Foto „LUX" - Kleiweg
- Gouda
Baby- Goederen
Werkmanskleeding
Modern Dansonderwijs
ALBERT HEIJN's
Fill 111
Abonneert U op dit Blad
A. BRINKMAN Zn. - Markt 31
Witte tanden
Uw adres voor vergrootingen naar alle
oude en verbleekte foto']
RADIO
ALBERT HEIJN
Nieuwste Prijsnoteering
BERTELS, Zeugestraat 44
DE GQGDSCHE FRUITHANDEL
Goudsche Dienstverrichting
Voor Lips' Brandkasten en Slotenfahriek
IS DE AGENT :P. ROND Pz.. GOUDA.
GOUDSCHE COURANT - ZATERDAG 14 SEPT. 1929 - TWEEDE BLAD
Slagersjassen
Koksbuizen
I „DE KLEINE WINST"
S. S. van Dantzig
HEEREN-MODEARTIKELEN
Hygiënische artikelen en
Patentgeneesmiddelen
Fa. J. C. SIBBES
■r LEES DOT
DE ECHTE OVALINE
D. BOUWER
Set
énoodigdheden
DANSLESSEN
ZATERDAG a s 14 SEPTEMBER
STERK VERLAAGDE PRIJZEN
J. HULLEMAN
lr«V^ i
Turfmarkt 1 - Telef. 344 - Gouda
Zeer snelle verhuizingen met auto-verhuiswagens van
en naar aHe plaatsen.
Transport van Piano's, Orgels, Brandkasten, ent. enz.
ALTIJD ONDER GARANTIE
Goedkoopp prijzen. Zeer nette behandeling.
Dultsch
Fa. P. J. Revet en Zonen
Borstelwerk
Schoonmaakartikelen
BOERS Co. R'dam
Eigengemiikti Ondergoederen
DE HiiN l 2
Fa A. VINGERLING, v.h. S. D. Boon, en Co., Spoorlaa
DAMES LAK EN
PEAU DE SUEDE
SCHOENEN
FLUX Schoënhandel Wijdstraat 19
GAAT BINNENKORT TER PERSE.
DE UITGAVE 1929 IS UITVERKOCHT.
Veranderingen,
Verbeteringen
en Aanvullingen van de
daarin voorkomende ge
gevens omtrent Rijks-
en Gemeentediensten,
Openbare en Bijzondere
Instellingen en
Vereenigingen
worden gaarne ingewacht bij
de Uitgevers
De Remonstrantsche Kerk te Gouda.
Naar Hero's Conservenfabrieken te Breda.
,;y
i nsi
ENGELSCH.
Opleiding Akte L. O., opleiding
Prakt.-dipl., conversatie, bijwerken v.
leerlingen, enz.
O. J. KNOP,
Leeraar Engelsch M. O.
10 Krugerlaan 197.
Het adres voor
en
is
Korte Tiendeweg 22
GOUDA
Ruime Keuze
2.— per week. GEHEEL COM-
GEPLAATST 125.
'PEL, Snoystraat 69, GOUDA.
8PE0IAAL ADRES IR
Consult ook per brief.
Mevr. J. DAM
Goudschestraat 7 - ROTTERDAM
Kilo
Kaas|«a
voop f i.a
Kaashandel
P. G. TEEKENS
GOUWE 53-55
H. BROUWER DE KONING
Spiaringstraat 153 Gouda.
Ons brood werd bekroond:
1923, 'a-Boacb 1924, R 'dam 1929,
Dordrecht en Utrecht 1927.
BOUWKUNDIG BUREAU
J. C. HENRI VAN INGEN
Rotterdam - Vlietatraat 8b - Tel. 11748.
Veraprging ran Exterieur, Interieur, Hin
derwet, Drankwet, enz. Allea tot het vak
behoorend.
Gouda Hoogstraat 7
Telefoon 423
De grootste keuze in
Ditp Zwart Blijft Gllmman
Alleen verkrijgbaar 10 CSllt
pier doos bij
Msgszljn „Ds DrlsUsur"
Wederverkoopers FLINK Rabat
J. VERSCHOOR, Dubbeiebuurt 3
GOUDA. 24
GERARD P. F. QQOSSENS Blldardijkstraat 8 's-Bravtnhaga
Hervat Medio October a. S' zijn
in de zaal van Café CENTRAAL" ingang Zeugstraat.
De nieuwste dansen van de Intern. Congressen (Londen en Parijs) zullen
wederom door hem onderwezen worden.
Onderwijs ia den nieuwsten stijl
t Inschrijving: lederen Dinsdag van 7—10 uur in de zaal „CENTRAL"
Voor het eerst Dinsdag 17 September 30 2732
SPECIALE ZATERDAG
RECLAME
EXTRA FIJN GEKRUID SPECULAAS p, pond 20
De echte JAVARIJSTp. pondspak 18
NIEUWE BESSENSAPper flesch 21
AARDAPPELMEEL4 pakjes voor 28
DELICATESSEPUDDING 4 pakjes voor 25
LIMONADEper flesch van 70 voor 60
R 542 80
GOUDA - MARKT 51
Kleiweg 20 - Tel. 350
Gouda.
Luxe- en Vrachtautomobielen
leverbaar.
in diverse modellen uit voorraad
Vraagt demonstratie en proefrit.
KETELPAKKEN, pr. keper, blauw en bruin alle m4.50
Blauwkeper JASSEN2.10 2.30 - 2.80
Blauwkeper BROEKEN 1.95 2.10 2.40
Blauwkeper KIELEN1.57 - 1.65
MANCHESTER BROEKEN3.15 3.75 - 5.00
MOLESKIN BROEKEN2.75 3.25 - 5.00
FANTASIE BROEKEN -\ 1.75 2.65 - 3.25
DRIL BOEZEROEN1.15 - 1.20
ROTTERDAMSCH BOEZEROEN1.65 - 1.75
AMERIKAANSCHE HEMDEN1.30 1.60 - 2 15
MOLTON HEMDEN^dBbbele borst1.30 1.50
HEEREN STOFJASSEN2.25
Goedkoopste «drek «oor Manufacturen en Werkmnnskloedlng.
Firma Wad JU Rlatvald.
LANGE TIENDEWEO 27
TELEF 313
BLAUWE DRUIVEN.
PERZIKEN.
MELOENEN,
PRUIMEN.
BESSEN,
TAFELHEREN,
TAFELAPPELEN
SINAASAPPELEN
heeft In *s«rris4
CITROENEN
BANANEN
TOMATEN.
VRUCHTEN IN BLIK
VRUCHTEN IN GLAS
DIVERSE SOORTEN NOTEN
STUDENTEN HAVER
B«le«fd aanbevelend. L. N. POLDERVAART.
Opl. voor M. O. A., L. O. Mercurius
e. d. Vele geslaagden. Privaat- en club-
lea. Privaatles f 7.50 per maand.
W. J. D. S. VAN EIJK, Leeraar
M. O. A en B., Krugerlaan 31. 10
VALET MESJES
LLE
GILLETTE
OLADWEO
LORENA
ROTBARD
BALT A. DE JONG
Oosthivtn 21 - Talf. 118
Schilders, Oosthaven 65, Tel. 280
GOUDA.
•n
SraBNHOUWEUIJ
A. ROODBOL
HARDSTEEN ZANDSTEEN
SCHOORSTEENMANTELS
GRAFWERXEN.
ACHTER DE KERK - GOUDA.
Stempel- en Naamplaatfabriek
KEIZERSTR. 6 HANG 52
1 ELEF. 57194, (GEEN FU.IA L E H
Confectie ondergoed
mag goed zijn.
ZIJN BETER.
Koopt daarom bij
C. J. J. LOEVE
GOUWE 145, t/o de Turfmarkt
Steeds voorradig alle maten prin
gebruikte Autobanden.
2e Weenastraat 28, Tel. 43929, R'dai
levert U BESTE ANTHRACIET
voor Wintervoorraad. Ook WALES anthraclet.
Alle andere brandstoffen. Telefoon 33
Ontvangen voor het a s. SEIZOEN
de NIEUWSTE MODELLEN in
Vraagt en Draagt de „IDEAAL" steunschoen
In diverse soorten voorradig
i elk gezicht sympathiek en knap. Dikwyls reeds door eenmaal poetsen met
de heerlyk verfrisschend smakende Chiorodont-tandpasta verkrygt U eea
prachtigen ivoorglans op üw tanden, ook op zyde, by gelyktydige gebruikmaking
van den daarvoor speciaal geconstrueerden Chlorodont-tandenborstel. Rottende
ipysresten ln de tusschenruimten der tanden als oorzaak van onaangenemen reuk
tut den mond worden daarmede geheel verweerd. Probeert U het eerst met een
tube van 86 cent, groote tube 00 cent. CMnrodont landenborstel voor dames
76 cent (zachte borstels), voor heeren 75 cent (harde borstels). Alleen echt in
blauw groene rorigineels verpakking - met het opschrift wChlürodoxU*.r Overal
nrkrygbaat
1629-1920
herdenkt de
Bemonstrantsche gemeente alhier, het feit,
dat zy drie eeuwen geleden zich in het be
nt zag gesteld van ben eigen bedehuis; zij
eindelijk na bange jaren van verstoken
predikatiën en bijeenkomsten en dikwyls
wreede vervoegingen hare godsdienst
oefeningen, hoewel dit door de stedeiyke
overheid nog slechts oogLuikend weid toe
gestaan en door de Calvinisten met ver
kropten wrevel werd aanschouwd, weder in
een passende omgeving kon doen houden.
Reeds sedert de dagen van Coornhert had
de overgroote meerderheid der Goudscüe in
gezetenen zich op een milder standpunt ten
aajiüen der godsdienstige vraagstukken
van dien tyd gesteld, dan de strenge Cai-
"viniBtische opvattingen gedoogden.
Te dien opzichte was reeds alom in de
vereenigde gewesten verdeeldheid ontstaan
en in de eerste nationale synode stonden
en „rekkelyken" scherp tegen-
De toonaangevende regenten in Holland
stonden sympathiek tegenover de voorstan-
8 opvattingen in de nieu-
Algeheele godsdienstvrijheid voor iedere
gezindte, die niet strijdig was met de maat
schappelijke orde, had hunne voile sympa
thie en zeer dikwijls waren het alleen rede
nen van staatsbelang, die hen de Gerefor
meerde kerken met bijzondere rechten deden
als het
hoofd der verafschuwde „libertijnen".
Reeds in 1691 kwam de Goudsche predi
kant Herman Herberlsz. tengevolge van
zijn beginselen in botsing met meerdere
zijner gemeentelieden. Ondanks het verzet
der rechtzinnigen werd hy door de overheid
- die zijn gematigde opvattingen zeer
waardeerde gehandhaafd.
In 1602 werd Jacobus Arminius, geboren
t& Oudewater, predikant te Amsterdam en
de gematigde beginselen toegedaan, hoog
leeraar in de theologie te Leiden naast den
rechtzinnigen hoogleeraar Gomarus.
Strijd tusschen deze twee ambtgenóoten
bleef niet uit, want Armiiiius stak by zyn
colleges zijn meendng niet onder stoelen of
Heftige studenten-disputaïiën ontstonden
en hoe langer hoe meer mengden rich ook
de predikanten in den lande in den strijd.
Aangedrongen werd op een Synode Na
tionaal, teneinde ook een einde te maken
aan den stryd in de verschillende gemeen
ten.
allen kant,
r en heftiger dan het
i Nedev-
i aller»
wege zorg.
t der „rekkelyken
Hare predi
kanten, o.m. Herberts en Poppius, meng
den zich in den vinnigen pennestryd.
De Staten-Generaaf staan niet sympa
thiek tegenover een nationale synode, ter
wijl de Staten van Holland evenmin lust
hebben een provinciale te bevorderen.
Staatkundige en kerkelijke geschillen
worden verward; pogingen, partyen tot een
veigelyk te brengen, lyden schipbreuk.
Middelerwy.1 verwisselde Arminius 9 Octo-
ber 1609 het tydelyke met het eeuwige. Een
einde aan de twisten bracht het niet! „Het
vier was te heet ende te diep inghebrant in
veler harten ende ghemoederen".
Wtenbogaert, hofprediker van Prins Mau-
rita, wordt thans de leider der gematigde
De bekende „remonstrantie" wordt inge
diend, gevolgd door een contra-remonstran
tie der „precysen"'. Remonstranten
en Contra-Remonstranten staan
hoe langer hoe meer tegenover elkander!
In de plaats van Arminius wordt als
hoogleeraar aangewezen de gematigde Con-
radus Vorstius, met als gevolg dat Profes
sor Gomarus zyn ambt neerlegt.
Zelfs de Engelsche Koning werpt #lch in
den binnen! andschen godsdienstst
godsdienststrijd en
doet door zyn gezant Winwood bezwaren
inbrengèn tegen de aanwijzing van Vorstius
als hoogleeraar in de theologie. Een en an
der heeft tpt gevolg dat Oldenbarneveldt
Professor Vorstius beweegt zich te Gouda
te vestigen, waar hy tot 1619 blyft vertoe
ven, om dan gebannen te worden buiten de
vereenigde provinciën.
Voldoende mag ik het verloop van den
stryd bekend achten, die in den dood door
beulshandën, van den gryzen advocaat van
den lande Oldenbarnevelt en anderen;, door
een wreede vervolging van allen die zich
niet onderwierpen aan de leerstellingen der
middelerwijl bijeengeroepen Nationale Sy
node te Dordrecht, culmineerde.
Prins Maurits deed „de wet in onder
scheidene steden verzetten", d.w.z. hy
•bracht die personen in het stedelijk bestuur,
die de beginselen der Christelijk Gerefor
meerde religie, die der Contra-Remonstran
ten dus, waren toegedaan. Te Gouda ge
schiedde dit op 1 November ;618 door Prins
Maurits persoonlijk; 27 December 1619 nog
maals op zym last door Johan Ernst Casi-
mir.
Plakkaten tegen de Remonstranten wer
den uitgevaardigd; predikanten, hunne be
ginselen toegedaan, afgezet; hunne byeen-
1" weerspaimigen verban-
Conrector en onder-
otboden en hun voorge
houden dat zij „neyt leeren mogen teger,
de synodale besluyten".
Zoo was de toestand in ons VadëHand
^nde 1618. Te Gouda, waar de overgroote
leid der bevoUong de Remonstrant-
I men
ook by de verandering der Regeering voor
zichtig te werk gegaan. Een groote militai
re macht was in de stad gelegd; meerdere
leden der tegenpartij had men in de Regee
ring gelaten.
Niettemin was de toestand voor de Re
monstranten ook te dezer stede verre van
rooskleürig.
De Contra-Remonstranten die krachtens
besluit der Stadsregeering d.d. 2 October
1(518 hunne bijeenkomsten in de Gasthuis-
keri$ thans Librye en Archiefgebouw, hiel
den, werden den 28 Juli 1619 door de Zuid-
Hollandsche Synode de Groote Kerk inge
voerd. Dit gaf een groote onrust onder de
bevolking.
De predikant Paschier de Fijne hield den
zelfden dag zyn eerste predikatie voor de
Remonstranten buiten de stad.
Toch hadden de Remonstranten te Gouda
tot ongeveer 1620 „min aanstoots dan el
ders". In t laatst van dit jaar evenwel wer
den hunne buiten-vergaderingen mei geweld
verstoord, hoewel nog 5 Februari 1920 bij
resolutie van den Magistraat was bepaald
dat Baljuw of Commandant, kennis krijgen
de van vergaderingen der Remonstranten,
zich daarheen moesten begeven, geassis
teerd door hunne dienaars en soldaten (een
heele of halve compagnie te hunner discre
tie) en trachten, evenwel zonder ge
weld van wapenen, deze uiteen te
doen gaan.
Nu breekt wel de moeilijkste tyd voor de
Goudsche Remonstranten aan!
Het is vooral hun predikant Eduard Pop
pius die van zich doet spreken. Krachtens
besluit der Dordtsche synode, waar hy tot
de geciteerde predikanten behoorde, was hij
den 6 Juli 1619 het land uitgevoerd, maar
spoedig teruggekeerd!
De Goudsche Magistraat kondigde 18 No
vember 1621 een plakkaat tegen hem af,
ook tegen zyn huisvrouw en kinderen. Bo
ven de premie, door de Generaliteit bij ont
dekking van hem in de vereenigde provin
ciën gesteld ad 500.werd nog een be
drag van 800.uitgeloofd voor dengene
die hem in de stad vond. BeK®ne» die hem
of de zijnen herbergde, werd gedreigd met
het verstoken worden van het poorterrecht,
dus met verbod eenige nering binnen de
stad te mogen uitoeft^rytui, beptevens een
boete van 300.—-.
21 Januari 1623 werd Poppius te Haar
lem gevangen genomen en op 10 Mei van
dat jaar voor levenslang te Loevestein in
gesloten. Hij overleed aldaar 9 Maart 1624.
Met Poppius bediende Ds. Paschier de
gemeente der Remonstranten te Gouda.
„Ik preekte daer", zoo verhaalt hij, „in
verscheidene huysen met kleine vergaderin
gen; *by de Gouteche poort gestbort zynde
op de poorte; daer na op het ijs bij klaren
dag, staende op eene sleede, daer een paert
aen stont voor aen de Gouwe. De predika
tie gedaen wesende, dede ik een Psalm sin-
gen ende in 't singen van dien reet de voer
man voort met my ende alle de gunstige,
die op schaetsen stonden, volgden my tot
Wens veen (Waddinxveen) toe, ende de reste
bleeven staen en songen dén Psalm ten
eiiïde".
Middelerwijl was de zachtmoedige en ver
draagzame baljuw Dirk Schaap, die aller
achting had, vervangen door een Dordt-
schen procureur Anthonie Cloots. Deze, die
zelf bekend geweest was, zegt Brandts in
zijn Historie der Reformatie, ais een groot
Remonstrant, „maar toen hy sagh dat er
onweder in de locht was voor de Remon
stranten, week hy van hen af", kweet zich
tegenover zyn oude vrienden met alle ge
strengheid van zijn nieuwe taak.
„Hy nypt als hy grypt" werd van hem
gezegd, en terecht. Met den Commandant
van het zeer versterkte garnizoen G r e n u
en met de hem toegevoegde ,,'s Heren die
naars" zocht hy onverdroten naar de schuil
plaatsen van de steeds meer en meer opge
jaagd wordende geloovigen.
Een bijeenkomst in een schuur, staande
achter een tweetal huizen van den afgezet-
ten Burgemeester Jacob Dirksz. Lonk aan
de Gouwe, welke ook vanuit de Peperstraat
was te bereiken, werd, nadat hem deze
schuilplaats door een zekeren Govert van
Meeuwen was medegedeeld, door hem ver
stoord. Een en ander gaf aanleiding tot
groote onrust in de stad. Nadien werden
bijeenkomsten belegd in de lijnbanen bij de
Doelestraat en achter het v.m. Slot (thans
het Houtmansplantsoen). Zoowel Poppius
als Paschier gingen hierbij hunne gemeen
teleden voor. Een avondbijeenkomst achter
het Slot, waar Poppius preekte, staande
voor een open venster in een der huizen
met een brandende kaars ter weerszijden
van zich, werd door Cloots en zijn onderge
schikten verstoord. De gerechtsdienaren en
de soldaten van den Commandeur Grenu
hadden de vergaderde remonstranten om
singeld en vuurden hunne musketten op de
opgeschrikte burgers af, gelukkig zooals
later bleek zonder iemand te treffen,
„hoewel de huisluiden over IJssei wonende,
de koegels der soldaten boven hunne hiüsen
hoorden sissen".
Alle deze verstoringen en vooral de wijze
waarop de overheid van de ha*r toegevoeg
de soldaten gebruik maakte om de gods
dienstige bijeenkomsten te beletten, waren
voor de Remonstrantsche ttirgers aanlei
ding zich met een adres tot den Magistraat
te wenden.
Zy wijzen in dit verzoekschrift, dat ge-
dagteekend is 18 December 1620, op de
wenschelykheid van vrijheid van consciën
tie waarvoor zij en hunne voorvadeirjt
steeds goed en bloed hebben veil gehad én
zy waarschuwen teven* voor de gevolgen
die een gewelddadig beletten van een en
ander na zich kan sleepen.
Handteekeningen droeg dat adres niet,
maar er werd by vermeld dat, inplaats hier
van, „biedt sich de burgrjj aen met grooten
getaele, doch in sedigheit, voor 't Raedhuis
te verschijnen als sy sullen verstaen sulks
Uw Achtb. aengenaem te wesen".
De resultaten van dit verzoekschrift te
schetsen voert mij in dit bestek te ver en
moet ik hier dus van afzien. Tot 1625 bleef
Cloots de machtige man in Gouda.
In dat jaar overleed Prins Maurits en
zyn opvolger Prins Frederik Hendrik had
ten opzichte van de Remonstranten mildere
opvattingen. Wellicht ook vroeg de opnieuw
aangebonden stryd tegen Spanje meer zyn
aandacht.
Voorzichtig was de politiek door dezen
stadhouder gevoerd en in de eerste pilaats
streefde hy naar bevredigiing binnenlands.
By de 'Vroedschapsverkiezingen steunde hy
de gematigde ateugpten.
De plakkaten werden weliswaar niet af
geschaft, maar toch werden zy in meerdere
steden, waar de remonstranten zeer talrijk
waren, o.a. te Gouda, als „verouderd en
verstorven" beschouwd, dan wel werden zij
met zeer groote gematigdheid toegepast.
Desniettemin werd toch in 1626. nog op de
handhaving der plakkaten gewezen bij^ een
speciale publicatie, die ik hier laat volgen:
„Frederick Hendrick by der gratiën Gods
Prince van Oranjén, Grave van Nassau, etc.
Mitsgaders de President ende'Raden over
Hollant, Zeelant ende Vrieslandt. Den eer
sten gesworen exploittier, hier op versocht,
Saluyt. Also tot onser kennisse gekomen is,
ende by experientie bevonden wert, dat niet
tegenstaande het Placcaet by de Hoog Mog.
Heeren Staten Generaal der Vereenigde Ne
derlanden, den derden July Anno 1619 ge-
emaneert jegens 't houden van de aparte
vergaderingen der Remonstrants-gesinden,
zijnde by den tweeden Placcate van de selve
haer Hoog Mog. van date den eersten Fe
bruary daer yenvolgende, geconfirmeert:
De selve Remonstrants-gesinden noch da-
gelycx binnen der Stede van der Goude, al-
sulcke vergaderingen zyn houdende, onder
pretext, soo zy meenen ende laten verluy-
den, dat d' selve Placaten veroudert ende
in non-observantie gekomen souden zyn.
Ende want 't selve streckende is tot mereke-
licke kleynachticheyt van de authoriteyt der
wettige Overigheydt deser Landen, ende
vcontinuele onrust van de goede ingeaetenen
van dien: Soo ist dat wy omme t selve
voorder te voorkomen ende te weeren, u
wel expresselyck lasten ende committeren,
te trecken binnen der voorsz. Stede van der
Goude, ende aldaer ter plaetse daermen ge-
woonlick is publicatie te doen, eene yge-
lycken te notificeren ende te waerschouwon
dat d' voorsz. Placcaten niet verBtaen of
gehouden en werden veroudert ofte in on-
gebruyek ghekomen, maer gebleven te zijn,
ende noch te wesen in"*h&er volle figuer
ende krachte als wesende niet temporel
maer strecken voor eeuwich Edict ende da:
daeromme eenen ygelicken wie hij sy als-
noch by desen wert belast ende gheordon-
neert, d' selve in alle haere poincten te ge-
hoorsaemen, ende haer nae den inhouden
van dien te reguleren, op peyne van te ver
vallen in de straffen ende amenden daer
by gestatueert. Gegeven in den Hage, onder
't zegel van Justitie hier op ghedruckt in
forme van Placcate, den 26 Aprilis 1626.
Onder stont
By mynen Heeren de Gouverneur, Presi
dent ende Raden, over Hollant, Zeelant ende
Vrieslant,
Onderteekent
F. CRIEP.
Maar met de handhaving werd de hand
gelicht. De Prins was ongenegen de troepen
hiervoor beschikbaar te stellen. „Hy had
geen soldaten om rustige burgers te kwel
len."
In het meerendeel remonstrantscn gezin
de Gouda was van een en ander het gevolg
dat Cloots zich de macht geleidelyk zag
ontvallen. Voor de oplegging van boeten
(tot 1625 had de baljuw tot een bedrag van
11.000.boeten opgelegd) werd gijze
ling en verkoop van goederen in de plaats
gesteld. Toen een remonstrant, Jan de Smit,
olieslager' van beroep, weigert in gijzeling
te komen en hy het voorgeslagen accoord
van den baljuw niet accepteert, raakt deze
by het Hof en de Rekenkamer in discrediet
en wordt de vorige wijze van executie* her
steld. Maar de vroedschap besluit evenwel
wat de uitvoering der plakkaten betreft te
handelen naar discretie en de schepenen zyn
niet bereid by den verkoop van goederen td
assisteeren.
Een en ander maakt, zooals de hoog
leeraar Tideman in „De stichting der Re
monstrantsche Broederschap" schrijft, de
Remonstranten zoo stout, dat zy een pu
blieke plaats in gereedheid brachten, waar
zy sedert in groote menigte vergaderden.
Met .paskwillen en pamfletten werd bal
juw Cloots daarna heftig aangevallen. De
Magistraatsverkiezing van 1628 brehgt
meerdere remonstranten in de regeering
terug.
Een geschrift getiteld „Redenen door de
welcke verscheyden Magistraetspersoonen
binnen der Stede van der Goude al over
eenighe jaren ghemo»veert zyn geweest ende
noch huyden ten daghe meer ende meer
ghemoveert werden, omme (voor soo veel
als in hun-luyden is) te helpen verhinderen
ende beletten den voortgangh der Remon
strantsche saecke, voornamentlyck de groote
stoutigheyd ende pnghebonden licentie die
zij pleghen in 't weder oprechten van hunne
factie", ziet in 1628 het licht, maar wordt
onmiddellijk beantwoord en becritiseerd in
een vlugschrift getiteld „Korte Antwoordt
op de redenloose redenen: onder den naem
van verscheyden Magistraatspersonen van
der Goude sonder kennisse van deii E. Ma-
IB-
■r&p
Een kijkje in een der talryke groote keukens van de Hero-Fabrieken te Breda,
waar een leger van vrouwelijk personeel haar zorgen aan de bereiding wijdt.
Langs den spoorweg Breda—Tilburg, in de
nabijheid van eerstgenoemde stad, waar
voor korte jaren de hei nog bloeide en geur
de, staat thans een complex fabrieksgebou
wen, dat van jaar tot jaar in omvang toe
neemt. Het zijn de Hero-fobrieken, die in
ontzaggelijke hoeveelheden onze Hollandsche
groenten oonservceren, onze vruchten en
die van onze naburen tot jam maken.
De oonservenfabrieken hebben voor een
deel de taak overgenomen die de huisvrou
wen in den inmaaktijd zich op de schou
ders hebben gelegd. Het is weliswaar in
talrijke gezinnen nog gewoonte de groen tea
in te maken voor den wintertijd en te zorgen
dat ook in het nagetijde vruchten aanwezig
zijn in huis» maar het gemak dient den
mensch allengs zijn vele huisvrouwen er
toch toe overgegaan om gebruik te maken
van de groenten in bus, die de conservenfa
brieken in grpote verscheidenheid van soort
en hoeveelheid, op de markt hebben ge
bracht en ze in alle goede comestibles-
groentenzaken verkrijgbaar hebben gesteld.
Teneinde de verkoopers van deze gecon
serveerde groenten en jams eens kennis te
doen maken met de wijze van bereiding der
busgroenten en jams, zooals die geschiedt
aan de groote Hero-conservenfabrieken te
Breda, heeft de vertegenwoordiger dier fa
brieken, de heer W. ölont, alhier,, zijn afne
mers uit (Jouda en omgeving uitgenoodigd
met hem een bezoek aan die fabrieken te
bmngan.
Aan die uitnoodiging is grif voldaan: drie
dagen achtereen hebben de Hero-fabrieken
Goudsche bezoekers gehad en op een dezer
dagen hebben ook wij de gelegenheid benut
dit groote bedrijf in al zijn onderdeelen te
zien.
Op een zeer groot terrein aan den Tetering-
schen Dijk staan de reuzenfabrieken en op
slagplaatsen aan de eene zijde de hoofd
verkeersweg, vanwaar de groote vrachtauto's
met groenten en vruchten beladen het ter
rein opsnorren tot voor de losplaatsen, aan
de andere zijde de spoorweg, die de wagonj
tomaten, kwetsen en andere vruchten voor
de losplaatsen rangeeren. En terzijde van de
fabrieken liggen proeftuinen.
Bij onze komst lpgen op het groote voor
terrein ettelijke mandjes tomaten,die bij den
pluk niet rijp zijn, bij te kleuren, alvorens
zij in de fabriek worden verwerkt tot toma
tenpuree, waarvan een half millioen blikjes
door de fabriek wordt klaar gemaakt.
Een half millioen, dat is een heel getal,
maar de Hero werkt alleen met groote getal
len. Wij hebben op onze wandeling van een
paar uur door kook- en stoomlokalen en ma
gazijnen en kelders niet anders dan groote
hoeveelheden gezien, dan cijfers met 4 en
5 nullen gehoord. Het gaat daar allemaal in
't groot. Wanneer wij hoorden van een voor
verkoop uit voorraad van 140.000 K.G.'s
bussen spinazie en 200.000 bussen andere
groenten, wanneer wij te hooren kregen dat
er een productie is van 6.000.000 bussen dop
erwten, van dito cijfers «nijboonen, spercie-
boonen enz., dan hebben wij geen begrip
waar al die boontjes en erwtjes wel worden
geconsumeerd. En naar de directeur, de heer
Janssen ons verzekerde, geschiedt die con
sumptie toch in hoofdzaak in ons eigen
land, want 85 van de 'totale productie
der fabrieken blijft in Holland en maar
15 wordt geëxporteerd.
Wij zullen niet treden in een detailbeschrij
ving van de wijze van conserveeren, wij
zullen slechts zeggen dat de groenten en
vruchten alvorens ze het stoom- en kookpro-
cea ondergaan, duchtig worden gereinigd
van alle haartjes en vuiltjes, die er mooh-
ten aankleven, en dat de waterleiding daar
bij goede diensten verleent. Daar wordt niet
op een emmertje gekeken: het ii een kunst
om in de schoonmaaklokalen boven water
te blijven! Dat er heel yrat gespoeld wordt
blijkt wel uit het feit dat de fabriek per
jaar voor een f 25.000.-— water verbruikt!
Dat is een reuzen afnemer voor de water
leiding Mij.
De fabrieken leveren een enorme productie
en niettegenstaande dat overtreft de vraag
nog steeds het aanbod, zoodat na de telken-
jare noodig gebleken uitbreidingen er thans
opnieuw op vergrooting der fabrieksruim-
ten wordt gezonnen.
Een zoo groot bedrijf maakt annexe be
drijven noodzakelijk: de blikfabriek zorgt
voor de bussenfabricage, de kistenfabriek
voor de houtverpakking. En dak gaat ^.lles
m razend tempo! Ontelbare kisten staan ge
vuld op lager.
Groote garages met talrijke auto's waarbij
de autocars voor het personeel geven een
beeld van het transport dat er plaats heeft.
Het is een interessant bedrijf, dat zooals de
praetijk van de korte jaren van zijn be
staan doet zien, een groote toekomst heeft.
De directie verwacht natuurlijk dat iedereen
over eenigen tijd alleen Hero's peultjes en
doperwten eetl
De excursie naar de .Hero's fabrieken is
door den heer Slont tot een intereaaanten,
en tevens een genoegelijken dag gemaakt.
Want hij heeft zijn gasten een mooie toer
doen maken door Breda's schitterende om
geving van Mastbosch en Liesbosah en hen
in den middag aan een gezellige tafel
in een der bekende goede Bredasche restau
rants vereenigd.
Aan den avond van den dag mocht de
heer Blont daarover den dank van alle deel*
nemers ervaren.
gistraet dier selver Stadt uyt-gheghe^en;
tot nieuwte' verbitteringh der ghemoederen,
ontsteeckinghe der on-eenigheyt endt op-
blasinge des verdoemlycken vyers der on-
christelycker vervolginge der goeder ende
vreedsame Burgerye van de ghezintheyt der
Remonstranten.
De Remonstranten voelen zich hoe langer
hpe meer sterker worden. Men breidt de
vergaderingen uit tot Bloemendaal; aan de
Waddinxveensche brug wordt .hiertoe een
leegstaand huis ingericht.
Het Hof gelast den Baljuw het huis te
doen ruimen. Hy voldoet aan den last, maar
boet dit byna met zijn leven. Huybertsz.
van Eyk randt hem aan en worstelend wordt
hy in een diepe sloot geworpen, waaruit hy
zich, van hulp verstoken, ternauwernood
redt De schuldige wordt zwaar gestraft;
gebannen voor 25 jaar, met confiscatie van
al zijn goed.
De Remonstranten gaan evenwel met hun
vergaderingen voort, terwijl vroedschap en
baljuw twisten en strijden.
Omstreeks 1629 brengt men de gemeente
onder een gerepeld bestuur en. krijgt zij
een meer gevestigd bestaan. Een kerke-
raad, ouderlingen en diakenen worden aan
gesteld en tegelijkertijd wordt omgezien
naar een permanente plaats waar men in
vrijheid kan vergaderen. Tot dusverre was
dit als t ware oogluikend toegestaan in een
huis, genaamd het Kromhout op de Gouwe.
Maarop 29 Januari 1629 „soo syn alsoo
daer eenighe verlichting van vervolginge
quam, door achttien gequalificeerde perso
nen, liefhebbers van de voorschrevene reli
gie gekocht, sekere huysinge staende voor-
aen in de Keyserstraat van Mr. Comelis
Traudenius, responderende tot after op den
Raam, voor de somma van 3600 guTden1, en
hebben uit ten haren gecommitteerd Mr.
Adri&en Cool en Johan Adriaensz. de Jonge,
beide oud-schepenen, om het achterste van
hetzelve huis tot kosten van de voorschr.
participanten te timmeren ende te appro*
prieeren tot een predikplaets; ende hetzelve
alsoo gemaekt wesende, hebben de voorschr,
partt. uit liefde van hare godsdienst ende
tot voortplanting van de waerheydt, die naë
de godsaligheydt is, thuis ofte kerek vereert
aen de opaiendera van de Remonstrantsche
religie binnen der Goude, onder conditie
datse deeelve sullen mogen gebruyeken soo
lange als sy deaelve tot haren godsdienst
van nooden sullen hebben, ende langer
niet, ^pits betalende de rente daer op staen
de enz. en wat sy daerin sullen timmeren 't
selve tot voordeelvan deselve partye sal ko
men ende 't voorschrevene voorste huys
sullen de opsienders mede hebben, soo lange
hetselve by een Predikant bewoond wordt,
mist 't selve mede houdende in goede repa
ratie en voorts als voorschr.achterste huis".
Hiermede was den Remonstranten een be
dehuis tot uitoefening van hun godsdienst
verzekerd, maar tevens beteekende dit voor
hen de vryheid van consciëntie, de openbare
uitoefening van hun religie.
Veel veranderingen heeft in den loop der
eeuwen dit kerkgebouw ondergaan. Laatste
lijk werd het in 1870 geheel geamoveerd en
in zijn tegenwoordigen vorm daargesteld.
Het stedelijk museum bevat nog consoles
(balkdragers) van den, oorspronkedijken
bouw, met de jaartallen 1636 en 1641, bene
vens een beeltenis met wapen van Maria
Gerritsd. de Lange (haut relief) op een
steen, vroegeT geplaatst in de gang van het
oude kerkgebouw, als eene van hare groot
ste begunstigers, met jaartal 1648.
De predikant8woning is vervallen en heeft
plaats gemaakt voor een ruimen toegang tot
het kerkgebouw.
Morgen zullen de Remonètranten opgaan
naar hun kerkgebouw en zullen zij in hun
gedachten teruggaan naar de dagen van on
rust en vervolging, om des geloofswille. Zy
rullen met weemoed denk en aan allen die
ter wille van dat geloof geleden .en gestro-
