l
- y u u a
De Reeuwijksche en
Sluip wijksche Plassen
'I - 'ÓOZVA
3 VI N O
T. Goedewaagen Zonen
t
9 8 0 0 9 8 8 0
Een Regentendagboek uit de 18e eeuw.
Veilige en Economische
- xffiy
adL£i
DRUKWERK
Pas verschenen
een Nieuwe Druk
Dr. A. SCHEYGROND
een onmisbare gids
f 0:50
XLVI.
„3 December 1771 Magistraat
„request overluyden zak en Turlfdra-
„gers gilde verzoeken 80 op 70 uyt te
„sterven geaccordeerd (toegestaan)
„Overluyden en Deekens van het Zak en
Turfdragers Gilde dezer Stad» gaven in dat
óf d «^uedig te kennen, „dat het lopend
to Werk yan de Zak en Turfdra
gers binnen deeze Stad Zedert eenige jaaien,
door de meer dan quqnende toestand der
Negotie (handel), als door de ongemeene
duurte der levensbehoeften, en de daaruit
meede voortgesprootene verarming van veele
Ingezeetenen deezer Stad aanmerkelyi was
verslapt en vermindert,"
jEiet aantal zak- en turfdragers was ech-
ttr steedj „gebleeven tot op tagtig perso
nen, zoals "lig de Gildebrief byna een Eeuw
geleeden gearresteert (vastgesteld), was
bepaalt - Het gevolg van dat groote aantal
zak- t-h turfdragers was geweest, dat „ver-
seiKqtle Grldebroeders althans zomwgle das-
gen agter een geen werk bekomen of ietwes
in dien post konden verdienen". De gilde-
bestuurders verzochten dan ook de open
gevallen plaatsen biet meer te bezetten tot
dat het. aantal gildóbroeders tot op „seven-
tig» rod z(jn „uitgestorven".
De Magistraat stond het verzoek toe en
vond goed het „14 articul van der Supplian
ten (verzoekers) Gildebrieff te altereeren
(veranderen)" in den zin als was verzocht.
„Burgemeesteren geeven kennis dat
„de Doodkleeden uyt de huur zg n; en
s kërkineesteren versoeke geauthori-
„stert (gemachtigd) te zyn^worden),
„om dezelve publicq (in het openbaar)
onder de hand te verpachten, over-
aan kerkmeesteren
t-
doodkleeden ia reeds vroeger in
de»f rubriek een uitvoerige beschouwing
lyke bewering
overlaten.
liever aan z(jn raadsman
(vergadering
„20 December Regtdag
„van de vierschaar)
„resolutie gearrpsteert (besluit vast.
„gesteld) hoe de reque^ten van Advoca-
„ten en Procureurs in te leveren, en de
„Heeren Advocaten
„gelesen
•^rtaan
Er werd besloten, „dat sportaan geene
Requesten aan hun Edele Achtbare of aan
Schepenen afzonderlyk over zaaken deselve
aangaande, gepresenteerd zullen mogen
worden, of overgegeeven, ten.zy dezelve
door den Advocaat, of Procureur ten wiens
comptoire (kantoor) desefve gestelt (opge
maakt) zyn, zullen wesen getekent, ofte
anders zal op de voorz. Requesten niet wer
den gedisponeert (geen beschikking worden
genomen).
De vierschaar wilde by elk rekest precies
weten, welke advocaat of procureur dat in
elkaar had gezet. Tegenwoordig zou men
dit als een onbetamelijkiynieuwsgierigheid
beschouwen. Toen dacht men er anders over
A weigerde men zelfs een rekest in be
handeling te neqRh indien men niet wist,
wie de maker was. f
De advocaten en procureursjfioesten spe
ciaal op het matje komen om zich dit be-
langrtfk besluit te laten voorlezen.
belegging van Uw Kas- en Spaargelden.
Spaarbank 3
GEMEENTE Giro-, Stortings-) 2.52
en Ophaaldienst,
GOUWE 2 - GOUDA.
„gemeesteren 2 Adjuncten Pensionaris
„en Secretaris
„Hief werd kennis gegeeve wat op de
«vergadering Staat voor te vallen
Het doel van deze vergadering was om
de prae-adviezen voor te bereiden, die in
de vroedschapsvergadering, die eenige da
gen later werd gehouden, zouden worden
Uitgebracht. In die vroedsohapsvergaderin-
gen hadden de voornaamste punten weer-
betrekking op hetgeen in de Staten van
Holland en West-Friesland aan de orde zou
komen. Aangezien de vroedschap daarvan
slecht op de hoogte was en,het haar
beslisi
te nemen, werd alfês vhn te vorenVoorbe-
reid en in den vorm van prae-adviezen ge
goten.
Deze vergadering is in zekeren zin te
vergelijken met de tegenwoordige vergade
ringen van Burgemeester en Wethouders.
Er is echter wel eenig verschil. Burge
meester en Wethouders behandelen de in
terne aangelegenheden van de stad, terwijl
m die vergadering van 18 Januari speciaal
de zaken van Holland en West-Friesland
aan de orde kwamen. Vandaar dan
ook, dat de adjuncten, die slechts gewone
vroedschapsleden waren, deze zitting bij
woonden.
„20 January Vroedschap
„Poincten van de aanstaande Vergade
ring
„Hond gevraagd wie Hooghee mraad
„van de Crimpenerwaard gelieft te zyn
„gedeclineert (afgeslagen), en daarom
„gesteld in handen van Héeren Burge-
„21 December Inthimatie
„poort over A v Ormond
gevange
houden. Voor die kleeden moesten by de
begrafenissen overeenkomstig de klassen
bepaalde bedragen worden betaald. Waar
tusBchtt) overheidskerk en stadsbestuur zeer-
nauwe Handen bestonden, werd het r^bt
om djq kleeden weer onder te verhuren
stgeiig door de kerkmeesters namens de ma-
verpacht. Die pachttermy'n was nu
oip, sji Je kerkmeesters verzochten
d^j4fdeii voet als altijd tot een nieuwe
Tmpehting te mogen overgaan.
ÜUA Steeds, werd ook ditmaal irt hun ver
zoef bewilligd.
„10 December Magistraat
„gedisponeert (een beschikking gege-
„yin) op 't request van H Ormond
„Bérïgt van den Baillu R: O: (ratione
„officii ambtshalve)
„Scheepenen verklaare 't versoek
„deselve gedaan niet te passé te komen
emmers voor als nog, en verleenen mits
ten Nihil
Het verzoek van vah Ormond om z(jn
zaak tot een civiele zaak en afkoopbaar te
verklaren, werd geweigerd; van Ormond
kreeg in letterlijken zin nul op het rekest.
„13 December Extraordinarls Magi
„straat (buitengewone zitting van
„MagistraAt)
,,'Bailliuf R: O: presenteert request om
„A v Amnond over te brenge na de ge
„vang<Wfaoort; in Statu (aangehouden)
D? bedoeling van het rekest was om van
Ormond, die zich reeds op de Gevangen
poort 1n „civiele gyseling" bevond, naar een
ander vertrek op die Poort, dat bestemd was
Vdor de strafgevangenen, over te brengen.
„17 December Magistraat
,,'t request van den Bailliu B: O om
,jA V Ormond over te brengen na de ge
„vabgepoort, affgeslagenen uytgegeeven
„zonder dispositie
Dat „uytgegeeven zonder dispositie" wil
zeggen, dat het verzoek van den baljuw
mondeling werd geweigerd en dat er geen
afzonderlijke schriftelijke beschikking werd
„14 December Inthimatie op de ge-
„vangepoort over A v Ormond (Verhoor
„vftn van Ormond door de vierschaar)
De vierschaar hield in vragenden vorm
aan Andries van Ormohd de gebeurtenissen
voor, die in den nacht van 21 op 22 Novem
ber 1771 hadden plaats gehad.. Van Ormond
hield zich van den domme en wist" zich byna
niets meer te herinneren. Dat blykt uit het
„Examinatieboek", waar by bijna alle vra-
gen één van d^-volgende antwoorden is aam
geteekend: ,,£egt, hem (zich) daer niets
van bewust te zyn", „zegt er niets op te
kunnen antwoorden", „zegt opdie hele his
torie niets te kunnen antw<MlftflrWant dat
hö niet by syn positiven is geweest", „zegt,
zulks niette weten". Eerst bi de laatste vra
gen, gaf hy andere antwoorden. Toén hem
gevraagd werd, of h(j niet wist, dat het-
\5eert.l1ij gedaan had „vergaande misdaden
waren", antwoordde hy „niet te weten dat
crimen tegens
werden (op
3 misdrijf vervolgd
zou-kunnen worden), zo als hy onderregt is
(naar men heeft medegedeeld), schoon (of
schoon) hyt van zig zelvs niet weet".
Zijn antwoord op de laatste vraag wa*
het merkwaardigste. Toen de vierschaar hem
\Toeg, wat hij tot „syn y^rsehooning wist
in te brengen', zei Hy, „dat hy een mensch
was die al lang niet by zyn positive was
geweest eA niet by tregte gebruyk van syn
verstand".
Van Ormond deed dus een beroep op on-
toerekenings- of verminderde toerekenings
vatbaarheid. Dit was zeer modern gedacht.
Tegenwoordig zou een verdachte een derge-
wjtren umwiwiuuc „y „men u
yts jjêdaan heeft, dat enig cri
hem kunnen gestatueert
grond- Waa'?V*uaJli/rwegen8 misdi
Het eerste verhoog van van Ormond met
zyn zes en veertig „articulen (vraagpun
ten)" was blykbaar niet voldoende geweest,
want drie dagen later werd van Ormond op
nieuw onderviaagd. Nu werden hem vyf en
veertig vraagpunten voorgehouden. Veel
nieuws leverde' dit verhoor niet op. In het
Examinatieboek vindt men naast byna elke
vraag het antwoord „Zegt, hem zulks niet
bewust is". De heeren van de vierschaar
poogden hem echter met een strikvraag te
vangen door hem voor te houden, dat hy
vzelf in zyn rekest had gezegd „eenige moed-
willigheyt langs 's Heeren Straat te hebben
gepleegt, de Burgerwacht geïnsulteert' (be-
leedigd), en uytgedaagt, zonder nogtans
y mant te quetsen". Zy vroegen hem, hoe
dit te rynjprf was met zyn antwoorden, dat
hy zich van niets bewust was. In het exa
minatieboèk staat het volgende handige ant
woord daarop aangeteekend„Zegt, dat in
Zyn Request Staat, hem Zuks zo onderregt
(medegedeeld) is". Met andere woorden,
van Ormond beriep er zich op, dat het re
kest door een ander was gemaakt en dat
hy zich er niet van bewust was, dat de in
dat rekest genoemde feiten juist waren.
minder belangrijke zaken wel gebeurde, de
„Gedeputeerdens ter ^Dagvaart" vrijliet.
„20 July vroedschap
„te accorderen (toe te stemmen) in't
„Pillegift van Slands wegen zoo der een
„Prins geboren werd
„van Stadswege geen pillegift te gee
ven
De stadhouderlijke familie verwachtte
ieder oogenblik een gezinsuitbreiding. In
verband daarmee was in de Staten van Hol
land en West-Friesland een voorstel aan de
orde om met demndere provinciën tezamen
aan de jonggeborene een doopgeschenk,
een pillegift, te geven. De Goudsche afge
vaardigden kregen opdracht voor dat voor
stel te stemmen.
De vroedschap was er echter niet voor
om van stadswege nog een afzonderlijk ge
schenk aan te bieden. By de vorige beval
ling van de prinses was dat wel gebeurd.
Blijkbaar vond het stadsbéstuur dat vol
doende en wenschte het er geen regel van
te maken om by iederen nieuwen prins of
prinses met een cadeau voor den dag te
komen. Misschien zat hier ook wel de vrees
achter, dat de stad, gezien de jeugd van het
stadhouderlijk echtpaar, nog vele malen
haar kas zou moeten aanspreken.
„25 Augustus is haar Kon Hoogheid
„Smorgens bevallen van een Prins
„8 September Gereyst na 's Hage met
„den Heer Burgemeester G de Moor, W
„v d Hoeve en Pensionaris met het Jagt
„12 September vergast by Syn Door-
„lugtigste Hoogheid
„17 September Gedoopt ^4.e Erf f prins
„en de naam gekregen van Wilem 'Fre;
„derick
Het jaar 1772 had in Gouda weinig be
langrijke gebeurtenissen opgeleverd. Ook
voor van der Hoeve was het financieel van
geringe beteekenis geweest Zyn „Ontfangh
als Vroedschap, Adjunct, Weesmeester en
Kerkmeester" bedroeg alles by elkay
hier
heerscher was
dat uit alle
,J24 DecemberMagistraat
,(de Heeren Noortberg en Hoeve Sche-
„penmeesters versoeke authorisatie
„(machtiging) om eenige penningen
„over te geeven aen 't Aelemoesen
„huis gevonden in de kist, die niet aff-
„gehaalt worden geaccordeert (toe
gestaan)
De schepenmeesters hadden gelden on
der zich, die door de belanghebbenden niet
waren afgehaald. Dat geval kon zich bij
voorbeeld voordoen by faillissement. Tegen
woordig blijven die gelden gedurende, een
maand na afloop van een faillissement in
handen van den curator en worden vervol
gens gestort bij den ontvanger van de rer
gistratie en de domeinen. In den tyd van
ile republiek bleven die gelden in Gouda
voorloopig bij de schepenmeesters en wer
den vervolgens omgegeven aan ,,'t Aele-
moesenierjehuis".
„27 en 28 Stille vroedschap tot het
„hooren en Sluyten van de Stad Reke
„ning, Blyvende de Thesaurier (ontvan
„ger) Schuldig 1038552„
„De Scheepen buy ten de Vroedschap
krijgt niet van de 10 gulden Dit
memorie (herinnering)
„Het hooren en Sluyten van de Stads
Rekening", dat wil zeggen het in het 0]
baar rekening en verantwoording doen door
den ontvanger, is reeds vroeger uitvoerig
beschreven.
Voor de leden van het stadsbestuur be-
teekende deze plechtigheid een extraatje
ieder lid van de vroedschap en van de ma
gistraat kreeg voor zyn tegenwoordigheid
bij die plechtigheid een volgens tarief vast
gesteld presentiegeld. Was men schepen en
roedschapslid tegelyk, zooéls byna altyd
het geval was, dan streek men in
kwaitarten het presentiegeld op. In het jaar
1771 was Mr. Schippers Schepen zonder lid
van de vroedschap te zyn. Aangezien dit
van den normalen regel afweek, achtte van
der Hoeve zich verplicht daarvan de gevol
gen ten aanzien van het presentiegeld, in
zyn dagboek te vermelden.
„13 January 177i Stille vroedschap
„Aangesteld alsy adjunct, weesmeester
en Kerkmeester
van der Hoeve jfegon het jaar 1772 met
tirie „ampten". Djtrvan was het eerste het
belangrijkste. Vi^rtaan moest hy met een
burgemeester en den pensionaris naar de
vergaderingen van de Skaten van Holland
en West-Friesland om daarin de stad Gou.-
da te vertegenwoordiger». De burgemeester
werd als de eigenlyke afgevaardi'gde be-
ichouwd; de mede-afgevaardigde, een lid
van de vroedschap, was slechts adjunct
(helper).
„18 January Praefidvis in Burgemees-
„ters Kamer Present de 4 Heeren Bur-
„Vergadering van Kerkmeesteren
„demptis Mr J de Lange
„Geïnstalleerd en sessie (zitting) ge-
„Die aanstaande Vergadering" was de te
wachten vergadering van de Staten van
Holland en West-Friesland, naar aanleiding
waarvan op 18 Januari „praeadvis in Bur
gemeesters Kamer" was geweest.
„21 January Ben ik als adjunct na de
„Haage gereyst met de Heeren Burge-
„meester van der Burch en Pensionaris
„met de Koedts
„22 January Syn H Heid gecompli
menteerd en de vergadering zyn aan
hang genomen en gecontinueerd (voort
gezet) tot den 7 (ebruary
„8 february na Gouda gereyst
n3 Maart Als adjunct gevaar»
„S Hage met Buïgemeester de Moor en
„Pensionaris Brahdwyk
„4 Maart audiëntie gehad by Syn D H
„Heid en 20 dito idem
„21 Maart thuya gekomen
Van der Hoeve vermeldt niet, wat er in
de Statenzitting was voorgevalen. Voor hem
waren de voornaamste gebeurtenissen: „ge
reyst met de Koedts, Syn H Heid gecompli-
menteert, gevaaren na S Hage, audiëntie
gehad by Syn D H Heid".
„30 Maart kerkmeesters kamer
„13 April kerkmeesters kamer
„11 Mei kerkmeesters kamer
„18 Mei kerkmeesters kamer
„na t Sinode te Nimwegen gegaan met
„Ds. A de Larochette
Dit was het eerste uitstapje verbonden
aan de nieuwe functie.
„13 July vroedschap
„Rapport wat te doen by de Doop van
„H K H bevalling geen dispositie ge
tallen (besluit genomen) by manke
ment van Leden (wegens onvoltallig-
„heid van de vergadering)
„Rapport van'de fransche kerk dat
„die in Ordre is en 2 banken voor de Re-
„geering
-'Zooais reeds vroeger is meegedeeld, wa-
ren ,n de Waalsche kerk, de tegenwoordige
Librye en Archief, groote reparatiewerit-
zaamheden verricht. Ia de kosten daarvan
hei de eoelijke regeer'ng bq'gedragen. Het
werk «as nu af, en wat voor van der Hoeve
van het grootste beHmg was, er waren twee
banken aangebracht, waarin de „Hoeren
van de Pegeering" de godsdienstoefeningen
konden 1-y wonen.
244—5—8.
Nadruk verboden.
(Wordt vervolgd.)
Dr. Mr. J. SMIT.
UIT DE PERS.
De Democratie en de Crisis.
De democratie is een regeenngsvorm, die
beter gedijt in tijden van welvaart, dan bij
ec-n dalende conjunctuur. Men zou zieifs
kunnen beweren, dat de democratie een
luxe is, die slechts beschaafde en welvaren
de volkeren zich kunnen ver^rloven, aldus
prof. uir. A. C. Josephus JitUrin de „Groe-
„14 July na de Haag gereyst met
„jagt na de vergadering met Burge.
„meester Mr G de Moor, W v d Hoeve
„en Pensionaris
„18 July ter rugge na Gouda
Die W v d Hoeve was de dagboekschrij
ver zelf.
July Praeadvis
zeiven dage is bevestigt gewor
den de Fransche Predikant Abram \Vil-
„let door den Predikant Brunier u 1- y-
„den en Smiddags zyn Intreede gedaan
„Praeadvis" is de naam, die door van der
oeve-gegeven werd aan de vergaderingen
van de vier burgemejièers, de adjuncten
ter .dagvaart, den pgtimonaris en een sei
taris. In deze vefgaderfngen werden de
prae-advieaen samengesteld ten aanzien
van de verschilende zaken, die op de eerst
volgende Zittingen van de Staten van Hol
en West-Friesland aan de orde kwa
men. Die prae-adviezen werden uitgebracht
de eerstvolgende vroedschs
ring. De vroedschap bepaalde dan hair I
standpunt en naar dat standpunt moesten
de Goudsche afgevaardigden in de Staten
zich richten, tenzjj.de vroedschap, wat bjj J
In een tijd van crisis moeten in korten
tijd zeer ingrijpende maatregelen iworden
die de belangen vdn zeer velen
schaden. Het eischt een diep inzicht in den
loop der ontwikkeling, begrijpen^ dat
nge maatregelen, die aanvankelijk de
belangen der massa aantasten, op den duur
in het voordeel dierzelfde massa kunnen
in.
Vandaar dat in tijden van depressie de
democratie niet populair is en dat mon
vraagt om den sterken man, die snel kan
handelen en durft ingaan tegen de wed-1
schen van de menigte. En dat waar
de democratie zich weet te handhaven, de
olksvertegenwoordiging wel gedwongen is
ruime bevoegdheden aan de uitvoerende
macht te delegeeren.
ons positieve recht i8 ten deele in
deze behoefte voorzien. Wij kennen in ons
voor normale tijden geschreven recht slechts
weinig voorbeelden van noodrecht. Maar
zy hebben toch van oudsher bestaan.
vredestijd is het militaire gezag on
dergeschikt aan het burgerlijke gezag Maar
wanneer de vijand voor de poorten staat,
kan de staat van Beleg worden afgekondigd
en moeten de burgerlijke besturen en de
daarbij in dienst zijnde ambtenaren de be
velen van het militair gezag gehoorzamen.
Dat 18 geen verzaking van de democra-
9, maar een tijdelijke aanpassing van de
democratie aah ,de gewijzigde omstandig-
üden. -
En tot slot:
De economische crisis, waarin wij verkee-
ren, beteekent ook een crisis van de demo-
•ratie.
Wanneer de welvaart stijgt en dienten
gevolge de loonen toenemen, is het gemak
kelijk democratisch te zijn en alles wat op
sociaal gebied bereikt wordt, toe te schrij
ven aan de democratie.
Maar wanneer de welvaart vermindert en
de loonen onvermijdelijk moeten dalen,
worden bet inzicht en de moed van demo-
•ratische volksvertegenwoordigers en ma--
ild.
de demo»
oratie behoerscht door het antwoord op de
Vraag, of de democraten alleen kunnen
regeeren in tijden van welvaart, of ook in
die v«n depressie.
De democratie zal gelouterd- uit de crïlls
te voorschijn treden, wfimforj de domocra-
,teiii het inzicht en den moed loonen de les
sen van de crisis ter harte te nemen.
.V.ncui .Ugciinuuiuigei» I
gistraten op een zware m»*f gesteld
Tocht wordt de toekomst van de
Een beetje vuur van uw
sigaar of een wegge
worpen lucifer een
windvlaag - enhetbosch
staat In lichterlaaie I
Bescherm
bezit
Toen in Duitechland de
roulette draaide.
Fransche exploitanten richtten speelbaab.
OP.
f Kleine plaatsjes werden plotseling
beroemde internationale centra.
door
Dr. L. HOFF.
In verband met de belangstelin» I.
Nederland voor alles wat met hÏÏrt
spel in verband stdat, brengen^
artikel over de speelgelegenhedlt
Duitschland in de eerste helft vÏÏfc
vorige eeuw. In Duitschland gaan
het oogenblik stemmen op
vordering van het vreemdelingenver.
keer in enkele badplaatsen
speelgelegenheden toe te laten.
Al zestig jaar lang ligg6„ in de
parken van Homburg, Wiesbaden B.j
Baden en Pyrmont d'ó speeSat"'ee»f
en verlaten en slechts de schitterende 1
pompeuze pracht ervan herinnert eraan, dat
"te balietje de almaclJ
U ket fjjnste gezelschap,
reken ter wereld hierheen
was gestroomd. Eens rolden bier mülioenen
aan goudstukken over de groene tafels Vele
van de tegenwoordige touristen aan dete
plaatsen vragen zich af, wat toch die half
vervallen Biedermeyerpaleizen te beteekenen
hebben en wat hun geschiedenis ia. Dan be.
ginnen de oogen van de oudste bewoner,
dier plaatsen te tintelen, want zjj aim bet
niet vergeten, dat hier eens uit de hores
van Fortuna ook voor hen goudstukken rol-
ien.
Toen in het jaar 1832 door het besluit'
van het Engelsche Parlement het hasard-
spel in Engeland werd verboden en kort
daarop ook in Frankrijk het ivoren «Slletje
tot stilstand gedoemd was, overstroomde
een legioen van croupiers, speel bankhouders
en andere personen, die zich in de speel
zucht van de menschen een bestaan tracht
ten te verachaffen. de kleine Duitsche Sta
ten. Twee van deze, van alle spelersmürk-
ten thuis zqnde en met alle speltechniek
bekend zijnde „chefs de table", Benazet en
Chabert, gingen naar Baden-Baden, waar
reeds sedert 1808 gespeeld werd, terwijl de
nadien zeer beroemde gebroeders Blanc de
Bank-van Homburg uit den grond stampten.
Benazet, de voormalige pachter van de
bank in het Palais Royal en medebezitter
van het speelhuis Frascati in Parijs, ge
bruikte zjjn groote, in Frankrijk bijeenge-
gaarde kapitalen, om de badplaats en het
basardspel in Baden-Baden luister bq te
zetten. Door het dubbele van de pachtsom
aan te bieden versloeg lijj zijn concurrent
Chabert, die gedurende den Napoleontischen
oorjog legerleverancier was geweest, later
medebankpachter in het Palais Royal werd,
en met een vooruitzienden blik een soort
filiaal» in Baden-Baden geopend had, toen
zie Fransche speelzalen reeds met sluiting
bedreigd werden. Chabert verlegde zijn ope-
ratieterrein naar Ems en Wiesbaden, waar
hij mede-oprichter van speelbanken was.
Rollen ducgten in de hotelkamers van
uitgenoodig& journalisten.
De Franschen beheerschten niet alleen de
techniek van de roulette met een byitenge-
wone handigheid, maar zy wisten ook, dat
men slechts door de grootste luxe, grootsche
festijnen en de hoop om veel te winnen een
ryk en verwend publiek kan lokken.
Benazet wist, wat daartoe noodig was.
Hy hield open tafel en bezat paarden, jacht
honden en tientallen bedienden in livrei.
Missohien is de handige speelbankdirecteut
ook de uitvinder van de tegenwoordig»
reclame. V6ór Barnum kwam hy op de ge- x
dachte de pers voor zyn doeleinden te win
nen, ofschoon hy dit op een tegenwoordig
zeer aanvechtbaar beschouwde wijze deed.
Hy noodigde journalisten en feuilletonnis-
ten uit Parys uit en hield hen niet alleen
op de meest voorname wyze vry, doch liet
eiken morgen een handvol ducaten op hun
nachtkastje deponeeren, waarmede zij aan
het spel konden deelnemen. Hy wist immers,
dat dit slechts geleend geld was, want op
zyn laatst, den volgenden avond had de
bank het weer teruggewonnen. Geschiedde
j dit by uitzondering niet, dan waren de be
richten, die de journalisten over het spel
gaven, buitengewoon gunstig. De lieden,
die naar Baden-Baden kwamen om hun •vér
mogen zonder moeite te vermeerderen, na
men dagelijks toe, zooals de spel-dagboeken
dier dagen getuigen.
Dank zy het toestroomen vay goklustige
vreemdelingen bloeide Baden-Baden tot een
stad van wereldvermaardheid op. Het speel
bankconsortium werd slechts door één angst
beheerscht: dat in Frankrijk het speelver
bod weer opgeheven zou worden.
Blanc, de toovenaar van Homburg.
Baden-Baden kreeg een groote c«gcur-
rentie, toen de gebroeders Blanc in Hom
burg hun activiteit begonnen te ontplooien.
Slechts met veel tegenzin had de landgraw
van Hessen-Homburg de concessie verleend
en slechts onder de voorwaarde, dat inge
zetenen van het graafschap niet aan net
spel mochten deelnemen. Maar het aantal
vreemdeingen nam voortdurend toe. Ge*n
andere speelbank kon op zulke illuirtere^be
zoekers bogen als die te Homburg.^" aarr
van millioenen winsten, zooals die
prins Lucien Bonaparte en de spi
achtige Thomas Garcia, bradit geheem
BANKIERS EN ASSURANTIEBEZORGERS.
Wij zyn afgevers van reismarken voor Duitschland.
Koers van afgifte thans 46.per Mk. 100.
Alle courante soorten vreemd geld voorradig.
201
Maar ook ontbrak het in Duitschland niet
aan lieden, die aandrongen op een directe
sluiting van de speelgelegenheden. Een af
gevaardigde der Frankfortsche nationale
vergadering, een zekere professor Th. Vis-
scher, beijverde zich in de zittingen van dit
lichaam tegen het kwaad te stryden en
eischte, dat men deze romantische zedeloos
heid met wortel en tak uitroeide. Een
rechtsgeleerde van naam, Mittermaier, was
een andere meening toegedaan. Hy ver
klaarde onomwonden, dat het spel met het
Germaansche leven vergroeid was. Maar
niettemin werden door de speelwet van 1
Mei 1849 alle openbare speelbanken opge
heven. Booze tongen beweerden, dat de af
gevaardigden, welke hadden meegeholpen
deze wet er door te krygen, nog dienzelfden
avond naar Homburg vertrokken, om er een
gokje te .wagen.
De roulette behaalt een overwinning
op de nationale vergadering.
Aleen de pachters van Homburg, de ge
broeders Blanc, weigerden gevolg te geven
aan het besluit van de nationale vergade
ring. Pat was ongehoord, wat daar twee
Fransche speel bttokhouders zich meenden te
kunnen veroorloven. Dadelyk zond men een
commissaris, 700 man infanterie van het
Oostenryksche infanterie-régiment Aarts
hertog Rainer nr. 11 en 67 man paarden
volk naar Homburg om de wederspannigen
de les te lezen. Toen de minister van justi
tie enkele dagen later vroeg hoe de zaken
stonden, kreeg hy tot zyn niet geringe ver
wondering te hooren, dat de officieren in
het casino zaten en speelden.. De Blancs
hadden een schitterende overwinning op de
Nationale vergadering behaald.
De situatie moest spoedig weer onder
oogen worden gezien, toen in den Duitschen
oorlog van 1866 de Pruisische troepen ge
heel Zuid-Duitschland hadden veroverd. Nu
moest men geen halve maatregelen nemen.
Op 28 Februari 1868 kwam opnieuw de op
heffing der speelbanken'ter sprake en werd
de desbetreffende wet voor de tweede maal
aangenomen. Een week later werd de wet
uitgevaardigd door den Koning en Bismarck
onderteekend, welke laatste overigens geen
vijand van spelen was. Om de daarbij be
trokken gemeenten niet al te plotseling te
dupeeren, mochten de speelgelegenheden
tot het einde van het jaar 1873 hun deuren
Uit Homburg wordt Monte Carlo
'aam
den
«■w kostelijk
ROOK NIET IN BOSCH OF HEI?
ttCIIUJC -
scharen gelukszoekers naar dit Mekka
Fortuna, ja, men bouwde om al deze spee
I grage vreemdelingen spoedig op de pi
hunner bestemming te kunnen br®"8rc?Ji».r
een spoorweg. Maar evenmin ontbraken
de hasardeurs, die door het witte balietje
I den steek werden gjplaten. Een typjsc
lies leed de keurvorst van Hessen zen.
hy n.l. alle meegebrachte Louis d Or
I het harkje van den croupier
slepep, verspeelde hij ook nog de l
1 uit zijn orangerie, die thans nog
Casino staan.
Wederom was het Francois Blanc zyn
tweelingbroeder had zich teruggetrokken
die den strijd tegen de hem vijandige re
geering durfde op te nemen. Blanc, die door
een geschiedschrijver dier dagen de „Too
venaar van Homburg" werd genoemd, was
over de vernietiging van zijn levenswerk
zeer verbitterd. Des te meer verheugde hy
zich, dat hy met een vooruitzienden blik
reeds in 1863 een verdrag met den Vorst
van Monaco had gesloten, waarin hem werd
toegestaan om in de dwergstaat een speel
zaal te stichten. Voortaan wijdde hij zich
met rusteloozen yver aan den opbouw van
deze bank. Toen in den Oudejaarsnacht van
het jaar 1873 te Homburg voor het laatst
het ivoren balletje over de roode en zwarte
segmenten huppelde, moest Monte Carlo
klaar staan ter luisterryke ontvangst van
Russische Grootvorsten, Spaansche Grandes
en Poolsche ^Meilieden, opdat zy op de
slechte gedachte zouden komen hun geld
op de beurs te verspelen, hetgeen volgens
Blanc een erger duitendieverij was dan het
roulette-spel. De „Toovenaaf van Homburg"
was de toovenaar van Morïte Carlo gewor
den. Uit een eenzaam bergdorpje, dat in de
wereld onbekend was, schiep hy in enkele
jaren tyds de meest besproken, mondaine
badplaats ter wereld. Deze twepde ratten
vanger van Hameln wist, dafc^e menschen
hem naar donkere deelen de# aarde zouden
volgen, als hy hun het ivoren balletje voor
hield. Hy had zich niet verrekend, zooals
het snel stygend aantal bezoekers en de
steeds grooter winsten der speelbank bewe
zen. In de jaren 1865/1866 verdiende de
bank 6% millioen francs, na de sluiting van
de Duitsche casino's reeds 11 millioen, ter-
wyl kort voor den wereldoorlog 4# geluks-
fabriek ie Monte Carlo een nettowinst
maakte van 50 millioen francs.
(Nadruk verboden).
Mnnfg* toiriet^ag»
••n Unq» va n
vr°#q m d*n morgen tot
'S avond» Let achtor
't stuur cn misschian
i
ook nog aan paar biartja»
DREIGT DE 51AAP A
dia haaft al menia^l
•"Saluk.
*!k gawatan
In opstand
keip
ELION.
Kleine oorzaktyjjl hebben de wereldge
schiedenis beïnvloed. Een kleine oorzaak
beïnvloedde ook Lilly's geschiedenis.
Er was geen bescheidener, stiller, zachter
meisje denkbaar uan Lilly. Ze was het
ideaal van een secretaresse, punctueel, ac
curaat, ijverig en beleeid, zich altijd con-
étntreerend op wat zij deed en,., nooit flir
tend.
Toen gebeurde het op een dag dat Lilly,
juist toen zij het kantoor van haar pifbroon,
den ouden Windback, wilde binnengaan,
haar naam hoorde noemen. De oude sprak
over haar met een bezoeker, die blijkbaar
iets over haar had gezegd. Windback sprak
altijd alsof hij met doofstommen te doen
had, geen wonder, dat Lilly zóóveel ver
stond in het ééne moment, dat ze haar
hand naai de deurknop uitstrekte, dat ze
als versteend bleef staan luisteren.
- O, ja, een ideaal, tenminste als secre
taresse, maar een verschrikkelijk kind! Ik
dacht niet, dat zulke voorwereldlijke meis
jes nog bestonden en aJs ik menseiieu hoor,
die dwepen niet dat ideale meisje van vroe
ger, denk ik aan haar, krijg ik een rilling
en ben blij met mijn dochter, die alle mo
gelijke moderne ondeugden bezit, maar
tenminste fut in haar body heeft. Goeie
help, je ziet dat meisje nou nooit eens fluv
ten, of met te rood geschminkte lippen, of
slaperig van het boemelenEen witte muis
is het alleen gescliikt om in een kooi te
leven. Geen initiatief, geen impulsen. Wat
een wondeidat geen nlan naar haar om
kijkt' Jongemannen van tegenwoordig hou
den nu eenmaal van een meisje, waar een
beetje duvel in zit
Lily keerde zich om, ging naar haar eigen
kamer terug, legde de papieren neer die ze
had willen brengen en dacht na.
Een storm was in naar losgebroken, doch
zoouls altijd was daarvan niets te zien op
iiaar gezichtje. Lily bezat zooveel zelfbe-
heersching, dat iedereen haar inderdaad
voor een onbeduidend, braaf kind hield,
ter,wijl ze in werkelijkheid soms de vreemd
ste bevliegingen met moeite beheerschte.
Bijvoorbeeld om opeens 'n politio-agent zijn
lielm af te gooien, enkel en alleen omdat
het zulk mooi weer was. Of óm haar tong
tegen hem uit te steken. Of om ook eens te
boemelen of mal te doen. Of. wel, een
massa dingen. Ze had zich beheerscht, ze
had angst gevoeld voor die opwellingen en
nu zag zij eensklaps in, dat haar eenige
belooning was, een vervelend wicht te wor
den gevonden, zelfs dtM>r haar patroon, die
toch slechts voordeel had van haar ver
velendheid.
Vreemd, maar tot nu toe had ze gemeend,
benijdenswaardig te zijn. Ze Toelde zi«
vi eden., wanneer ze andere meisji
lig en slaperig zag, omdat ze te laat
lied waren gegaan. Ze voelde zich erg ver
standig, als ze opmerkte hoeveel frisscljer
zij er uit zag, door haar soliede en kalme
leven. Ze overdacht tevreden, wat een goed
salaris ze al verdiende en hoeveel ze ge
spaard had door niet aan allerlei mode
grillen mee 'te doen. En nu opeens overwel
digde haar het bewustzijn, dat niemand
haar benijdde, jfcch dat geen van de meis
jes met haar zou willen ruilen, al had ze
nog zoo'n frisch gezichtje, nog zooveel geld
gespaard. Éen muis in een kooi
Lily daoht eraan, dat ze gesnakt had naar
een dag vrij... zoo maar, opeens, simpelweg
omdat het mooi weer was. Dat ze gesnakt
had om ook iets heel moois te koopeu, iets
elegants en wat van die nuttelooze dingen,
als parfum en een mooi tasohje en bloe
men En dat, bovenal ernaar gesnakt
had, eens dwaas te doen.
Toen stond ze vastberaden op, trok haar
mantel aan, zette haar eenvoudig hoedje
op en verliet het kantoor.
Ze ging regelrecht naar een zaak, waar
ze een mantelpakje had zien staan, dat
haai- hart veroverd bad. Zij ging nog in
twee andere zaken en liep, een half uur
later, over straat als een kittig, coquet
ding, met een leuk hoedje wat schuin op,
stralende öogen achter» een klein pikant
voilêtje, wat al te roode lippen, donzig poe
tter op het gelaat, zijden, kousjes, aardig
taschje, een bosciije viooltjes op haar man
tel, met het vaste voornemen, vandaag eens
net te doen waar zij zin in had. Doch
waarin had ze zin? Ze bleef staan, wat ge
ërgerd omdat ze merkte, dat ze mechanisch
weer naar kantoor geloopen was. Er stond
een auto voor, die niet van haar patroon
wès, een aardige two-seater. Ik wou, dat ik
chauffeeren kon, daoht ze, dan ging ik et
van door.
Op dat moment, merkte ze een jongeman
op, die in een beklagenswaardigen staat
van verwaarloozing verkeerde. Hij leunde
landerig tegen een lantaarnpaal, droeg een
smerige overall, had zwarte vegen in zijn
gezicht en staarde naar den two-seater, als
een werkelooae, die snakt naar werk. Op
eens vroeg Lily:
Kunt u chauffeeren?
De jongeman schrikte op, nam zijn pet
af en antwoordde:
Jawel, teTwijl hij haar verbluft aanstaar
de.
Nu, zei Lily, tintelend van opwinding en
angst en ontzetting over zichzelf en ontzet
ting en dolle pret, mijn chauffeur ls hleT
opeens ziek geworden- Als je wat verdienen
wilt, stap dan maar in rijd me naar...
naar het bosch... naar die theeechenkerij
daar.
Z1j keek hem in gespannen verwachting
aa.n Zou hij haar gelóovenP Blijkbaar, Hij
VERGISSEN IS EN SC HE LIJK.
DokterU hebt U vergist.
Is dat zoo erg? Is U ddt nooit overkomen?
stapte naar den wagen, zij ging achterin
zitten even later vloog de kleine auto
letterlijk over dein weg.
Lily wag dol oo auto-rijden en ze had nog
nooit zooveel piasier beleefd als van dezen
dag. Ze ademde diep en verrukt, toen ze
in het boseh kwamen en toen Ze stopten bij
de theeschenkerij, zei ze vriendelijk tegen
den chauffeur:
- Je wilt zeker ook wel iets hebben?
Ja, eh zei de jongeman, maar ik zal
me eerst wat opknappen.
Lily zat achter haar thee, en neuriede
een wijsje mee, dat een orkestje speelde,
toen een jongeman voor haar boog en
vroeg:
Permitteert u, dat we samen theedrin
ken?
Lily keek verontwaardigd op, opende
haar mond, ging wat rechter zitten, stamel
de iets en herkende toén definitief de blau
we oogen, het eenige wat niet veranderd
was aan haar geïmproviseerden chauffeur.
Verder had hij zijn overall uitgetrokken en
|zich gewassclien, had zich een keurig pak
aangetrokken, en was hen innemende, keu-
Irige jongeman geworden.
steunde Lily.
- Het is Toevallig mijn auto, waarin we
|dit tochtje maakten, zei de keurige jonge
man. ik had juist iets in orde gemaakt,
waarschijnlijk dat ik er daarom zoo uitzag
als een smerige baliekluiver. Hij ging jat
ten.
Lily wankelde tussctien angBt en plezier.
Toen begon ze te lachen, aooals ze nog
nooit gel achn had.
HU zult me wel voor een beroepedievegge
houden %ei ze. Maar ziet u... het kwam
zoo En ze vertelde hem alles.
Hij lachte ook. Neen, zei hij» voor een
dievegge heb ik u biet gehouden, maar wel
Ivoor een avontuurlijke jongedame. Nu hebt
u de eerste stap#gezet en moet verder, we
zullen een mooi tochtje gaan maken, argons
gaan dineeren, en dan dansen.
Het was een heerlijke dag. Toen ze des
avonds afscheid namen, zeide Lily: Ik heb
er geen spijt van, hoewel de oude zal razen.
Maar het zal hem waarschijnlijk wat meer
respect voor me geven, dat hij eindelijk iets
heeft om over me te razen.
- Och, zei hij, tegen mij zal hij ook wel
razen, ik ben namelijk zijn zoon en hij
had met me afgesproken, ik zou hem af
halen met mijn eigen, wagen, de zijne is
niet in orde!
- u bentee stotterde zij.
Windback junior, zei de jongeman.
Mijn vader klaagt altijd, dat ik nooit met
degelijke, ernstige, werkzame meis'e omga.
Missohien zal het hem plezier doen om te
hooren, dat ik den geheelen dag en avoild
met u ben uit geweest.
Toen Windback het hóórde," hield hij een
toespraak, die gericht scheen aan een insti
tuut voor doofstommen. Het maakte geen
indruk.
Brutale, moderne wichten, gromde hij,
toen Lily weggewandeld was. MaaT toch
glimlachte hij.
(Nadruk verboden).
Sparrmarkan en hoa zij kunnen
worden gebruikt.
De Registermarken.
De ,,Regietermark" berust op een geheel
anderen grondslag dan de behandelde
Sperrmarkèn. Ze wordt echter meer en meer
gebruikt, vooral van Ame-ikaansche zijde.
Ze is een uitvloeisel van de c,rediet-over-
eenkomst 1933, waarbij v de buitenlandsche
Stillhaltecrediteuren (de banken) het recht
kregen, onder zekere voorwaarden terugbe
taling van hun credieten op een niet rente
dragende rekening bij de Rijksbank te
eischen. De gcheele controle woTdt dus
door de Rijksbank gevoerd. De aanwen-
d i ngfunogelij khedelï zijn zeer veelxijdig,
vooral omdat steeds meer Registermarken
ontstaan en de banken primaire bezitters
zijn is er een geregelde markt voor ont
staan. De noteering beloop^ tegenwoordig
ongeveer 23—24 pqt. Vooral in het reisver
keer van buitenlanders wOTden registermar
ken bijna uitsluitend gebruikt. De benut
ting van Registermarken ook door derden
ter betaling van reis- en verblijfkosten in
Duitschland, is tot een bedrag van R.M.
3000 per persoon en per maand zonder toe
stemming toegestaan, de gebruikelijke vorm
is de'door een bank uitgeschreven crediet-
is de^door
brijf
Z*|r tc
marlMtevF
gekoJBwoi
genotBRi v
toestemming mogen met Register-
eveneens Duiteche waardepapieren
órden, die aan een Duitsche beurs
worden. Bij aankoop van ^ndere
waardepapieren heeft de rijksbank een
vetorecht. De waardepapieren moeten in
een speciaal depot bjlj de rijksbaak of ati-
dere speciaal aangewezen banken (selected
banks) blijven liggen. Bovendien- zou het
ook nog mogelijk zijn registermarken saldi
om te Betten in Duitsche Itaatsleeningen.
die in vreemd geld aangegaan zijn. Binnen-
landsche hypotheken kunnen zonder toe
stemming met registermarken worden afge
sloten.
De Konvereionsspermarkcn.
De z.g. „Konversionssperrmak" is de
nieuwste soort# gevolg vanhal. op 1 Juli jl.
afgekondigde transfermorftorium.
De Konvemonssperrmark is bedoeld ter
financiering van Zusatzlichen Export. In
Zwitserland is reeds een consortium gevormd
dat aanwending van conversiemarken tot
n jnstens 50 mogelyk maakt. De z.g. Kon-
versionBsperrmark wordt daarbij verhan
deld in den vorm van „scrips", die tot een
minimum bedrag van R.M. 40 uitgegeven
zullen worden.
De Duitsche exporteur neemt nu deze
scrips in betaling aan. Hij zelf kan de
scrips weer in betaling geven bij de ban
ken, die hem volwaardige marken uitge-
talen
Exportvaiuta.
Niet tot de Sperrmarken hoort de ®.g.
Exportvaluta. Exportvaluta is het recht
van den Duitschen exporteur, om voor een
gedeelte van de opbrengst van zijn uitvoer,
die echter gevolg moet zijn van z.g. Zusatz
lichen Export, in het buitenland Duitsche
in '1 buitenland geëmitteerde obligaties
legen de lage buitenlandsche koersen te
koopen en deze in het binnenland aan. de
emiltenten of anderen weer tegen den hoo-
geren koers te verkoopen. Exportvaluta is
dus het verschil jtusschen diel koersen De
exporteur kan zijn recht ook Uan banken
verkoopen en daarom wordt in „Exportvalu
ta" levendigen handel gedreven. De pTemfe
die tegenwoordig ongeveer 19—20 pet. be
draagt, richt zich voor alles naar het koers
verloop in het buitenland, dat zeer wissel
vallig is.
In tegenstelling tot alle Sperrmarksoor-
ten, die een disagio doen, wordt Export-
valuta met agid verhandeld.
VOOR GOED EN GOEDKOOP
IS HET BESTE ADRES
A. BRINKMAN Zn.
MARKT 31 - GOUDA^
TELEFOON 2745 -
De gevolgen ven droogte en
crisis in Zuid-Afrika
I Lit een particuliere correspondentie j.
hoop
:onomische krerbetering
wei&n nog lang tevenuig is genfuuen, \a
vuegt meer en meer. /.eixs bei veriaien van
den gouden stanaaaro, waar men ons zoo-
vtet goeas van neeit voorgespiegeld, braent
mei de gewensebte verbetering, nu ataaii
wy m het begin van den winter, die nog
maanden duren moet? immers de maand Jul;
komt, wat het jaargetyde betreit, overeen
r-et December op het Noordelyk baliroml
Een felle, koude wind blaast oter de enlen,
terwyi op veie plaatsen de droogte den toé.
stuiiu verergert. De nood brengt eebter ob*
een gevoel van saamhoorigneid aan bèt
hebt. Boeren, die niet zoo zwaar door de
dioogte zyn getroffen en nog brttikbare wei
develden hebben, helpen degenen, die in
nood verkeeren. Kaapstad en omgeving heo-"
ben intusschen hun eerste flink® regens ge
had. De winter heeft hier volkomen ingezet,
bit het binnenland wordt vanuit sommige
plaatgen twintig graden vorst gemeld, waar
door natuurlijk ook veel meer geledep wordt.
JU' de bui ten wy ken van Kaapstad bestaat
een georganiseerde voedsel-verstrekking,
doch op het platteland is men nog niet zoo
ver. In de hoofdstad worden er ook maaf-
rcgeien genomen voor werkverschaffing en
onderstand aan werkloozen (waarvax de
helft door de regeering wordt geresti
tueerd), zoodat de toestanden hier nog dra
gel yk zyn.
Zoodra men echter in de provincie komt,
waar de landbouw het voornaamste middel
van bestaan i», vraagt men zich onwiiiekeu-
rig af, hoe dit nog langer zoo voort kan
duren. Het is dan ook niet te verwonderen,
dat de regeering maatregelen overweegt.
Een ervan is de verlaging der hypotheek
rente tot 5%, gedeeltelyk door de boeren
zelf en gedeeltelyk door de regeering op te
brengen; de hypotheekhouders willen ech
ter 6% minstens ontvangen en eischen, dat
de regeering haar rentesubsidie met 1%
verhoogt. De boeren zouden dan 3%% be
talen en de regeering
Ook op het platteland worden er pogingen
gedaan tot werkverschaffing, maar de geld
middelen zyn beperkt; op 'n gegeven fogan-,
blik raken zy uitgeput en dan staan de
menschen weer op straat En wil men een
of ander werk door werkloozen laten uit
voeren, dan éoekt men hen maar al te vaak
uitsluitend in de Bteden. Er wordt nu ge
lukkig op aangedrongen om niet alleen we
gen te laten aanleggen en verbeteren door
de werkverschaffing, maar hierdoor oök if-
rigatiewerken te laten uitvoeren. Het voor
deel hiervan is, dat er blyvende arbeidsmo-
gelykheid door ontstaat, aangezien de opper
vlakte der bebouwbare gronden erdoor
woi Jt uitgebreid. Er zyn intusschen ook
misstanden uit den weg te ruimen. Voor een
klein dorpshuisje, dat 160 pond kost, be
taalt men een huur van 30 pond per jaar
Hoeveel dit ook is, Iemand, die geen 150 bty
elkaar kan krygen om zelf een huisje te
bouwen, dient jaar in, jaar uit de hoogs
huur op te brengen.
van het fraaie boekje van onzen stadgenoot
over
Deze DERDE DRUK, 48 pags. groot, telt
niet minder dan 44 ILLUSTRATIES en
bevat TWEE duidelijke KAARTJES van
het plassengebied De text werd geheel
omgewerkt, waardoor dit boekje, nog meer
dan vroeger
is geworden voor allen, die de plassen be
zoeken.
De prijs is gehandhaafd op slechts
Verkrijgbaar in eiken boekhandel en bij de Uitgevers
A. BRINKMAN ZOON Marlet 31 GOUDA.
