDAUW, Dubbelebuurt, firma QUANT Kleiweg, firma BlJLSMA, Lange Tiendeweg 18j firma GOM PERS, Wijdstraat 17, voor den prijs van 25 cent per exemplaar verkrijgbaar gesteld. Iedere bezitter van zoo'n genuBimerde feestgids is gerechtigd op Maandag en Dinsdag 11 en 12 Juli bij de winkeliers die pryzen beschikbaar hebben gesteld, te gaan zien, of het nummer op die pryzen hetzelfde is als op hun feestgids en in dat geval kan de houder of houdster van dat nummer dien urijs na Dinsdag in ontvangst nemen. Als extra attractie worden door de Directie'» van het Thalia Theater en van de Schouwburg, Bioscoop ieder 100 bons, recht gevende op twee plaatsen in deze Bioscopen in 200 feestgidsen ingesloten. Om teleurstelling te voorkomen, wordt ieder aangeraden zich tijdig van een feestgids te .voorzien, welke vanaf 1 Juli verkrijgbaar is. DE 5JEESTCOMMISSIE. Brood-, Koek-, Banketbakkerij. Uitaluitend prima kwaliteit. A. VERBUR0, Splerlngitr. 65, Boud* TELEFOON MS. 5 SOLOZANG volgens Ital. Methode, door 703 7 Meyr. ANNV BELLI, Den Haag, Goudenregenat. 78. Tel. 3686% kofESK £ia*pjr>n De oplossing van het vraagstuk: Beter gekleed te gaan voor minder geld, is altijd: C. &A.J Gedurende ONZE OPRUIMING zal het: C. A. is toch voordee* liger, overtuigender dan ooit tot U spreken! Doet thans Uw voordeel! kend passend Jongens» pakje in sterke Tweeds kost voor M 7S den leeftijd VM «J Van 10 jaar slechts VAN HET Hoevele jaren reeds drukt de crisis haar stempel op ons economisch leven, en ofschoon men zoo nu en dan ver moedt, dat betere tijden zullen aanbre ken, ondervinden de bedrijven nog steeds belemmeringen van allerlei aard, welke den goeden gang van zake# |n den weg staan. Onder de bedrijven, welke met moei lijkheden te kampen hebben, behooren meer de ondernemingen van kleinen en middelmatigen dan van grooteren omvang. Ongetwijfeld vindt dit zijn oor zaak in de omstandigheid, dat de be drijven der grootindustrie veel beter ingericht zijn, hetzij dat dit geschied is met behulp van eigen of buiten het bedrijf staande ingenieurs. Daardoor is het hun mogelijk geworden de kostr prijzen der vervaardigde artikelen aan merkelijk te drukken en kunnen zij de concurrentie met het buitenland Vol houden. Met de kleinere bedrijven is het ge woonlijk anders gesteld. Ofschoon ook hier de betere inrichting der bedrij ven, het gebruik van goede machines en de toepassing van moderne werk wijzen een belangrijke rol spelen, be seffen de bedrijfsleiders nog steeds niet, welke voordeel©^ daarmede te be reiken zijn. De bedrijfsleiders, meestal met on voldoende ontwikkeling op het gebied der techniek en van bedrijfsorganisatie zijn niet in staat de fouten in hunne bedrijven op te merken, die een be lemmering zijn om de moeilijkheden te overwinnen. Ook komt het voor, dat bedrijven nieuwe producten willen vervaardigen, feitelijk zonder behoorlijke fabricage- kennis. Indien zij dan niet de hulp van een deskundig© inroepen, verspe len zij duizenden guldens en slagen dan dikwijls nog niet. Anderen zijn gelukkiger, doch zij hadden heei wat onkosten kunnen be sparen door zich vooraf door des kundigen te laten voorlichten. Gelukkig kan geconstateerd worden, dat vele bedrijfsleiders regelmatig voe ling houden met den Rijksnijverheids- •djenst; doch cr rijn er ook)" die van OW*1 deel zijn de moeilijkheden te kunne# oplossen door de beantwoording van één of een paar door hen gestelde vragen. Die vragen kunnen ©vyiwel onjuist gesteld zijn en dan lean ©en antwoord geen resultaat opleveren. Daarom ver dient het steeds aanbeveling den tech- nischen adviseur vooraf een volledig inzicht van het bedrijf te geven. In den regel blijkt dan, dat een bezoek nuttig is, omdat tegelijkertijd andere moeilijkheden, waarmede het bedrijf te kampen heieft, opgelost kunnen wor den. Het schijnt, dat de bedrijven ten platte lande langzamerhand beginngn in te zien, dat zij in de eerste plaats voorlichting behoeven. In bet afge- loopen kwartaal kwamen een paar aan vragen binnen betreffende de inmetse ling van stoomketels, welke werkzaam heden gewoonlijk door ©en dorpsmet- selaat worden verricht. H©t spreekt van zelf, dat voor dit werk speciale aanwijzingen noodig zijn, wil er iets van de inmetseling terecht komen. In den laatsten tijd hebben wij ook kunnen constateeren, dat industrieelen die met olie stoken de branders zelf hadden gemaakt, hetgeen ten gevolge heeft, dat het oliie-verbruik 25 a 30 pet. meer is dan in het geval een goed geconstrueerd© oliebrander was aan geschaft. Dit mag voor anderen als een waarschuwing gelden niet den zelf den weg op te gaan. Dat dergelijke proefnemingen met eigen geconstrueer de inrichtingen of met die, geleverd door ondeskumdigde fabrikanten, groo- te nadeelien met zich mede kunnen gen blijkt ook uit een geval, waar een bakker d© levering van een ver- Waimingsinstallatie met heetwaterbui- zen yan een smid had opgedragen. Toen de installatie afgeleverd was, bleek dat bij de uitvoiering grove tech nische fouten waren gemaakt, die wel iswaar opgeheven konden worden, doch waardoor de afnemer groote be drijfsstoring ondervond en de smid zijn winst in verlies zag verandereh. In den laatsten tijd is herhaaldelijk gewezen op bet groote voordeel om bij oveninstallaties de warmte aan de rookgassen tusschen den oven en den schoorsteen te onttrekken. Deze warm te kan voor verwarming der verbrjan dingslucht worden aangewend, waar door het rendement van^de brandstof belangrijk kan stijgen. Ten sjotte dient nog fc© worden ver meld, dat de Nijverheidsconsulent voor het Westen des Lands te 'stGravtm- hage gedurende eenige weken zitting beeft gehouden in een der lokjalen van de Kamers van Koophandel ©n Fa brieken in plaatsen, waar die industrie van beteekenis is. Ofschoon bet bezoek in enkele plaat sen te wenscben overliet, kon hij in andere gevallen constateeren, dat meer de re industriealen van deze gelegen heid gebruik maakten om adviezen in te winnen. HISTORISCHE PROCBSSEN. De aanslag r. d. student Sand op staatsraad Von Kotzebue (1819). De toestand van bet Duitsche rijk en van de verschillende Staten, waarin het toen meer onafhankelijk verdeeld was dan thans, liet na den val van Na poleon in politiek en economisch op zicht veel te wcnschen over. Zwaar had de hand van Napoleon op Duitsch- land, op Pruisen in het bijzonder, ge drukt, en vol geestdrift was de roep be antwoord van den Koning, die de men nen en de jeugd opwekte voor d© be vrijding. Vol geestdrift ook had men zich opnieuw tot den strijd aangegord toen in 1815 Napoleon plotseling in Frankrijk landde en met een in de ge schiedenis ongekende snelheid nieuwe politieke gevaren in het leven riep. Deze geestdrift was mede te danken aan toezeggingen, ook van dè Duit sche groote en kleine monarchen, die aan de onder hun gezag slaande bevol kingen meer vrijheidi hadden beloofd. Toen evenwel de vrees 'Voor Napo leon was verdwenen; toen de Oosten- rijksche kanselier Von Metternioh die destijds de Europeesehe politiek beheerschte erin geslaagd was de- Heilige Alliantie tot stand te brengen, kwam er van deze toezeggingen en beloften weinig terecht. Degenen, die den strijd hadden aanvaard voor het Duièsche vaderland, bemerkten al spoe dig, dat zij hadden gestreden voor de versterking van wat zij niet anders kon den zien dan als reaction aire macht. Onder leiding van Jahn, die later „turn vader" werd geheeten, oefende de Prul sisehe jongelingschap zich in de gym nastiek, maar werd zij ook opgevoed om echte „Duitscihers" te zijn. En de geest van Jahn verspreidde zich overal. De Burschensohaf ten wer den opgericht; zij scheidden zich af van de Landmannschaften en hadden haar eigen politièke doeleinden. In 1817, ter herdenking van den driehonderd-jari gen geboortedag van Luther, kwamen de Burschenschaften op den Wartburg samen. Het feest had een indrukwek kend, maar incidentloos verloop, totdat men, op den laten avond, iets uithaaldè wat als een studentengrap bedoeld was maar als groote ernst werd opgevat. Enkele geschriften van als reactionair bekend sfaahde staatslieden; ©en Prui sische korporaalstok en meer dergelij ke zaken werden in brand gestoken en onder 'het zingen van vroolijke Lede ren, wier tekst aan duide ijkheid niets te wenschen overliet, vernietigd. Dat heeft heel wat n.euwe reactonaire maat regelen tengevolge gehad, en de toe stand veranderde maar weinig ten gun ste. In dezen tijd leefde en studeerde Karl Ludwig Sand. Geboren 5 October 1795 te Wonsiedel, als zoon van een der raden van justitie van den Kojning van Pruisen, was hij allerminst be stemd om tot de radicaalsten onder de zijnen te behooren. In zijn jeugd twee keeren door een zware ziekte bezocht, was hij aanvankelijk achter lijk in het leeren geweest. Maar door groote krachtsinspanning had hij dat ingehaald, doch het had hem tegelij ker,ijd ernstiger gemaakt dan op zijn leeftijd het geval is. Maar ook in spel en strijd onderscheidde Sand zich;zoo is bekend het verhaal, dat hij eens, met de jongelieden van Wonsiedel strijd voerende tegen jongelieden uit een na burig dorp, ingesloten werd in de ruïne van een oud kasteel. Zij zouden daar zeker door de vijanden" overweldigd zijn, ware Sand niet midden tusschen de belegeraars doorgedrongen, om in Wonsiedel hulp te gaan halen. Nauwe lijks 11 jaren oud, redde hij, met gevaar voor eigen leven, een knaapje uit een moeras. Van hem ging dan ook zekere invloed op zijne kameraden uit. De red- tor van het gymnasium ter plaatse was zoozeer aan hem gehecht, dat hij hem, toen hij werd overgeplaatst naar een ander gedeelte van Duitschland, als inwonend "leerling meenam en Sand, hoezeer hij ook van „zijn ouders hield, ging gaarne mede. Zij leertijd werd onderbroken, doordat hij, als vele Duit sche jongelieden van dien tijd, deelnam aan den bevrijdingsoorlog; medestreed in den slyg bij Leipzig, erf "zich ook onmiddellijk liet aanwerven toen Na poleon in Europa terugkwam. Einde 1815 was hij opnieuw te mid den der zijnen, en korten tijd daarna vertrok hij naar Erlangen; de jonge Dittmar behoorde tot zijne beste vrien den; samen hadden zij zoo ©enigszins de leiding over <fe Burschenschaft lier plaatse. Op een middag, dat zij beslo ten hadden te gaan baden, geschiedde het, daj Dittmar, die overigens uit nemend zwemmen kon, voor zijn oogen in het water verdween. Alle pogingen om hem te redden bieren) vruchteloos; eer\ paar uren later haal de men het lijk van den jongen man op. Deze gebeurtenis heeft, gelijk uit zijn levensbeschrijving is gewor den. een dfepen indruk op dril tooh reeds voor indrukken zeer vatbaren Sand gemaakt. De opvoeding van de jongelieden van die dagen, vooral pit de kringen, waaruit Sand kwam, was aanmerkelijk godsdienstiger dan tegen woordig het geval is. En Sand behoor de tot degenen, die niet slechts gods dienstonderwijs als iets uiterlijks aan namen, maar die het in zich verwerk te, en zijn godsdienstplichten als een onderdeel van zijn leven beschouwde. Reeds toen hij als tienjarige knaap zijn vrienden uit de handen der bele geraars bevrijdde, deed hij aan zijn stoutmoedige daad een eerlijk gemeend gebed voorafgaan, en fn de vele brie ven, met zijne ouders, in het bijzonder met zijn moeder gewisseld, die van hem bewaard zijn gebleven, treden zijne godsdienstige gevoelens sterk op den voorgrond. Sand verwisselde Er langen met Jena, en in den aanvang van 1819 scheen het alsof zich voor hem een bepaald tijdperk had afge sloten. De aanslag, door Staps - gelijk men weel tevergeefs op Napoleon gepleegd, had reeds tevoren indruk ken bij hem achtergelaten. Hij hield van zijn vaderland, hij had er alles voor over; uit het dagboek van dfcn toen twintigjarige valt aan te teeke nen deze werkelijk karakteristieke ver gelijking. ,,Wat beteekent de enkeling tegenover een. volkV js het njet gelijk een minuut tegenover de eeuwigWd'/" Hij' voelde door de reactionaire macht der .Heilige Alliantie en der vorsten van die dagen de belangen van Duitsch land onderdrukt; hij voelde de belof ten, destijds afgelegd, weersproken; hij wilde de daad. Die daad kon bij den individueelen mensch slechts in ééne bepaalde richting leiden. In het bij" zonder richtte Sand's haat zich tegjen den staatsraad Von Kotzebue, te Mann heim woonachtig, van wien het be kend was, dat hij nauwe betrekkingen onderhield met eten Russischen Czaar, vermoedelijk door dezen rijkelijk be loond werd voor de berichten, die hij hem zoowel op literair als op politiek gebied uit Duitschland deed geworden. Von Kotzebue was op dat oogenblik op het toppunt van zijn invloed; naar hem luisterde een groot gedeelte van het Duitsche volk; zijn brochures wer den door duizenden en nog eens dui zenden gelezen; tegen hem keerde zich Sand's verontwaardiging. Degenen, die Sand van nabij kenden, hebben later kunnen vaststellen, dat eigenlijk van den aanvang van 1819 af zich bij hem een merkwaardige ge slotenheid uitte. Hij was in niets ver anderd; hij werkte hard gelijk tevoren, hij was eerbiedig jegens zijne ouders betreurde het slechts, dat zijn studie hun zooveel geld kostte. Hij was bemin nelijk voor zijn vrienden schafte raad, waar hem die gevraagd werd. Maar er was iets in hem alsof hij zich reeds los van de aarde gevoelde; toewijding aan een doel, dat hij hoogjer dan het aardsche rekende. Hij had de kracht om er met niemand, zelfs zeer in het indirecte, over te spreken en toch zijn daad, die afschuwelijk was, in alle details voor te bereiden. Zoo gebeurde het, dat een vriend van hem, die op een dag op jrijn kamer kwam, Sand aantrof, hem afwachtende met een vouwbeen in de hand, hetwelk hij on middellijk op het hoofd van zijn vriend richtte; als natuurlijke reflex bescherm de deze zijn hoofd met zijn handen en gaf daardoor Sand gelegenheid om hem met het vouwbeen een ongevaar lijken steek in het hart toe te brengen. Sand, die phjlosophie en letteren stu deerde, toonde reeds eenigen tijdeen buitengewone belangstelling voer me dische colleges; vooral gojd zij dat gene wat de werking van het hart ^betrof. Maar hjj deed zijn vragen niet zoodanige onver.chillige belangs elling dat niemand daarin iets meer dan een voorbijgaande neiging bespeurde, en sommigen wel lachend beweerden, dat Sand het voornemen had om van stu dierichting te veranderen. Sand had de gewoonte om regelma tig zijn dagboek bij te houden. Hij deed dit tot einde December 1818; op dat oofenblik zijn zijne aan,- teekeningen, blijkbaar met opzet, af gesloten. In dat dagboek vindt men meermalen de vraag gesteld of er niet iemand zal wopden gevonden bereid om aan den noodiottigén invloed van von Kotzebue een eind te maken; het blijkt, dat Sand gelukkig zou zijn ge weest, indien iemand hem voor ware geweest en hem niiet <k; taak van moordenaar zou zijn ten deel geval len. Maar hij voelde ««die laak, wan neer een ander' nj©t vóór hem was, als een noodzakelijkheid; ais een, die hij moest volbrengen. Heel resoluut ging hij dan ook in den aanvang van Maart uit Jena op reis. Tevoren noo- digde hij zijne vrienden bij zich; hij verzocht hun hem geen uitgeleide uit de stad te doen gelijk destijds gebrui kelijk wès, willende voorkomen, dat men later aan deze vrienden iets zou kunnen ten laatste leggen. Over Er- Jurt en Eisenach, waar hij den Wart burg bezocht, ging hij naar Frank fort en zette zijn weg over Darmstadt naar Mannheim v(jort. Den 23sten Maart 1819, des och tends vroeg, kwam hij er aan; hij, logeerde er in een eenvoudig loge ment, dat Weinberg werd geheefen. Onmiddellijk deed hij ondqpzoek nwar de woonplaats vaa von Kotzebue, en vernam, dat de staatsraad dicht bij een kerk woonde; hoewel men het nummer van het huis niet kon zeggda, wist men het hem toch voldoende aan te duiden. Aan Kotzebue's woning ver nam hij, dat de staatsraad de gewoon te had om eiken ochtend een uur of twee te gaan wandelen in een der parken van Mannheim; men wees hem de laan, die hij in den regel doorliep. Het toeval echter wilde, dat Von Kotzebue dien ochteqd langs een anderen weg giig; Sand, die hem wachtte, liep hem zoodoende mis. Hij belde opnieuw aan, maar ontving ten antwoord, dat de staatsaad lunchte en hem niet kon ontvangen. Sand, die niet iru het minst daardoor teleur gesteld of van zijn voornemen afge bracht werd, ging naar zijn hotel terug, at er, en begaf zich tegen vijf uur des middags voor den derden keer naar het huis van Kotzebue. Deze gaf dien dag een groot diner, maar hij had orders achtergelaten om Sand te ontvangen. Men liet dezen in een kléin kabinet, en na een oogeinblik kwam Kotzebue binnen. Toen speelde Sand het drama, dat hij voor dei grap met den vriend had gespeeld; door de dolk, die hij bij zich had, te rich ten op het hoofd van Kotzebue, ver kreeg hij, dat deze zijn verda(r li chaam onbeschermd Het, en met een juistheid en vastheid van hand, die kunnen verwonderen, trof hij Kotze bue recht in het hart. Deze uitte nog slechts één kreet, en viel dood in een nabijs taanden fauteuil 'neer. Op dien kreet was een klein meisje van «zes jaren, een engelenkopje ge lijk, komen toeloopen. Zij wierp zich op het lichaam van Kotzebue, luide kreten uitstootende en roepende om haar vader. Sand kon het schouw spel niet aanzien, en stak zich de dolk, die nog met het bloed van Kot zebue bevlekt was, in de 'maag, bijna tot aan het heft. Maar, tot zijn ver wondering bemerkend, dat, niettegen staande de aangebrachte wonde hem pijn deed, de* dood hem nog nieti trof, en niet levend in handen willende val len van het dienstpersoneel, dat kwam aanloopen, ging hij de trap af. De gas ten voor het diner kwamen juist bin nen; ten jonge ^ian heel Week, met een mes in het lichaam ziende, storen zij verschrikt uiteen in plaais van hem vast te houden. Zoo ging Sand de trap af, kwam de deur uit, en stiet er op een' patrouille soldaten, die den ge wonen wachtdienst verrichtten. Maar Sand, denkendé dat deze soldaten' ge komen waren op de kreten, di© hij achter zich hoorde, viel op zijn knieën midden op de straat onder den uit roep: Vader, ontvang mijn geest; trok het mes uit zijn wonde, bracht zich nog een tweede wonde toe en viel bewusteloos en uitgeput neer. Het mag verwondering wekken, dat Sand, ondanks de gezondheid die hij genoot, niet onmiddellijk aan de vreie- selijke verwondingen is bezweken. Men bracht hem naar het hospitaal; maanden lang zweefde hij tusschen teven en dood, maar de arts, dien men uit Heidelberg te hulp had ge roepen, behaalde de overwinning. De wonde Weef pijnlijk, uiterst pijnlijk, maar het leven van Sand werd ge red. Onmiddellijk nadat de aanslag ge pleegd was, had men onderzoek ge daan in zijne kamers te Jena tn ©r een tweetal brieven gevonden; een gericht aan zijn vrienden van de Bur schenschaft, waarin hij meedeelde, uit hun midden te treden, omdat hij niet wilde dat een hunner leden een moor denaar zou zijn; de andere gericht aan de zijnen en» zijn intieme vrien den, waarin hij een soort geloofsbe lijdenis aflegde van al wat hem tot déze daad had gebracht. Na drie maan den was het met Sand zoover ge komen, dat hij naar hef huis van be waring te Mannheim kon worden overgebracht; zijn linker arm was ge heel verlamd; zijn stem was zwak en elke beweging deed hem verschrik kelijk pijn. De groothertog van Ba den had een bijzondere commissie van onderzoek ermede balast om Sand, zoodra Iji) daartoe in staat zou zijn te verhooren. In alles bemerkte men, dat, ondanks den geest van dien tijd, er in Duitsch land medelijden bestpnd tegenover Sand, dat men zijn daad niet zag als die van een gewonen moordenaar, maar ais die van ee!n edelmoedig, zij het ook overspannen en verdwaald jon geling. De cómmissie van onderzoek draalde met haar ondervraging; blijk baar hoopte zij, in haar geval be grijpelijk, dat de dood Sand zou weg nemen, voordat «zij een© veroordee ling behoefde uit te spreken. Hem werden, ook in het huis van bewaring, alle mogelijke zorgen gegeven; aan zijne ouders werd toe gestaan met hem in correspondentie te treden, en zelfs zouden deze hem hebben mogen bezoeken, ware het niet, dat Sand, met een geestkracht, die men slechts zelden zal aantreffen, hen ervan had weerhouden dit bezoek te brengen, dat aan beide zijden slechts de smart zou hebben vergroot en bet afscheid bemoeilijkt. Maar, Keizer Alexander drong aan op de terechtstelling, hij begreep niet, waarom men In Duitsch land nog wachtte; de misdaad was een feit, de moordenaar had bekend en wap bijna op heeterdaad gegrepen; wat ver hinderde de tenuitvoerlegging van dat zekere vonn4? De ooonnlsate kon niet langer aarzelen; als laatste redmiddel greep zij aan een onderzoek, dat door den bekwame» geneasheer uit Heidel berg zou worden ingesteld naar Sand's gezondheidstoestand om na te gaan of deze werkelijk in staat was het schavot te bestijgen. Sand, die ge durende veertien maanden lijdende was geweest, toonde ook in dit opzidht groo te geestkracht; hij begreep de bedoe ling van het onderzoek, maar wendde geen zwakheid voor; integendad, wist het zoover te brengen, dat hij twee malen de kamer kon rondioopan. Het onderzoek der commissie was kort en kon niet anders dan kort rijn. Op 6 Mei 1820 werd de uitspraak aan het opperste Hof van Justitie in Badan voor gelegd, en op 12 Mei d.a.v. werd het door den groothertog bekrachtigd. Als een bewijs dat men zachtheid wikle betrachten tegenover den jongeling, mogen wel de woorden effenen, waarin het vonnis was vervat, maar bovenal de bepaling, die den Staat beiastle met de kosten van de procédure en niet, zooals in die dagen maar al te veel gebruikelijk was, de ouders van Sand ruïneerde door deze kosten op hen te laden. En zelfs, toen bet vonnis reeds gewezen was, wachtte men nog met de tenuitvoerlegging, ent 't werd 1? Mei, voordat de betreffende beschikkingen werden genomen. Op dien dag, fl den ochtend te omstreeks tien uur, werd het vonnis aan Sand voorgelezen en hem medegedeeld, dat hij drie da gen had om zich op den dood vnoor te bereiden. w In die drie dagen het klinkt wat zonderling - heeft Sand een aantal personen mogen ontvangen, die hem wenschfcen te zien en tegen wier ver schijning hij geen bezwaren had. Een dezer was de Badensche majoor Holt- schue, de chef van de patrouilia; die heel onwillekeurig Sand had gearres teerd Een ander was een jong stu dent uit Jena, Sand welbekend. Een derde was een arbeider uit WooMedel, schoolkameraad van Sand, die met hem „belegerd" was door de jongelieden uit het naburig plaatsje. Daarop wear volg de een dergenen, die te gast waren genoodjgd bij Kotzebue op den dag van de vermoording, en tegenover wien Sand moest bekennen, dat hij jgocm berouw gevoelde over rijn daad, waar over hij een jaar lang had nagedacht eH die hem nog steeds als de voftrekking van een gerechtvaardigd vonnl» toe scheen. Sand richtte daarna hot, ook ietwat zonderling, verzoek tot dén di recteur van het huls van bewaring om den beul, als hoedanig Dr. Wiedemann uit Heidelberg zou optreden, te laten komen. Met dezen besprak hij op koel bloedige wijze de voltrekking van zijo aanstaand vonnis; vroeg hem deze a. h. w met hem te willen repeteeren, opdat hij het (ten beul zoo gemakkelijk mogelijk zou maken en naar het uiter lijk niet het minst zou doen blijken wat op teekenen van vrees mocht ge lijken. Het verhaal gaat, dat de beul, toch aan heel wat gewoon, bij dit onderhoud bleeker, ontstelder was dan rijn aanstaand slachtoffer, en zich met moeite staande hield op het oogenblik dat hij afscheid mocht nemen. Het schavot zou worden opgericht in een weide, een eindje buiten Mann heim aan den weg naar Heidelberg. Men verwachtte een grooten toeloop van belangstellenden, ook jn verband met de nadering van Pinksteren. En hoewel men moest bekennen, dat van Sand niet de minste poging zou uit gaan om zich te doen bevrijden, was men op mogelijke opstootjes, door de studenten en Burschenschaften te ver oorzaken, niet geheel gerust. Een groo te troepenmacht van niet minder dan 3000 man was gerequireerd. Maar om elke bloedige botsing te vermijden, achtte men het gewenscht, het uur der terechtstelling onverwacht te ver vroegen. Zij zou aanvankelijk des mor gens om tien uur hebben plaats ge had; men wilde het nu om vijl uur in den ochtend doen geschieden. Maar daartoe had men de toestemming van Sand noodig. Want hem waren drie dagen toegestaan om zich op den dood voor te bereidön; men had h£i rijn vonnis des morgens om tien uur voor gelezen en indien hij wikte, kon hij aan zijn recht vasthouden om tot tien uur des morgens te blijven leven. Mid den in den nacht wekte men S»d, vroeg hem of hij bezwaren had tegen de vervroeging der executie, hetgeén hij onmiddellijk ontkennend beant woordde. Integendeel, reeds tegen dé rechters, die hem kwamen ondervra gen, had hij getoond hoezeer zij hem verlosten uit een lijden, dat hem on dragelijk begon te worden. In geheel Mannheim had men Demand bereid gevonden om, ook niet tegvD grof geld .een wagen af te staan, die Saoi van de gevangenis naar het schavot zou brengen; men had er een in Heidel- berg moeten koopen, en dat oog al leen kunnto doen door het doel te ver zwijgen. Hoewel de executie onver wacht plaats had, waren tooh de stra ten gevuld met een groote mentgt» telkens verschenen aam de ramen dar huizen jonge rnaoDcn en vrouwe», die hem een laatst vaarwel toeriepen an bloemen in zijn rijtuig wierpcm Dm het schavot stond aen groote menigte ge schaard. Sand had tevoren beloofd,

Kranten Streekarchief Midden-Holland

Goudsche Courant | 1927 | | pagina 3