BESCHUIT
VAN CREBAS
A. M. IJ.
FOTO
REGINA
Nederlandsche
Middenstandsbank
LOEF's Vogel- en Aquariumhandel
Wilt ge voetbalschoenen voor
f 2.50 koepen
N.V. REEDERIJ DE IJSEL
v.h. C. G. van der Garden
F. STROEVE, Markt
Alle Bankzaken
Safeloketten
Assurantiën
HANDEL
H. J. DA EMS, Zeugestraat 56
A. VERBLAAUW
Goudvlssehen 2 voor 15icent
Gelieve dan naar «JAN Va DAM
in de Keizerstraat te luopen.
Snelgoedere&lienst Gouda-Rotierdam v.v.
Motorbootdienst Gouda-Rotterdam v.v.
Motorboot-en Autodienst Gouda-Utrecht v.v.
Motorbootdienst
Gouda - Leiden - Den Ha<*g
Delft v.v.
Dagelijksche Autobesteldiensten
„Hollandla" Eerste Ned. Fabriek van geëmailleerde Pijpen
V«n dar Want an Barrat
Kunstaardewarkfabi iek „Regina
Vazen en Pullen
COMPLETE MEUBILEERINGEN
veatigd. In 1906 trok de heer 1), G. van
Vreumingen zich uit de zaken terug en
werd door de heeren A. D. en U, D. van
Vreumhlgen de zaak voflteezet ónder de
firma D. G. van Vreumingen.
In de laatste jaren is de toestand in de
sigarenindustrie zeer veranderd. De groote
fabrieken die merken fabriceeren, welke
door geweldige en kostbare reclame onder
't oog vdrt het publiek gebracht worden,
verdringSriiülgzamerhitod de kleinere za
ken. Kon men vroeger in Z'n winkel eigen
merken vlot verkoopen, thans vraagt het
publiek taeest de. bekende mej-ken en daar
aan heeft de firma zich ook aangepast door
een groote, uitgebreide sorteering van be
kende goede fabrikaten in voorraad te heb
ban.
Nog steeds worden eohter de ouderwet-
sche Koophandel-handwerk sigaren gefabri
ceerd, maar de tabakskervery heeft zich
uitgebreid, ze is op meer modernen leest
geschoeid en de „Koophandel" rook- en
pruimtabak mag zich in een goeden naam
verheugen en hier i„ Gouda en daarbuiten
wordt „Koophandel"-tabak met succès ver
kocht. Eigenaardig is dat de firma van
Vieuniingen nog een debiet in snuif heeft
mogen behouden. Deze snuif bewerkt van
carrotten en fijne Virginia-tabak wordt
door haar nog steeds op oud-Hollandsche
wyze gefabriceerd en toebereid en is be
kend om haar fyne qualiteit.
De mooie oude Delftsche potten waarvan
er 28 in dein winkel staan, bevatten dan ook
een tiental verschillende soorten snuif.
Vroeger was het snuiven van tabak een
zéér gewilde vorm van tabaksgebruik zelfs
in vooraanstaande kringen, getuige de
prachtig bewerkte snuifdoozen welke men
nog hier en daar in verzamelingen aantreft.
In 1986 hoopt de firma haar 100 jarig
bestaan te herdenken.
HET HUYS „DE SALM".
Tot de oude bedreven van Gouda behoort
ook het ieder welbekende Hotel „De Zalm".
Het is geen industrieele onderneming, zoo
als de andere genoemde bedryven, maar
het houdt er toch ten nauwste verband mee.
Hoevele zaken op het gebied van handel en
industrie betrekking hebbend, zyn in dit
huis besproken en afgedaan?
Het huys „de Salm", zooals het in de
vroegere tyden heette, heeft een merkwaar
dige geschiedenis, die volgens de aanwe
zige bescheiden vanaf 1670 is na te gaan,
hoewel er ook gegevens zyn, die er op wij
zen dat voor dien, omstreeks 1590 „de
Salm" vermoedelijk al als herberg heeft be
staan. De geheele geschiedenis hiervan weer
te geven, ligt thans niet op onzen weg,
maar toch is het wel interessant in een
courant als deze op te wyzen hoe de
herberg „de SalnT de eeuwen door een
halte 8s gefeest, waar de reiziger die met
den postwagen, de vrachtschuit en later
met de moderner vervoermiddelen naar
Gouda kwam, steeds een goed onderdak en
een goede verzorging heeft genoten. Dat
het er goed was, moge blyken uit aantee-
keningan, ïfu meeru'dan 100 jaar oud, dat
in 1807 het toenmalige stadsbestuur aan de
commissie der wederzydsche leden tot den
postwagen in November van dat jaar in „de
Salm" een maaltyd aanbood. Waaruit wel
valt af te leiden dat toentertyde de keuken
al een even goeden naam had, als in lateren
tyd steeds het geval is geweest.
In die vroegere tyden, het is genoeg be
kend, wist men dat evenzeer te waardeeren
als thans.
In den jaren 1670 is by de verbouwing
van „de Salm" door het toenmalige stads
bestuur den eigenaar de verplichting opge-
legd bepaalde voorschriften na te komen
met het oog op het schoone Waaggebouw
in de onmiddellyke nabijheid. By die gele
genheid is een gevelsteen aangebracht, die
heden ten dage nog aanwezig is in den
muur boven de stal. Die steen draagt tot i
opschrift:
Niet te hoog niet te laag.
Anno van passé 1670.
Heeft men toen daarmede klaarblykelyk
te tarnen willen geven dat de verbouwing
ra 1670 precies naar den eisch is geschied,
dat opschrift zou ook thans nog het hotel l
„De Zalm" van heden tonnen sieren, om-
dat thans na zoovele jaren nog de beteeke-
nis dier woorden voor het gerenommeerde
huis nog steeds geldt: „De Zalm" is niet te
hoog, en niet te laag; het is er van pas
Bü de jubilea, die '„De Zalm" heeft mo
gen vieren, is dat steeds op ondubbelzinnige
wijze gebleken. Het oude is daar weer nieuw
geworden.
En „De Zalm" van heden staat evenals
„de Salm" van eeuwen her, op het eerste
plan.
BEDRIJVEN
UIT NIEUWEREN TIJD.
N.V. TOT AANNEMING VAN WERKEN
voorheen H. J. NEDERHORST.
De N.V. tot Aanneming van Werken v.h.
H. J. Nederhorst alhier vierde kort
geleden haar 60-jarig bestaan, ter gele
genheid waarvan toen een fraai gedenkboek
verscheen, waarin het wedervaren dezer
bekende onderneming in de bouw- en aan
nemerswereld uitvoerig is geschetst, met
talryke afbeeldingen dnarby van de vele
en velerlei belangryke werken door haar
hier te lande en sinds eenigen tyd ook in
West-Indië uitgevoerd.
Van uit de eenvoudige timmerszaak door
nu wylen den heer H. J. Nederhorst in
1872 opgericht is het bedryf gegroeid dat
op het breede terrein der bouwwereld mede
pita stoat,
bekend is
Zopals bekend is de leiding van dit be
dryf thènadh handen van den he«w>P. Bok
hoven, directeur en H. J. Nederhorst, adj.-
directeur der vennootschap.
N.V. KAASHANDEL-MAATSCHAPPIJ
„GOUDA".
In het oorlogsjaar 1870 is de groote
onderneming op het gebied van den
kaashandel ontstaan, die thans als de
N.V. Kaashandel-Maatschappy „Gouda" be
kend is. De aan ieder nog welbekende heer
J. L. van Eyk, die in zyn leven in menig
opzicht een vooraanstaande plaats in onze
gemeente heeft ingenomen, was de stichter
er van. Heel bescheiden is die zaak begon
nen, maar allengs is ze gegroeid tot zy ten
slotte den vorm eener vennootschap heeft
aangenomen, die op groote schaal den kaas
handel dreef en die zich een afzetgebied
in alle werelddeelen heeft weten te ver-
De kaashandel heeft in den huldigen tyd
met groote moeilykheden te kampen, die
door de beperkende en bezwarende bepa
lingen van den invoer en levering in an
dere landen wordt veroorzaakt.
i N.V. GOUDSCHE MACHINEFABRIEK.
Het is duidelyk dat in een gemeente als
Gouda met veel industrie en veel ver
keer te water, ook behoefte is aan een
goede machinefabriek, die in staat is alle
voorkomende reparatiën aan machines te
verrichten.
Daarin voorziet de in 1909 door den heer
J. G. Hupkes opgerichte fabriek, die als een
voortzetting van de vroegere machinefa
briek van de firma G. J. D. Arends Co.
kan worden beschouwd. Dat bedryf werd
met de gebouwen aan den Kattens\gel
Wat het reparatiewerk betreft, dit wordt
in den meest uitgebreiden zin voortgezet.
Gelegen aan groot scheepvaarwater, waar
in zy een eigen inrichting heeft voor het
opvijzelen van een stoom- of motorboot ten
einde stuwschroef of schroefas te kunnen
repareeren of verwisselen, was deze fa
briek in Gouda en omgeving de aangewezen
inrichting voor reparaties aan scheeps-
stoommachines en scheepsmotoren. Verder
zorgde de industrie van Gouda en omgeving
voor reparatie en nieuw werk van den
meest uiteenloopenden aard.
Vanaf het begin van de oprichting der
N.V. Goudsche Machinefabriek was het
streven om, zonder verwaarloozing van het
reparatiewerk, de zaak op een breederen
grondslag te vestigen door het vervaardi
gen van enkele speciale machines welke de
naam der fabriek buiten Gouda bekend kon-
In 1910 gelukte het haar de eerste op
dracht te verkrygen tot levering van' een
machine voor de vervaardiging van melk
poeder. Deze levering was een groot suc
ces, de opdracht werd door meerdere ge
volgd, en de imelkpoedermachine heeft de
naam van de Goudsche Machinefabriek door
het geheele land gebracht.
In 1914 werd besloten de fabriek aan-
merkelyk uit te breiden en te modernisee-
ren. By het uitbreken van den wereldoorlog
waren de fundamenten van de nieuwe fa
briek juist gereed.
Na ampele overweging werd besloten het
werk door te zetten, zoodat in 1915 de
nieuwe fabriek in bedryf genomen kon
De fabriek kon toen voldoen aan de
grootere vraag naar melkpoedermachines,
de constructie werd in den loop der jaren
4 geperfection/eeW, de capaciteit per machine
J opgevoerd van 350 Liters melk per uur tot
j 1200 Liters melk per uur, de machines
werdejj^njet alleen in ons land doch ook
I acinic meSb^vooraanstaande fabrieken van
melkproducten in het buitenland geleverd.
Sinds 1925 is de Goudsche Machinefa-
1 briek ook spedlaal ingericht voor de ver-
werdejj^njet alleen in ons lai
a^u-tfc meSW^vooraanstaande f
I WAT GEN TARIfeVRNOOM.OG VERMAG.
HOE HET DE GOUDSCHE PIJPEN.
INDUSTRIE IN 178» VERGING.
I waarin een ieder
spreekt over Con-
I tingenteering, over
I beschermende
rechten, over moor-
H 1 dende buitenland-
is het belangwek-
kond „m na te
it gaan hoe het do
H Goudsche pypen-
■WBflüindustrie in
verging.
De jaren rond 1790 waren voor Holland
zeer bewogen, hetgeen onherroepelijk zyn
invloed had op het zakenleven. Gouda' had
zich op politiek gebied ook niet onbetuigd
gelaten. Er was binnen onze wallen een
krachtige patriottenparty, die echter door
de ommekeer van zaken in 1787 tijdely'c de
leiding was ontnomen. De heerschende
Oranjeparty had thans te toonen of ze de
kracht bezat om den lam geslagen handel
te herstellen. Dit was hard noodig, want in
Gouda was de pypenindustrie danig in ver-
val. De stadsregeering stelde alles in het
werk om het de pypmakers te verlichten.
De „Staaten van Holland en Westvriesland"
steunden deze industrie eveneens, die om
streeks 1700 tot een nationale industrie
was uitgeroeid. Reeds in 1725 kwamen er
rechten op de invoer van tabakspypen,
voorloopig op de waarde daarvan. In 1751
gaat Holland zyn rechten verhoogen n.I.
van 5 st. op 6 stuivers en acht penningen
per gros. Ten slotte werd by resolutie van
4 April 1788 door de Alg. Staten goedge
vonden dat de rechten voor de inkomende
tabakspypen zonder onderscheid van soort
werden verhoogd tot 7 stuivers per gros.
Het zou te ver voeren om alle protectionis
tische bepalingen op te sommen, die ten
doel hadden om de pypenindustrie te be
schermen. Maar wat men ook deed, de toe
stand werd steeds slechter. Een van de oor
zaken daarvan werd toegeschreven aan een
moordende Duitsche concurrentie. Wanneer
men de correspondentie uit die dagen hier
over doorleest, voelt men de groote over
eenkomst met de moeilijkheden van onzen
tyd.
In 1788 kwamen, door de nieuwe belas
ting op den in- en doorvoer van tabakspy-
vaardiging
i hef- en transport-werktui-
De Kazernepoort in 1904.
De wacht er voor, in de houding opgesteld.
Behalve de noodige moderne draai-, frais-
ven schaafbanken, en speciale kamwiel-frais-
h^achine, beschikt zy hiertoe over een pneu
matische klinkinrichting en een electrische
lasAinrichting. Deze veelzydige inrichting
kon* uit den aard der zaak de uitvoering
vanfhet nog steeds belangryke reparatie
wed ten goede, Vanaf de eenvoudigste tot
de iheest gecompliceerde werken op dit ge
bied kunnen door haar op de meest ratio-
neele wyze worden uitgevoerd.
DE PELIKAAN.
De Goudsche bleekeryen zyn sinds jaren
algemeen bekenda In het jaar 1862
waren er hier reeds meer dan 20. Onder
hen treffen we Verschillende ook thans nog
bekende namen aan, die de eigenaars des-
tyds aan hunne ondernemingen hebben ge
geven: de Ryzende Zon, De drie noteboo-
men, Het springende Paard, De Pelikaan.
Onder dezen laatsten naam is thans de be
kende Stoomververy en Chemisch Wassche
ry „De Peükaaa" bekend, die in 1907 werd
opgericht en dus in 1932 25 jaar zal be
staan. Dit nu 25 jaar geloden gevestigde
bedryf was voor Gouda geheel nieuw. Op
zeer bescheiden schaal begonnen, heeft het
zich, vooral toen de wasschery „De Peli
kaan" in de Chemische wasschery werd
opgenomen snej ontwikkeld, zoodat deze
onderneming een groote vlucht heeft kun-
Stond aanvankelyk het publiek wat
vreemd tegenover stoomen en verven van
kleeding, daarin is een algeheele ommekeer
gekomen, het is thans heel gewoon gewor
den, dank zy de wyze waarop het stoomen
en verven geschiedt. „De Pelikaan" is in
Gouda ingeburgerd en heeft zich ook in tal
ryke andere plaatsen op uitnemende wyze
KLEERMAKERIJ
J. DE MOL ZOON.
Dat een kleermakersbedryf meer dan
een halve eeuw achtereen bestaat, is waar-
lyk een zeldzaamheid. Daarom vermel
den wy dat de heer J. de Mol, Turfmarkt
alhier, in 1881 reeds zyn kleermakerszaak
vestigde, welk® thans onder de firma J. de
Mol Zoon nog steeds bestaat en zich in
een goede cliëntèle mag verheugen. Dat
feit is na een zoo lange reeks van jaren
zeker vermeldenswaard.
CAEOSSERIE EN WAGENBOUW
A. VAN DER WEIJDEN ZOON.
Een nieuw bedryf van dezen tyd is' de
carosseriefabricage. Nu de auto meester
op den weg is geworden heeft deze niet
alleen de paanden op stal gezet, maar ook
de wagens zyn daarby verdwenen. De mo
tor is ook in dienst gekomen voor het
vrachtvervoer en de daarvoor noodige wa
gens worden thans sinds korte jaren door
speciale carossepiefabrieken gemaakt. Sinds
een tiental jaren heeft de firma A. van der
Weyden Zoo», Nieuwsteeg alhier, die al
van 1878 dateert, zich hierop speciaal toe
gelegd en menig fraaie carossrie is door
haar in dien tyd afgeleverd. De luxe uit
voering daarvan heeft het wenschelyk ge
waakt een auto lak- en spiritinrichting als
afzonderiyke af deeling aan haar bedryf te
verbinden, waardoor de afwerking nog meer
wordt geperfectionneerd.
De Kleiwegsbrug, gebouwd in 1872. Links het Koffiehuis „De Romein"
thans de Sociëteit „Vredebest"
pen, sl spoedig klachten binnen uit het
buitenland, zoo ook een krachtig protest
van de „Keurvorstelyke Doorlugtigheid van
Trier". Deze brief was ter behandeling
doorgezonden aan de heeren Burgemeeste-
ren, als commissarissen van de Pypneering
der stad Gouda, die op hun beurt order
gaven aan de Overluiden en Dekens van het
pypmakersgilde alhier, om deze brief te
examineeren en van advies te voorzien.
Het Duitsche schryven bevatte een op
gave van pry zen, waarin de pypmakers uit
het gebied van Trier en Hor trachtten aan
te toonen dat de nieuwe heffing hoogst on-
billyk was. Het antwoord door de Overlui
den en Dekens opgemaakt, is zeer uitvoerig
en geeft een duidelyk beeld van den con-
currentie-stryd met het buitenland en van
den toen heerschende tarievenoorlog in
Europa.
De opgave uit Trier vermeldde dat ze
voor korte pypen 9 stuiver Holl. in de fa
briek per gros kregen, en dat ze deze vóór
de nieuwe belasting in Holland verkochten
voor 14 stuivers (wat ook de prys der Goud
sche korte pypen was), hetgeen echter ge
heel onjuist bleek daar de Overluiden en
Dekens van het Gilde alhier konden aan-
toonen dat de Duitsche pjjpen voor 10 stui
vers per gros werden verkocht, dus voor 4
stuivers beneden den genoemden prys. Dit
was echter nog niet alles. De Duitschers
lieten bovendien by het verkoopen de py
pen uittellen, de heele lieten ze betalen, de
gebrokene werden niet gerekend, slechts
het bestelgeld lieten ze vergoeden.
De Overluiden en Dekens van ons Gilde
beklaagden zich ook erg over een anderen
vorm van oneerlyke concurrentie. Zy schre
ven namelyk:
„Wy zullen tevens bewyzen dat hare
gantsch® fabriek een namaakzel van de
Goudsche is en dat hoe meerder hare
fabriek floreert, hoe meerder de onze
moet te gronde gaan, want dewyl onze
Goudsche pypen voor de fraayste en
sterkste door de geheele wereld beroemd
zyn, zoo veel in de tegenwoordige, als
voorledene Tydt, zoo tragten zy hunne
pypen met de onze gelyk te stellen, want
waartoe zouden zy alle onze soorten en
fatzoenen namaken? En waartoe zouden
zy ze anders met de merken van de
beste fabrieken alhier bestempelen? En
waartoe anders het Goudsche Wapen er
duidelyk en fraay opzetten? waartoe
dierid dit alles dan om degene voor
Goudsche pypen te doen doorgaan?"
Om aan te toonen hoe noodig het was
dat de nieuwe belasting van 1788 gehand
haafd bleef, vertellen ze in hun brief dat
die pypen uit Düitschland hen zelfs uit de
Noorsche landen verdringt. Overal weten
ze zich in te dringen en steeds zyn ze 4
stuivers Holl. goedkooper dan de Gouw-
naars, In den tyd van 20 jaren hebben ze
kans gezien, alleen door den handel op Noor
wegen, Gouda zulk® enorme slagen toe te
brengen, dat het Pypengilde in de komende
jaren een catastrophe voelt aankomen. Vóór
1760 verkochten de Gouwenaars in de noor-
delyke landen per jaar meer dan 20.000
gros korte pypen. In 1761 gingen nog 10
Friesche tjalkschepen afgeladen met korte
pypen naar Zweden en dit was zoo onge
veer de jaarlyksche hoeveelheid. Maar in
1789 was dit nog maar slechts drie schepen
per jaar.
Wyzend op dezen teruggang van den
fcuitenlandschen afzet, zeggen ze, laat ons
onze eigen provinciën beschermen, neemt
de belasting op de vreemde pypen er niet
af, want anders gaat het precies als in de
Noorsche landen en dan kunnen we heele-
maal wel sluiten. In 1786 waren er alleen
in Utrecht ruim 80 kisten Duitsche pypen
gebruikt en zelfs na de nieuwe belasting
van 1788 voerden de Duitschers ze nog in
en werden hun pypen eenige stuivers goed
kooper verkocht
Vroeger lag geheel Europa open voor
den pypenhandel, maar in 1789 waren het
slechts nog maar enkele landen?
In Brabant (OBelgië) moesten de Gouwe
naars 17 stuivers per gros belasting beta
len. Engeland was voor de pypeninvoer ge
sloten, Pruisen eveneens.
Er was by de Overluiden en Dekens van
het Gilden een stille vrees dat de Oranje-
party, die haar herstel te danken had aan
Düitschland, mogelyk zou toegeven en de
belasting ,weer zou verlagen.
Daarom schryven ze nog eens uitdruk-
kelijk:
,Js het dus niet onze plicht alle po
gingen aan te wenden ,om dat onheil af
te keeren. Kan een eerlyk mensch, aan
wie de bestiering eener zoo voorname
fabricq is toevertrouwd, daaronder stil
zitten en tot behoud van nog eenige
duizenden menschen niet al doen wat in
zyn vermogen is, om dat voor te komen,
en dat maar om een kleine belasting te
vorderen, die niet ondrageiyk is, maar
de prijzen w*t doet evenaaren, die, al
DOCTOR REIJNIER SNOIJ.
lyüens den zeven-
tigjangen levens
loop van de „Uoud.
scne Liourant is
ook veel geschieu
met de stad Gouda
zelf. Deze werd in
aantal inwoners'
verdubbeld en in
omvang en uitge
breidheid meer dan
verdubbeld. het
stadsdeel de Korte
Akkeren b.v. kwam
toen by na geheel tot stand in tien vorm
waarin wy het thans kennen. Over den
naam van een der straten van dit stadsdeel
de Snoystraat, wil ik iets mededeelen, daar
die naam een onzer vroegere, historisch ge
worden dokters aanwyst.
Reynier Snoy werd in 1467 uit een def
tige Goudsche familie geboren. In zyn jeugd
was hy niet een van de vlugsten. Toen hjj
zeven jaar was, kon hy nog geen A van
een B onderscheiden. Zyn vader zond hem
dan ook nog niet ter school en liet zyn ver
stand, gelyk een boer soms het land, braak
liggen. Na jaren vraagt vader wat zyn zoon
voor ambacht kiezen wil. Hy komt in de
leer by een grofsmid, zooiets als de 16e en
17e eeuwsche voorvaderen van den beroem
den dichter Goethe! Het werken vermoeide
hem. Hy ging nu ter school en werd spoe
dig al zyne medescholieren te knap af. Hty
werd student aan de hoogeschool te Leu
ven, de school, die, van de middeleeuwen
af tot in onze tyden, honderden Noord-
Nederlandsche leerlingen heeft kunnen pro-
moveeren. Te Leuven studeerde nu onze
Snoy in de philoBophie en de „artskunde".
Te Boulogne werd hy leermeester in de
medicynen en ontving een aanzienlyk ge
schenk. Hy bleek een redenaar te zyn. In
Holland teruggekeerd, werd hy lyfarts van
den Heer van Veere op Walcheren. Deze,
Adolf van Bourgondië, schonk hem ryke
goederen. Karei, Heer der Nederlanden,
zond hem als zyn gezant naar de Konin
gin van Schotland en Denemarken. Terug
gekomen namen onze Goudsche wethouders
hem als medelid in hun college. Hy huwde
met Aleidis en kreeg twee dochters, Aleidis
en Maria, die later in 't klooster gingen van
Sinte Margarieta in onze stad.
Vader Snoy legde alle waardigheden en
functies neer en wydde zich verder aan ge
leerde, vooral aan wysgeerige en godge
leerde studiën. Reeds toen verschenen ge
schriften van andere geleerde Nederlanders
te zyner eer. Ook lofgedichten, naar de ge
woonte dier dagen. Hy bleef de voorvader
lijke Roomsch-Katholieke godsdienst on
wankelbaar trouw. Hy schreef Latynsche
werken over de dichtkunst, een vermaan
gedicht tot Keizer Karei den Vijfden, een
boek over het wezen der menscheljjke ziel
en over hare krachten en hartstochten, over
het hoogste goed en het noodlot, ove| de
denkbeeldën, ook in de natuurkunde. Veïder
over de scheikunde, waartoe hy ook de al-
chimistische scheikunde rekende. Hij schreef
13 boeken over de Batoafsche geschiedenis.
Ook eenige boeken over de geschiedenis der
waarheid, in den trant ongeveer, zooals in
onze huidige ernstige wereldtijden van pro-
testantsche zyde zoovele boeken het licht
zien in verband met de openbaring der
laatste tyden. Snoy was een bestrijder der
Luthersche meeningen en leeringen, meer
word die voluit 'betaald, zy nog tegen
ons kunnen markten, ja zelfs nog veel
goedkooper geven."
Na nogmaals aangehaald te hebben dat
deze belasting in vergelijk met die in andere
landeni waar de Goudsche pijp belast wordt,
zeer matig is, vertellen ze dat b*v- Pr€ll3en
in 1753 per gros Goudsche pijpen 1 rijks
daalder belasting hief om zyn eigen pypen
industrie te beschermen, maar dit was nog
niet genoeg: in 1754 werden de grenzen van
Preusen voor de Gouwenaars gesloten en
werdem die voor contrabanden verklaard»
Goudsche pijpen mochten zelfs het 'nnd niet
meer passeeren. Door deze bepaling der
Preusische regeering verloren Frans Verzijl
en Jacob de Vos 36.000 gulden debiet in een
jaar.
Door al die tolmuren maakte Gouda in
1789 per jaar „driemaal honderd twintig
duizend gros pijpen mindër".
Het pjjpengilde behoorde oorspronkelijk
tot één van de krachtigste organisaties uit
de 18e eeuw. Het had voor zyn leden een
ziekenkas, zorg voor weduwen, genaamd de
Pypmakers-Bosse. Bovendien een leenbank
voor haar leden tegen onderpand van
pijpen. Dit allee waren voor dien tijd zeer
vooruitstrevende zaken.
Maar de economisch-politieke maalstroom
van het eind der 18e eeuw heeft dit doen
verdwijnaik a
D. A. GOEDEWAAGEN.
Het plantengeographisch
onderzoek van de
Krimpenerwaard.
De Krimpener
waard is in de
laatste jaren het
onderwerp geweest
van menige weten
schappelijke stu
die. In 1926 ^er-
scheen van ,de
hand van een °°d-
h.woner van Ber-
kemwoude Dr. T»
Vink een uitvoe.
rig proefschrift
getiteld „De Lekstreek. Een aardrijkskun
dige verkenning van een bewoond delta
gebied", een werk dat, terecht, algemeen
als een studie van groote beteekenis wordt
beschouwd. Door den eenvoudigen vorm,
waarin dit boek is geschreven, heeft het
ook voor den niet-wetenschappelyk ge
schoolde groote aantrekkingskracht. Kort
hierop (1927) beschreef Jhr. Ir. L. F.
Teixeira de Mattos in een zeer om
vangrijke studie, behoorende tot de serie
„De waterkeeringen, waterschappen en pol
ders van Zuid-Holland", den waterstaatkun
digen toestand van de Krimpenerwaard. Een
van de medewerkers van dit blad wydde
aan dit werk destijds een uitvoerige bespre
king.
Wy mogen op deze plaats ook wel ver
klappen, dat een onzer stodgenooten het
voornemen koestert een studie te schryven
over den eigenaardigen vorm van het land
bouwbedrijf, welke in dit gebied wordt aan
getroffen. Bovendien is het in hooge mate
waarschijnlijk, dat eerstdaags een aanvang
zal worden gemaakt met een onderzoek
naar de plantenresten, waaruit het laag-
veen van de Krimpenerwaard is opgebouwd.
Dit onderzoek is vooral van groote betee
kenis, omdat het de schakel vormt tusschen
het zuiver geographisch onderzoek van
Dr. Vink en het plantengeographisch
onderzoek van de Krimpenerwaard, waarmee
in 1924 onder leiding van Dr. D. M. de
Vries, toenmaals te Gouderak woonach
tig, een aanvang werd gemaakt. Hiet is aan
het desbetreffende onderzoek, dat wij in dit
artikel eenige beschouwingen willen wijden.
De planteïigeographie is dat zelfstandige
onderdeel van de botanische wetenschap,
dat zioh bezig houdt met de verspreiding
der planten in den meest uitgebreiden zin.
Zooals in alle wetenschappen ia ook hier
natuurlyk een steeds verder gaande speciali
satie, onderverdeeling, noodig gebleken. De
lallooze studies, welke in de laatste eeuw
over onderwerpen van plantengeographi-
schen aard zyn verschenen, noopten van
zelf tot steeds verder gaande verdieping en
tevens tot beperking van den omvang der
onderzoekingen. Het onderzoek naak den
aard, den bouw e» de samenstelling van
het plantendek van de Krimpenerwaard
moest dan ook noodzakelijkerwijs tot
énkele, weliswaar nog "zeer belangryke,
onderdeden worden beperkt. Door Dr. de
Vries werd, in overleg met zyn medewer
kers, een werkplan opgesteld, dat in de
latere jaren voor het grootste deel is uit
gevoerd. Dat Plan omvatte allereerst een
onderzoek naar de verschillende planten
soorten, welke in de waard werden aange
troffen. In totaal bleken dit een kleine 500
soorten varens en hoogere planten te zyn.
Het grootste gedeelte hiervan vindt men
vermeld in een bijdrage, welke onder den
verzamel-titel „Het plantendek van de
Krimpenerwaard" in het „Nederlaindsch
Kruidkundig Archief" is verschenen. Be
halve dit respectabele aantal werden in dit
gebied nog een 60-tal blad- en levermossen
aangetroffen. De bewerking hiervan moet
voornamelyk met gebruikmaking van het
mikroskoop geschieden en kostte dus veel
tyd. Bet resultaat was echter boven ver
wachting!
Door de Vries werden tegelykerty<J
onderzoekingen aangevangen, welke geheel
nieuwe perspectieven zouden openen; hy
ging zich bezig houden met de studie der
plantengemeenschappen, een wetenschap,
die voordien in ons land nog geen beoefe
naren had geteld. 'Reeds enkele eeuwen ge
leden werden in vele plantkundige werken
de plantengemeenschappen aangeduid. Ge
woonlijk op oppervlakkige wyze, zooals wy
ook nu nog spreken van heide, weide, veen,
bosch enz. Eerst veel later zyn zy ook het
onderwerp geworden van nauwgezet weten
schappelijk onderzoek en is men in de on
derscheiding veel verder gegaan. Thans
kunnen door een geoefend plantkundige
vaak op betrekkelijk kleine terreinen tal
van gemeenschappen onderscheiden worden.
In de vier voormalige polderboezems onder
de gemeente Gouderak, tezamen een opper
vlakte omvattend van ongeveer 10 H.A.,
waren een 70-tal van die gemeenschappen
vertegenwoordigd. Dit zyn de kleinste een
heden, welke tegenwoordig in de wetenschap
der plantengemeenschappen, de planten-
sociologie, worden onderscheiden; zij dragen
den naam: associaties.
Het ligt voor de hand, dat allereerst de
meest onaangetaste terreinen in aanmer-
W
wkeljjk en minder scherp en spotlustig dan
lijn eveneens beroemden tyd- en landgenoot
en, om zoo te schrijven, kwart-stadgenoot,
Erasmus van Rotterdam (en Gouda).
Nog tot in zijn laatste ziekte schreef
Snojj bybelsche redevoeringen. Hij stierf
1 Augustus 1587, ongeveer 70 jaar oud. Hij
werd begraven in de St. Janskerk onder
een koperen zerk, waarop zyn beeltenis uit
gebeiteld stond.De volgende brand onzer
Goudsche Sint-Jan vernielde den prachtigen
grafsteen, die een latijnsch grafschrift
droeg van Alardus van Amsterdam.
Gouda, 2e Paaschdag.
Dr. A. C. A. HOFFMAN, Arts.
Het Staionsplein in 1904, met de paardentram naar Bodegraven, de postwagen
naar Haastrecht en Schoonhoven en de stads-omnibus.
king kwamen voor een onderzoek. Begonnen
werd met de schrale hooilanden, welke tot
het midden van de 19de eeuw het over-
groote deel van de waard innamen. Door
de sterke uitbreiding van de varkensmes-
tery kreeg men de beschikking over groote
hoeveelheden mest, en het ®>bruik daarvan
deed het schrale land zienderoogen verdwy-
nen. By den aahvang van het onderzoek
waren er nog ongeveer 80 H.A. aanwezig,
thans geen vierde gedeelte meer ervan. Uit
een wetenschappelyk oogpunt zou het daar
om in hooge mate gewenscht zyn, wanneer
de Vereeniging tot behoud van natuurmonu
menten in Nederland tot aankoop van een
dezer terreinen zou kunnen besluiten! Door
de zeer uitvoerige en grondige beschryving
welke door de Vries in zyn proefschrift
van de voornaamste aan de vorming ervan
deelnemende gemeenschappen is gegeven,
zyn deze althans op papier voor het nage
slacht bewaard gebleven.
Dit sclïraalland is gekenmerkt door een
zeer gelykmatige samenstelling: Pype-
strootje, Kruipend .struisgras, Reukgras en
Tandjesgras zyn de belangrykste gras
soorten; daarnaast komen Tormentil, Blau
we Zegge, Hondsviooltje en Spaansche ruiter
zeer talryk voor. Op de vochtiger plaatsen
langs de slootkanten hebben Reukgras, Wit-
bol en Veldzuring de overhand.
Behalve deze schrale hooilanden, die nim
mer werden bemest, werd ook een ander
type hooiland in het onderzoek betrokken.
Dit type, dat als half-cultureel mag worden
beschouwd, werd vooral aangetroffen in den
Lekkerkerkschen boezem en op de veen-
kaden. De qualiteit van het hooi ervan is
beter dan van dat van het echte schraal-
land. Een enkele maal wordt het wel be
mest. De voornaamste soorten, die men er
aan kan treffen zyn Reukgras, Kruipend
struisgras, Witbol en Rood zwenkgras. Aan
onzen vriend M. J. J. Peeters werd de
bewerking van het daaromtrent verzamelde
statistisch materiaal opgedragen. Zyn
vroegtydig overiyden is oorzaak geweest,
dat dit nog slechts ten deele is geschied.
De derde oorspronkeiyke plantengroei,
waaraan aandacht werd- geschonken, was
die van de voormalige boezems van de GoU-
deraksche polders en van den polder Stol-
wyk, eveneens te Gouderak. Na de buiten
gebruikstelling van deze boezems in den
loop van de vorige eeuw heeft zich hier een
zeer byzondere plantengroei ontwikkeld.
Wie er van den dyk af op kykt men den-
ke slechts aan den boezem van den polder
Veerstalblok naast de bekende hofstede
„IJseloord" krygt den indruk met een
gesloten rietland te maken te hebben. Wie
echter het voorrecht heeft gehad er in te
mogen doordringen, weet dat het Riet er
vry ijl staat en dat de bodem bedekt Is met
een dicht Veenmostapyt, waarin allerlei
interessante planten worden aangetroffen.
Wy noemen daarvan slechts niet minder
dan 9 soorten wilde orchideeën, waaronder
de verrukkelyke Welriekende nachtorchis,
Rondblad wintergroen, de donkerhemels-
blauwe Klokjesgentiaan, de vleeschetende
soorten Zonnedauw en Blaasjeskruid, Dop
heide, Struikheide en Kraaiheide, kortom
allerlei soorten, die men in onze omgeving
niet direct zou verwachten.
Een uitvoerig onderzoek van de talryke
plantengemeenschappen, die aan de samen
stelling van dit rietveenland deelnemen,
vindt men in myn proefschrift.
Zy die wellicht belang stellen in de de
tails van bedoelde plahtensociologische on
derzoekingen, kunnen deze vinden in de vier
bydragen over „Het plantendek van de
Krimpenerwaard", welke alle in het „Neder-
landsch Kruidkundig Archief" zyn opgeno
men. Een exemplaar hiervan bevindt zich
in de Goudsche Librye.
Natuurlyk is de plantengroei van andere
terreinen, van de grienden, van het betere
hooi- en weiland, van de grindhoopen en
bazaltglooiingen en in het water niet ver
waarloosd, maar een uitvoerige bewerking
is tot nu toe achterwege moeten blyven.
Dat onderzoekingen als deze, welke be
oogen een inzicht te verkrygen in den bouw
en de samenstelling der plantengemeen
schappen en de omstandigheden, waarin
ze worden aangetroffen, niet alleen een we
tenschappelyk belang hebben, is duidelyk
gebleken uit de toepassing, welke de me
thoden, onder leiding van Dr. de Vries
uitgewerkt en gebruikt, hebben gevonden
by het in cultuur brengen van de droog
gemaakte Zuiderzeegronden.
Wellicht doet zich nfltf' wel eens een ge
legenheid voor om hieró']3," en op de overige
resultaten van het plantengeographisch
werk in de Krimpenerwaard verricht, nader
terug te komen.
Dr. A. SCHEYGROND.
Kantoor: Gouda Oosthaven 58 - Telefoon 3001
VRAAGT STEEDS
KWANTITEIT EN KWALITEIT
Bittervoorntjes 6 ets., Salamanders 3 ets., Waterplanten 6 ets. Dag- en avond1
zingende Kanarievogels. Broedpopjes. Bloemputters, Sijsjes, Man-Vinken,
Robijntjes, Japansche Nachtegalen enz. Een ruime sorteering Kooien, Tafels,
Standaards en Hangers in koper, nikkel, hout en witlak. Uw adres voor prima
vakkundig gemengde Vogelzaden.
Ontvangen goedkoope warmwater-aquariums. Alle soorten Tropische Visschen
zeer voordeelig. Dagelijks levende Daphnia verkrijgbaar.
Kleiweg 69
Gouda
GOUWE 82
GOUDA
TEU. 3162.
VAN GOUDA?: Gouwe 80, Telefoon 3152,
7 uur vfm. 11 uur v.m. 3 uur n.m.
Zaterdags 7 uur v.m. 11 uur v.m.
VAN ROTTERDAM: Oosterkade, Tel. 11950.
9 uur v.m. 1 uur n.m. 5 uur n.m.
Zaterdags 9 uur v.m. 2 uur n.m.
VAN GOUDA:
Gouwe 80, Telefoon 3152
Turfsingel 2, Tel. 3161
Dagelijks 5 uur v.m.
VAN ROTTERDAM: Oosterkade. Tel. 11950,
Dagelijks 1 uur n.m.
VAN GOUDA:
Turfaingel 2, Tel. 3161
Gouwe 80, Tel. 3162,
Maandag 10 uur v.m. Dinsdag, Donderdag 12 uur m.
en Vrijdagnacht.
VAN UTRECHT: Nieuwekade 2, Tel. 12736,
Maandag 12 uur m. 5 uur n.m. Woensdag- en
Vrijdagavond 5 uur.
VAN GOUDA- Turf singel 2, Tel. 3161
GOUDA. Gouwe 80, Tel. 3152,
Dinsdag Donderdag Zaterdag 10 uur v.m.
VAN DELFT: Koommarkt 61, Tel. 1048,
Maandag Woensdag Vrijdag 4 uur n.m.
VAN DEN HAAG: Fijnjekade 18, Tel. 117070,
IVJaandag Woensdag Vrijdag 6 uur n.m.
VAN LEIDENHaven 14, Telefoon 222,
Maandag Woensdag Vrijdag 6 uur n.m.
(M.V. Automobiel Maatschappij IJsrl)
GOUWE 82 GOUDA TEL. 3162.
'Don Haag v.v*
Gouda 'Jtihi
Jwotlardam v.v,
VAN GOUDA: Gouwe 80, Tel. 3152: 9 uur v.m.
VAN DEN HAAG: Fijnjekade 18. Tel. 117070: 4 uur n.m.
Zaterdag: 2 uur n.m.
VAN ROTTERDAM: Oosterkade. Tel. 11950: 4 uur n.m.
Zaterdag. 2 uur n.m.
:'Lichtbeelddoorrookers licht en elegant
Verkrijgbaar bij
Ruime sorteering ROLFILM-CAMERA 6x9 vanaf f 4.25. CAMERA'S
voor films en platen f 2.40. ENSIGN ROLFILM (opvouwbare) CAMERA
in schitterende uitvoering f 15.— ,4
Steeds voorradig GEVAERT, KODAK, AGFA, TEMPO-ROOD, PLAVIC
ROLFILMS en FILMPACKS.
KIRIDIN ROLFILM 6x9 thans 55 cent, 6»/j x 11 f 0.70
Goedkoopste adres voor het ontwikkelen, afdrukken, vergrodten voor amateurs
KLEIWEG 37 - GOUDA