ZEVENTIG JAREN SPINNERSERVARING
li IE GSIIDSCIE MACHINALE Mill
m
DE GOUDSCHE STOOMBLEEKERIJ
G.S.B.- WASCH IS ZOO KELDER EN ERISCH ALS DE
I
W
ZEVENTIG JAREN KWALITEIT lOPGERICHT 1861
i
t
TURFSINGEL
GOUDA.
TELEFOON 2600
GOUDSCHE ^COURANT
VlJtDE BLAD
VAN OUDE GOUDSCHE BEDRIJVEN.
mM
PAK-, BIND- en NAAITOUW, FIJNE BINDGARENS. Geslagen en gevlochten KOORD voor ieder doel.
Visschersgarens - Zeilgarens - Weefgarens - - Schoengarens Machinezakstopgarens
Moderne installaties met de nieuwste machines.
Deskundige leiding door vakkundigen met jarenlange ervaring.
De fijnste zeepsoorten en chemicaliën zonder schadelijke bestanddeelen.
Bleekproces zonder chloorkalk en zonder bijtende middelen.
Eigen watervoorziening met heerlijk zacht water, zoo zacht als regenwater.
Alles onder wetenschappelijke controle van Mevr. Dr. Ir. H. J. DE WIJS
Ziedaar de factoren, die G.S.B.-wasch maken tot een superieure wasch, waarvan ieder zegt: 'fêfr
m,
-KI
iSl
Ad
77*
Een en ander uit Handel en Industrie in vroeger tijd.
In de historie onzer stad heeft handel en
industrie door de eeuwen heen steeds een
belangrijke plaats ingenomen. Waren het io
de 14e en 16e eeuw de lakenindustrie, dl
bierbrouwerijen en de korenhandel, die
Gouda tot grooten bloei brachten, in later
tijden, toen deze in verval geraakten, waren
het de pijpenfabrieken en pottenbakkerijen,
die daarvoor in de plaats traden. De pypen-
fabrieken zijn op hun beurt weer verdwe
nen, waartegenover de aardewerkindustrie
zich in beduidende mate» heeft ontwikkeld,
zoodat op den huidigen dag daarvan zeer
belangrijke bedrijven aanwezig zijn.
Heeft de Goudsche pijp den'naam onzer
stad over de geheele wereld verbreid, de
kaas, de kaarsen en het aardewerk en ook
de GoudBche garens zijn in den loop der
jaren tot wereldproducten geworden, die in
massa uit Gouda zijn geëxporteerd.
Dat er in Gouda in de tweede helft der
vorige eeuw een belangrijke industrie was,
moge blijken uit het lijstje van industrieels
ondernemingen, welke volgens het verslag
van de Kamer van Koophandel en Fabrieken
in het jaar van oprichting van de Goudsche
Courant, bestonden. Er waren toen: 1 Azijn
maker ij, 1 Beenolie-, houtlij m- en gelatine-
fabrïek door stoom bewogen, 2 bierbrouwe
rijen, 4 boekdrukkerijen, 2 branderijen, 4
distilleerderijen (fijnstokerijen), 1 enve-
loppenfabriek voor flesscben, 38 garen-
fabrieken, 1 garenspinnerij door stoom be
wogen, 1 gasfabriek, 14 goud- en zilver-
fabrieken, 5 grutmolens door paarden be
wogen, 1 houtzaagmolen door wind bewogen,
1 stearine kaarsenfabriek door stoom bewo
gen, 5 korenmolens door wind bewogen, 3
leerlooierijen, 1 loodwitfabriek door stoom
bewogen, 2 oliemolens, waarvan 1 door
stoom en 1 door water bewogen, 2 patent-
oliefabrieken, 10 pottenfabrieken, 54 pijpen-
fabrieken, 1 rottingwasscherij, 2 scheeps
timmerwerven, 6 sigarenfabrieken, 1 siroop-,
sago- en aardappelmeelfabriek, door stoom
gedreven, 1 snippermakerij, 1 suiker- en
siroopfabriek uit meiassen, 2 trasmolens,
door wind bewogen, 1 ijzergieterij, 1 zeep-
ziedery', 1 zoutziederij.
Op 31- Dec. 1862 waren in deze fabrieken
al aanwezig 9 stoomwerktuigen, n.l. 1 van
120 P.K. tot ontlasting van Rijnland's Boe
zem, 1 van 18 P.K. in de (Goudsche Machi
nale) Garenspinnerij, 1 van 12 P.K. in de
Kaarsenfabriek, 1 van 12 P.K. in de Olie
molen en verdere kleinere van 468 en
10 P.K. in enkele andere fabrieken.
in deze fabrieken, waarbij niet zyn op
genomen de toen ook bestaande 21 bleeke-
rijen, werkten toen 1347 mannen, 792 vrou
wen en 595 kinderen. De arbeid van vrou
wen en kinderen was in die dagen niet ge
ring: een vergelijking met de huidige fa
brieksbevolking toont aan dat in dit opzicht
in de latere jaren zeer groote verbeteringen
zijn tot stand gekomen.
In het verslag der Kamet Van Koophan
del over ^et oorlogsjaar van 1870 staat
nietB vermeld omtrent de naweeën van dien
krijg. Ook de volgende jaren vermelden
daarvan niets. Het verslag van 1870 meldt
o.8.
„Onder de gewigtige gebeurtenissen, die
niet zondei invloed bleven op den toestand
van handel en nijverheid in deze gemeente,
noemen wij:
le. De opening van de Spoorweg Gouda
den Haag',
2e. Den in het 2e halfjaar van 1870 uit
gebroken oorlog tu'sschen Frankrijk en
Duitschland. Niettegenstaande die laatste
gebeurtenis kan de toestand van handel en
fabrieken bevredigend worden genoemd."
Voor de Kaarsenfabriek bestaan bjj be
houd van den algemenen vrede, gegronde
vooruitzichten dat de fabriek eene goede
toekomst tegemoet gaat. De pijpenf abrieken
hebben veel te Ujden van de hooge inkomen
de regten in de naburige Rijken.
1 Dan wordt vermeld dat de handel in bo
ter en kaas niet minder was dan in het
vorige jaar, hoewel het vermengen der boter
met vreemde bestandeelen er wel toe leidde
dat de Hollandache soort minder gezocht
was, de prijzen doorgaans hoog waren, dat
de houthandel bevredigende resultaten op
leverde, het getal en de soort der fabrieken
geen noemenswaardige verandering onder
ging, dat de winkels in fraaiheid toenemen
en de neringen hun debiet zagen vermeer
deren.
De wekelijksche veemarkten gingen
eenigszins achteruit, hetgeen wordt toege
schreven aan het gemakkelijker vervoer van
rundvee langs de spoorwegen, waardoor de
markten, gehouden wordende in plaatsen
tus8chen groote steden gelegen, de ongun
stige gevolgen ondervonden. Daarentegen
neemt de graanmarkt in belangrijkheid toe.
Het getal marktbezoekers was klimmen
de. waardoor het den winkelier goed g'n8-
Het wire zeker interessant een beschrij -
••I - v°n die nmk Indostr f'ie
)wpr hehhon bestaan: dit is ech-
r niet mogelijk. We moefceB ons beperken
der bedrijven die van voor of
rit den tjjd van omstreeks 18*0 dateeren
rn thans nog tot de belangrijke onderne.
•ringen kunnen worden gerekend-
Het gebouwen-complex van de N.V. Vereenigde Fabrieken van Stearine,
Kaarsen en Chemische Producten, in vogelvlucht.
N.V. VEREENIGDE FABRIEKEN VAN
STEARINE, KAARSEN EN CHEMISCHE
PRODUCTEN.'
„De Stearine Kaarsenfabriek, in October
„1868 in werking gebragt, heeft voortref
felijk fabrykaat geleverd", zoo meldt het
Gemeenteverslag van 1853. E!n enkele jaren
later vinden we in het verslag van de Ka
mer van Koophandel en Fabrieken over
1858:
„De Fabryk van Stearine Kaarsen
„nam in belangrijkheid toe; de tegen
woordige fabryk wordt vervangen door
„eene nieuwe, welke op eene groote
„schaal wordt aangelegd."
Uit het verslag van het volgend jaar
blijkt dat de nieuwe fabriek aan het eind
van 1859 sedert drie maanden in werking
is, dat de aanvraag naar kaarsen groot is
en aan de fabryk een ruim debiet belooft.
De volgende jaren toonen aan dat de fa
briek zich in steeds toenemenden bloei mag
verheugen. De 19 arbeiders waarmede de
fabriek in 1853 het bedrijf was begonnen,
waren in 1872 al toegenomen tot 48.
En al is thans, nu 60 jaar verder, de ver
lichting door kaarsen een zaak van het ver
leden geworden, wijl het electrisch licht die
taak heeft overgenomen, toch worden nog
steeds de Gouda-kaarsen in massa gefabri
ceerd, zij het dan in meer verscheidend
van vorm dan vroeger. Naast de gewone
soorten van vroeger zijn nu de luxe soorten
gekomen, de Gothische kaarsen, die aan een
smaakvol versierden disch een sfeer van
voornaamheid en gezelligheid weten te ge
ven, en dan de huiselijke thee- en nacht
lichtjes en ook de devotielichten. De kaar
senfabriek van eertijds, gewijzigd in den
loop der jaren, ook in haar ondernemings
vorm, verschaft thans nog werkgelegenheid
aan een 500-tal werknemers en -neemsters.
De producten die se levert zijn stearihe,
oleïne, glycerine, stearinepek, pit en Gouda-
lite. Stearine is de grondstof voor de kaar-
senfahricage en wordt ook voor andere
doeleinden gebezigd, sooals huidcrlmes en
scheerzeep, oleïne dient de wasscherljen
voor vloeibare zeep en wordt ook gebruikt
voor het invetten van de draden in de tex
tielindustrie. Glycerine wordt bereid voor
medicinale en allerlei technische doeleinden,
stearinepek is zeer gezocht voor de ver
vaardiging van auto- en rywiellakkeu, de
pit dient voor de kaarsen en Gouda.ite is
een nieuw materiaal voor wtgenbouw.
Al zijn de omstandigheden m den loop
Al zyn ue viwoMw.—o—'
der jaren veel veranderd,' van het groot- ook
bedrijf der Kaarsenfabriek kan op den hui-
gezien er elders fabrieken ontstonden, die
zich speciaal op de loogfabricage toeleg
den, kon dat product later goedkooper wor
den gekocht dan gemaakt. En dat wil wat
zeggen in de periode, toen er een loon werd
betaald in de fabrieken, varieerend van
5.— tot S 8.— per week voor volwassen
werklieden* bij een ongelimiteerden arbeids
tijd 1
Omtrent den gang van zaken in dit be
drijf vinden we in het verslag van de Ka
mer van Koophandel en Fabrieken over
1862 vermeld:
„De Zeepziedery genoot een ruim de
biet, doch de pry zen waren te laag in
verhouding tot die van den Olie, welke
verbazend hoog was. Wederom wordt
gewezen op ihet nadeelige der accijnswet,
die uitbreiding moeilijk maakt, verbruik
tegengaat, en aanleiding geeft tot onbe
hoorlijke concurrentie."
Op hoogen leeftyd gekomen wilde de heer
T. P. Viruiy zich in 1900 uit de Stoomzeep-
ziedery „De Hamer" terugtrekken, aange
zien zijn aanvankelijk voor het bedrijf als
opvolger bestemde zoon, die dezelfde voor
namen droeg, geen lust daarin had. Het be
drijf zou toen naar elders zijn verkocht,
ware het niet dat d« Stearine Kaarsenfa
briek, by welke fabriek de heer Viruiy
mede belangen had, beslag op do Zeepzie-
dery had gelegd. De heer Viruiy vertrok
daarop in 1901 naar Leiden, waar hij kort
daarna overleed. Van de geheele familie
Viruiy ia thana geen lid meer te Gouda
woonachtig.
Vanaf 1901 dateert een geheel nieuwe
periode in het bedryf der Stoomzeepziedery
„De Hamer" al is de firma-naam Viruiy
Co. daaraan steeds verbonden gebleven.
Nabij de Kaarsenfabriek werd een nieuwe
fabnek gebouwd, waarvan op 26 Juni 1901
de eerste steen werd gelegd door den heer
1. ljssel de Schepper, directeur der Kaar
senfabriek.
De fabriek, in het Buurtje aan de Turf-
singelgraoht, door de» iïeer W. Bokhoven
gebojiwd, werd op 10 Maart 1902 in wer-
king gesteld onder Directie van de heeren
Dr. H. iJssel de Schepper en 1. lJssel de
Schepper, directeuren der Kaarsenfabriek,
na enkele jaren bijgestaan door den heer
A. JBoogaerdt, die in 1905 tot algemeen pro
curatie-houder werd benoemd.
Beiron het bedrijf zeer bescheiden met
een 10-tal arbeiders, toen in den loop der
jaien naast de fabricage van groene zeep
sppoeder en wasehpoeder tei
hedriif der Kaarsenfabriek kan op den nui- 1 genomen en daarvoor ook een blik-
dieen dag nog worden gezegd dat haar pro- emballage-fabriek in bedrijf is gebracht, is
ducten in ons eigen land, maar verder ook aantal arbeiders geleidelijk uitgebreid,
overal ter wereld den naam onzer stad ver- zoodat er thans 63 arbeiders ta het bedrtji
,den werken. De productie is zeer aanzienlijk
geworden. Uitbreiding van fabrieksruimte
T. P. VIRULY CVs 1 moest daarmede samengaan. De aan de
STOOM ZEEPZIEDER! J „DE 1IAMER". I overzijde der fabriek in het Buurtje staan-
tehoort mede tot de oudste bedrijven in
onze gemeente, al zijn de pijpenfabrieken
van veel vroegeren oorsprong. De oprich
ting dezer zeepfabriek dateert uit het mid
den der 13de eeuw, den jukten datum heb
ben Wij niet kunnen naspeuren. Uit over
levering is alleen bekend en de juistheid
daarvan hebben wij niet kunnen controlee
ren, dat aan de oprichting de naam Boon
van Ostade verbonden was, een naam, die
we in 1848 terugvinden als fabrikant van
patent-olie, terwijl in het FranscW tijdperk,
de heer Varkevisser de MdenAe figuur
dezer onderneming moet zijn gefeest.
In een "later tijdperk vinden" wij twee
zeepfabrieken Wer ter plaatse, één aa„ de
Oosthaven, de Zeepziederü genaamd „de
Hamer", waarvan omstreeks 1830 de heer
T. P. Viruiy eigenaar was, en een tweede
aan de Gouwe, de zeepzieders „De Hond
welke laatste omstreeks 1846 door den heer
Viruiy is overgenomen en met zön bedrpf
1, vereenigd. Een 20-1*1 jaren echsnt de
fabriek onder de persoonlijke lading van
den heer Viruiy te hebben gestaan, tot aan
1849 staat als eigenaar T. P. Viruiy ver
meld! in 1852 is de naam der firma gew(j-
tigd in T. P. Viruiy Comp.
In de zeepziederii „De Hamer werd
alleen groene zeep gefabriceerd uitsluitend
voor biimenlandsch verbruik, export was er
niet Het bedrijf werkte met een 20 man en
alles was handenarbeid; de. loogbereiding
geschiedde wat later mMr
briek verschenen, welke door een boven-
bouw over de straat met de eerste fabriek
verbonden werd.
De ondernemingsvorm van het bedryf
heeft in 1918 wijziging ondergaan. In dat
jaar is T. P. Viruiy Co's Stoomzeeprie-
dery „De Hamer" ingebracht in de N.V.
My tot Exploitatie van Zeepfabrieken, de
groote vennootschap waarin meerdere zeep
fabrieken hier te lande zyn opgenomen.
Van de Goudsche fabriek werd toen de heer
\A. Dudok van Hsel directeur, to in 1931
werd opgevolgd door den hee/pAH. Ant.
Hofkamp, directeur der N-V-Aïy.
ploitatie van Eeypfabrieken. j
Op den huidige» (dag werkt de Stoom-
zeepziedery „De Hamer", die op lü Maart
jj. in haar nieuwen yorm 30 jaar heeft be-
staan, nog met volle kracht aan de fabri-
J cage van de Zeepproducten, die in elk huis-
I houden en in elke wasschery bekend zyn.
I In één der ramen op het Directie-kantoor
staat gebrand: „In een gezond optimisme
i ligt een kans van slagen". Meer dan ooit i»
J uit woord thans van waarde.
DE GOUDSCHE MACHINALE
GAREN SPINNERIJ.
I OOK EEN ZEVENTIGJARIGE.
j Nu de „Goudsche Courant" haar ze-
j ventigsten verjaardag herdenkt, mag
eraan worden herinnerd, dat de Goud
sche Machinale Garenspinnery, opgericht
I in 1861, kortgeleden eveneens ïjtfcht terug-
5 zien op eenzelfden levensduur, ljj zooverre
j een parallel getrokken mag worden tusschen
Goudsche Courant en Garenapinnery, mag
het deze zijn, dat na 70 jaren geen van bei-
I de ouderdomsverschynselen vertoont, dat
I beide zich steeds by veranderde tyden en
inzichten hebben weten aan te passen en
daardoor beide zich op hun 10en verjaardag
in jeugdige frischheid mogen vertoonen, in
den loop der tijden steeds vernieuwd, steeds
verjongd, steeds up to date.
Elke terugblik naar het verleden doet
zien, hoezeer de tyden veranderd zyn, en
wy mèt hen. De bekende gravure van den
„lijndraaier", afbeelding van den ouderwet-
schen touwslaander, de bos hennep om het
lyf gewikkeld, met de erbij geplaatste
dichtregels
„Wie kan de duistre vraag verzinnen;
'k Ga achterwaarts om meest te winnen
't Deed meenig smoorea in den druk
Daarvan ik brave vruchten pluk."
en den aanblik van een moderne groot
industrie met de snelloopende spin- en
twynmachines, waar één machine het werk
van talrijke menschen heeft overgenomen,
het is wèl een groot verschil!
Toch is het nog slechts 70 jaren geleden,
oat men in Nederland nog uitsluitend hen-
nep op de oude, primitieve wyze met de
hand spon tot eendraadsgaren, dat daarna
verder door handtwyning tot touw in aller
lei dikten geslagen werd. Merkwaardig hoe
ook hier eeuwen lang eenzelfde werkmetho
de stand kon houden zonder eenige evolutie.
In de tweede helft van de 19e eeuw was de
hennepspinnery en touwslaandery nog
steeds op hetzelfde ontwikkelingsniveau
van den tijd van Michiel Adriahnszoon de
Ruyter, die in een blauwgeruite kiel het
groote touwslagerswiel draaide. Aan de
stichters van de Garenapinnery, eenige
Goudsche touwslaanders, destijds ook wel
„kleingarenfabrikanten" genoemd, komt
eer toe, de machinale hennepspinnery die
in 1861 in het buitenland hier en daar reeds
bestond, ook hier te lande te hebben inge-
In deze 70 jaren heeft het machinaal ver
vaardigde touw het oude handwerk grooten-
deels verdrongen. Voor sommige doeleinden,
do fabricage van koord en visschersgaren,
heeft het handwerk zich gedeeltelijk weten
te handhaven. Een aantal touwslagets in
Gouda en omgeving verdient nog steeds
een bestaan aan de slaandery, doch het
apinnen van hennep met de har.d somt prac-
tiach niet meer voor. Hier en daar wordt
nog wel oud garen, van gebruikte scbeeps-
trossen ed. afkomstig, met hand »>ora-
spomiea", doch groote beteekenis heeft dit
bedryf niet meer. Het in de touwslaandery
gebruikte eendraadsgaren wordt tegen
woordig uitsluitend machinaal gesponnen.
Bindgarens en paktouw worden alleen ma
chinaal vervaardigd; het handbedrijf heeft
hiervoor afgedaan. Allerlei soorten koord
worden tegenwoordig machinaal vervaar
digd en naarmate de spintechniek vordert,
zal het handwerk meer en meer verdwijnen.
Niet te verwonderen is het dus, dat het
in 1861 gestichte bedryf een goede toekomst
moest hebben. Vanuit de Goudsche Machi
nale Garenapinnery is de roem van het
Goudsche touw over de geheele wereld ver
breid. Nog steeds wordt het mooiste vis
schersgaren voor allerlei soorten netten in
de Goudsche Machinale Garenspiimery ge
sponnen en geniet het Goudsche garen om
die reden de voorkeur by de visschers in
alle streken van ons land en ook .laarbuiten.
Merkwaardig 'is het daarom, dat, terwijl
in den touwhandel en in de kringen van
touwgebruikers van allerlei aard de naam
„Goudsch" de beste aanbeveling is, by het
groote publiek Gouda byna uitsluitend be;
kend is als ,4e stad van kaas en kaarsen,
van pijpen en plateel".
Gouda als belangrijkste centrum van de
touw- en hermepindustrie ^chynt by velen
niet als zoodanig bekend te zyn, getuige
ook het feit, dat men in verslagen van offi-
cieele ontvangsten e.d. herhaaldelyk leest
van de andere hierboven genoemde vier
producten, doch de oude roem van het
Goudsche touw nimmer genoemd wordt.
Al sterft het oude touwslagers vak lang-
De vroeger welbekende banketbakkerij
van den heer J. B ree baart aan de Markt
(pl.rn. 1855). Thans is hier de zaak van
de firma Van Buren gevestigd.
zamerhand uit, toch blijft de zeventigjarige
Garenapiimerij den ouden roep van Gouda
handhaven. En al zyn de stormen ook over
het hoofd van deze zeventigjarige gegaan,
zooala ze welhaast niemand en rnete op
deze aarde sparen, toch staat zy tot op
dezen dag, midden in een economische cri
sis, waarvan de historie de wedergade niet
kent, hecht en stevig, steeds verjongd,
steeds krachtiger en zy hoopt op haar ter
rein den ouden roep van Gouda te mogen
blijven handhaven.
TABAK- EN SIGARENFABRIEK
„DE KOOPHANDEL"
i' irma U. G. VAJN VK*,H»UiNLrEN.
Oi^GKKlCHT Ao. 1836.
üp *9 November 1836 begon de heer
van v reumuigen een zaax m taoak,
snuil en sigaren in net winkeliiuis aan
Wydstraat xno. 2o. up bescneiüon senaat
werd op üe bovenverüieping een tabaKö-
kervery en aigarenmaKery ingericht. Ue
tabaK weru gesmeüen op een ouderwetscne
liandnerlbanK en gedroogd op een piaateesi
en sigaren werden met de band gemaaKt,
allen in gewoon rechte modellen, net dro
gen van de sigaren had plaats by den oven
van de pottenbaXKery van de tirma
Zwartjes en Go., dus tuies zoo prinnuei
mogelijk. Het hoofd-debiet bestond in dien
tyd uit rooktabak en snuil. De uuü-vauer-
landsche lange pyp was m die dagen in de
mode en sigaren werden niet zooveel ge
rookt. l>e öumatra-tabak en het mooie
Vorstenlanden dekblad van tegenwoordig
werden ivog niet gekweekt en de sigaren
werden gedekt met Oarmen, Domingo, ja
zelfs met Maryland tabak. Gebundeld m
pakjes van 25 stuks werden de sigaren ver
pakt in theekisten, inhoudende 2»UU stuks,
aan de winkeliers in en buiten de stad ai-
geleverd. De gewone verpakking waarin
aan particulieren werd geleverd waren
kisten van Z5i) stuks en het gebeurde vaak
dat, als iemand een kistje van 100 stuks
bestelde, het dan speciaal klaar gemaakt
moest worden. Vvel een groot verschil met
dezen tijd, nu sigaren verpakt worden in
kistjes van 25, lu ja zelfs van stuks.
Langzamerhand breidde de zaak zich uit
en werd de sigarenfabriek verplaatst naar
de Westhaven in het pand naast de Mo
riaan, daarna naar een pand aan het eind
van de Groenendaal. Toen de heer D. G. van
Vreumuigen in de zaak zijns vaders werd
opgenomen, kocht deze eenige panden aan
Achter de Vischmarkt, waar toen de siga
renfabriek wend gevestigd. Werkende met
een vertrouwu goed geschoold personeel,
waarover J. D. van de Water meester
knecht was, had het handwerkfabrikaat
van de firma een goeden naam niet alken
in Gouda en omgeving, maar ook in vele
andere plaatsen van ons land. Toen de
sigarenfabriek achter de Vischmarkt te
klein werd, kocht de firma het pand van
het ziekenfonds Frovidentia aan de Groe
nendaal en werd daarin de fabriek ge-
De Wijdstrjaat omstreeks 1855; rechts het
sigarenmagazijn van de oude Goudsche
firma Van Vreumingen.
Het gebouwencomplex van de N.V. Goudsche Machinale Garenspinnerij.
