ULS 11
STEEDS LAGER PRIJZEN
Ouderwetsche Zaansche Koeken
GRATIS
W
Sis,::-
mm
bij ALBERT HEIJN
EEN BUS ECHTE
Een Reflrentendagboek uit de 18e eeuw.
STADS.SPAARBANK
tgeen *ev°iet
"ÏÏSlïïV HtGrif°e" "«4'
De ombouw van Suriname.
SALON
395 I
HERFST - Meubileering
HQMIG'S BOUILLONBLOKJES thans 6 voor l®cL
ÏÏd toowS. voor Sorirme
v Damrubriek.
E GROTE
OORJAARS
MODE
m -
i a a
RUILBUREAU
maar mat minèar dCuisfiouógalè
4 ro1 25
VERHUIZINGEN EN EXPEDITIE.
EIGEN AUTODIENST
L. N. POLDERVAART.
KOOPT BIJ ONZE ADVERTEERDERS.
CXVl.
„29 Dece >r 1786 Savonts ten 5
„Uuren convocatie (vergadering) op t
„stadhuya van de 4 Heeren Burgemees-
„tere* en] de Mey Toulon en Bieyden-
„berg Oud Burgemeesteren over de Pro
positie (het voorstel) van Schippers en
„Verreyst rakende de Ampten begeving
„D Hr Praesident Burgemeester geeft
„te kenne dat op den 31 january 1785 by
„de vroedschap geresolveert (besloten)
„was, dat alle de voöte (meeningen)
„daaromtrent uytgesprooke» In Schrip-
„tis zoude gegeeven worden (schriftelijk
„zouden worden ingezonden) en dat
„heden "op <f Heeren Tyssen en Plemper
„[na] de advisen waren ingekomen, en
„ten dien einde deeze convocatie (ver
gadering) belegd om uyt de advisen
„ingekomen een nader Propositie (voor
stel) te formeeren (samen te stellen)
„om, aan de Vroedschap voor te dragen
„en dat de advisen reeds rond waren
„gegaan en in handen gesteld van den
„Heer Pensionaris om zyn praeadvis
„daarop te hooren
„D Hr van Toulon beklaagde zig vry
„brutaal, dat zulx zoo langn getraineert
„had (sleepende was gebleven), en [dat
,,hy] Burgemeéstere [had] gespaart in
„de vroedschap om haar daartoe t^con- j
„atringeeren (dwingen) en dat het nfet
„noodig was geweest om daar na te 1
„wagtten
„de 4 Heeren Burgemeestere beant-
„woorden het ztlve zoo bjrutaal als zy
„meende zulx te behoorei), waarop die
„onkundige Swdyg
„En den Heer Pensionaris .gevraagt I
„z^nde off hy zyn Praeadvis wilde mede- I
„deelen Jieeft zyn bereydwilligheid ge-
„toon<f:
„Dat hy alle de advisen had ingesien I
„en dat met wynig verandering de zaake I
„tgr conclusie (tot een oplossing) konde I
„gebragt worde
„op art 1 te verandere
„ook zodanige ingezetenen die binnen I
„en buiten de enceinte (muren van de I
„Stad) woonen mede tot de ampten ad- I
„misibel (toelaatbaa^.
Er had oorspronkelijk gestaan: „thans
alhier off binnen de jurisdictie (het rechts
gebied) dezer Stad gezeten Burgers off
Burgeresse
Er werden nog meer veranderingen door
den pensionaris voorgesteld. Zoo zou bij
voorbeeld voor de benoembaarheid tot een
stedelijk ambt worden geëischt, dat de
sollicitant schot en lot (belasting) betaald
zou hebben .terwijl in het oorspronkelijke
voorstel stond, dat hij in de stad gewoond
De bepaling, dat de „domestique (knechts
de auto's. Er wordt maar raak gereden bij
kruising van straten, bij links afslaan. Nog
kort geleden zijn midden in den nacht twee
auto's pardoes op elkaar ingereden op het
kruispunt Laan van Meerdervoort-Anna
Paulownastraat. Men rekent er zoo op dat
er in den nacht geen verkeer is, dat er maar
door gejakkerd wordt. Zelfs maakt men
geen gebruik van het geven van een licht
zin, dat al heel voldoende kan zijn.
De ruime bouw, de vele pleinen vallen den
vreemdeling evenzeer op als de ]pge huizen
en de vele leelijke gevels. Onze monumenten
vindt men in den regel ook niet mooi en
zeer weinig in aantal. Onze regeeringsgw-
bouwen vallen ook tegen, behalve dan het
aloude Binnenhof. Het gemis aan een mo
numentale schouwburg verbaast de vreem
delingen. Onze café's vindt men wel gezel
lig en vooral zeer schoon zindelijk zouden
wij zeggen en ruim.
Een vreemdeling die tijdens de Herstel
conferentie in den Haag vertoefde en dien
wij vele bezienswaardigheden van de resi
dentie lieten zien, roemde twee zaken vooral;
het klinkt misschien wat vreemd uit den
mond van een hoogwaardigheidsbekleeder,
want hij vond het heerlijkst: de koffie en
de taartjes! Toen wy eens op een middag j
samen allerlei zig-zag-wandelingen door de
oude stad hadden gemaakt en wy ergens
zouden neerstrijken in een café, grabbelde
hy in zyn actetasch en dook er een prijs
courant van een lunchroom uit op. Daar
was hy een paar dagen geleden geweest en j
had hy zulke heerlijke koffie met slagroom
taartjes genuttigd en daar wilde hy het
liefst weer heen. Om goed het adres te I
weten had hy by zyn eerste bezoek de prijs
courant van het tafeltje meegenomen, dan I
behoefde hy dien mallen naam niet te ont- I
houden!
Uit het verhaal van den Paryzenaar en I
het tijdschrift dat wy in den aanvang
noemden, stippen wy nog aan, dat hy ver- I
baasd was over de talenkennis in den Haag, I
overal waar hij kwam. Inderdaad is dit zoo j
en des te onbegrijpelijker ifc het dat onze I
Regeering het Fransch vude lagere school I
bande, een weergalooze dJmiheid, die geluk- I
kig overal wordt weggenomen door toch dit I
onderwijs te geven.
Uit onze eigenervaring weten wij ook die I
verruktheid van vïiemdelingen over het ge- I
mak, drft in alle hotels alle talen werden I
gesproken. Die koffie en taartjes-maniak J
vertelde ons wel dat de liftboy in zyn hotel I
's morgens alle heeren goeden morgen zei I
in hun eigen taal en zich er nooi^ in ver- I
giste of hij met een Franschman, den Duit- I
scher of een Engelschman te doen had. De I
gemoedelijke vrijmoedigheid van dien knaap I
had aller goedkeuring en waarschijnlijk zal I
zyn talenkennis hem geen windeieren heb- I
ben gelegd.
Ja, ja, wij Hagenaars zyn knappe men- I
schen!
HAGENAAR.
en meiden)" benoembaar bleven, ook al
«■aren deze van 'bulten de stad afkomstig,
bleef gehandhaafd. Oit was voor de Goud-
sche regeerende heeren van het allergroot
ste beléng, omdat z(j hierdoor de gelegen
heid behielden hun dienstpersoneel op een
nette manier aan den dijk te zetten.
De nieuwe tijd liet zich in de eisdhen voor
benoembaarheid gelden. Terwijl tot op
heden slechts dh leden van de overheidskerk
voor stedelijke „ampten" in aanmerking
kwamen, besloot men nu „alle christelijk?
godsdiens algemeen hier by indoet#.
Tengevolge van deze bepaling" zouden voor
taan oqk Boomsch-Katholiekenj Kemon-
stronten, Dbopsgezinden en Lutherschen ie-
noembaar zyn.
Een zeer merkwaardige verandering, die
door den pensionaris werd voorgesteld, was
4e navolgende:
„Een persoon geen 2 ampten te bèkleeden
welke boven de 600 gl. te Samen belope met J
de Emoluments (met wat van die baantjes
afvalt)".
Die laatste bepaling voorzag in de be- I
zwaren tegen den misstand van de zoo
genaamde „cumulatie" van betrekkingen,
waartegen in onzen tijd door alle politieke
partijen, vrijwel zonder succès, wordt opge- I
„Deh Hr Pensionaris bedankt en by
„(door) de 5 Heeren gegouteert (goed
gekeurd) dog v d Hoeve en Mey per-
„sisteeren by (blijven bij) t versogte van
„de Burgery en dispositie (beschikking)
„van Syn Hoogheyd van 15 en 25 Oc-
„tober 1748 en met nog eenige kleyne
„Geresolveert (Besloten) om op Maan-
,.dag den 20 January 1786 hier van aan
„de Vroedschap Communicatie te geeve
„(mededeeling te doen)
I Wat van der Hoeve bedoelt met „t ver-
I sogte van de Burgery en dispositie van Syn
I Hoogheyd van en 25 OH^her 1748" is
niet duidelyk. Noch in het vroedschapsboek, i
I noch in het kamerboek van 1748 is hiervan j
I ook maar iets te vinden. Ook in het rekest-
I boek van dat jaar staat er iets van vermeld.
„1 January 1786 Stille vroedschap op
I „den Eed
„Namen geleese
I' „Aanspraak gedban aan de Vroedschap
„De Excuse valabel (De redenen van I
„afwezigheid van de in de vergadering I
„ontbrekende vroedschappen als geldig I
„aanvaard) Except (behalve) d Hr de I
„Lange die remarques (aanmerking) I
„maakte op de absentie (afwezigheid) I
„van dHr de Moor, dat zyn Ed in geen I
„1% jaar in de vroedschap was geweest I
„en wel met een sleetje konde uytgaan, I
„dat hy voor deeze keer zulx wel wilde I
„falabel foils een geldige reden) aan. I
„neemen, maar int vervolg nader te de- I
„duceeren (dit nader toe te lichten) hier I
„voegde zig by Teylinge en #licher
De vroedschap op 1 Januari waside plech- I
tigste van het jaar. Krachtens hun eed I
moesten de vroedschappen dan aanw^j^l
zyn, ook al waren zy buiten Gouda woon^l
achtig, omdat ?y in „buitencommissiën"
zaten.
By deze gelegenheid sprak de president
burgemeester, in dit geval de dagboek-
schryver ,de vroedschap toe.
De Lange van Wyngaerden betoonde zyn
verontwaardiging over het feit, dat de heer
de Moor zich van de vroedschapsvergade
ringen niets aantrok, terwyl hy „wel met
een Sleetje konde uytgaan". De bedoeling
van de Lange van Wyngaerden was om de
Moor te noodzaken als vroedschap te be
danken.
„Toegetreede (Overgegaan) tot het
„maken van een Nieuwe Vroedschap
Er was één vacature. Met groote meer
derheid werd gekozen Mr. Jan Blauw.
Vervolgens ging de vroedschap over tot
het maken van de dubbeltallen voor de
zeven schepensplaatsen. Op de „nominatie
(voordracht)" werden gebracht 9 „Vroed-
schappe" en 5 „uyt de Burgerye". In de
practjjk werden de schepenen vrywel altyd
uit de „vroedschappe" gekozen.
„Wie de Nominatie aan zyn Hoogheyd
„Geresolveert (Besloten) een Bode na
„S Hage te zenden met de nominatie aan
„de Secretary van zyn H H met versoek
„om den zelve avond de nominatie te
„zenden aan zyn H H en de bode gelast
„hier van een recepis (ontvangstbewijs)
„3 January Camer
„vertoontjt renversaal (hier: ontvang-
„bewys) van de Commies van Syn Hoog-
„heyd, dat de nominatie aldaar den 1
„dezer Savonts ten 5 Uren is gearriveert
„en dien zelve avond nat Loo zoude ge-
„4 January Ptaedadvies
Praeadvis van G R (Gecommitteerde
„Raden) over het góinct (punt) der Mi
litaire honneurs (e&bewyzen) aan haar
„Edel Groot Mogende (de Staten van
„Holland) uit kragte van de resolutie
„commissoriaal (het besluit van een af
zonderlijk aangewezen commissie uit
„de Staten) van "den 28 September 1785
„Exhibitum (vertoond) int Besoigne
vergadering van burgemeesters en
ZWd-burgemeesters )den 2 Decembers;
„1t85
„In handen van Gedeputeerdens ter
„Dagvaart, en 3 Leden alle Burge mees
teren om de honeurs pan de Prins te
„laten, en de 2 adjuncten i assistent-af-
„gevaardigden) om t aff te neeme
„Vroedschap
„Rapport over de Militaire honneurs^
„als by t Praeadvis en daar hebbe zij?1
„by de 3 burgemeesteren gevoegt, Boon
„byek, Metelercamp Teylinge Kerkhove
„Kedts, Blauw en om het zyn Hoogheyd
„af te neme Toulon, Tyssen de Lange
„Burch en Couperus
»^aar zyn er verscheyde geweest en
„wel de meeste, om de Wapens in de
„Gidons (vaandels) en pauken te laten,
,,m geval zulx gebruykelyk is by andere
„Regimente
Zooals reeds vroeger is medegedeeld, had
de stadhouder, nadat zjjn gezag over het
garnizoen was aangetast, den Haag ver.
laten. De Staten valt Holland wilden echter
m de besnoeiing Wan de stadhouderlijke
macht nog verder laan. Ook naar buiten
moest bljjken, dat Staten de eigenlijke
s*uverem waren en de Prins slechts hun
I „eerste dienaar".
Zy weqschten, dat hun de militaire eer
bewijzen werden getracht, die anders aan
den stadhouder toekwamen en dat uit de
I vaandels en van de pauken van de Jfoliand-
sche Garde het stadhouderlijk wapen zou
I worden verwijderd.
I if9t J,ra«-advles van Gecommitteerde
I Baden (Gedeputeerde Staten) over het
Statenvoocstel betreffende de militaire hon-
I neurs «jas reeds op 2 December 1786 in het
I „Besogne", de vergadering van burgemees-
I tejs en oud-burgemeesters „geëxhibeert
I (vertoond)" en kwam nu op 4 Januari 1786
voor het eegt officieel in behandeling in
I „Oamer", hSf college van de vier burge
meesters. Hier werd over dit prae-advies
I door de burgemeesters een prae-advies
I gemaakt, dat namens hen door den
pensionaris aan de vroedschap zou worden
uitgebracht. Vandaar dat van der Hoeve in,
zijn dagboek deze zitting van de burgemees
ters niet betitelt als „Camer", maar als
„Praeadvis".
Dezen, keer ging het „Prae-advis" niet
ineens naar de vAedschapszittang, maar
werd het eerst nog even in handen gesteld
van de Goudsche afgevaardigden naar de
Staten, die straks in de Statenvergadering
de stem van de stad zouden uitbrengen. De
drie oudste, de burgemeesters-leden waren
er voor „om de honeurs aan de Prins te
laten; de beide jongeren, de a'djuncten, ech
ter ,/ün t aff te neeme".
Daama kwam het prae-advies in de vroed-
schap. Slechts de heftigste patriotten wilden
de militaire eerbewijzen aan den Prins ont-
lln het vroedschapsboek staat onder 4
Januari 1786 het navolgende opgeteekend:
VWaarover gedeiibereert (beraadslaagd)
Zjjnde en van wegens Heeren Butgemees-
teren en gedeputeerdens ter dagvaart ge-
adviseert dit puht te Stellen in handen van
Heeren Gedeputeerdens omme t zelve met
inschikking (inachtneming) off avancee-
ring (naar vonjn brenge») van de nodige
remarques (opmerkingen) te brengen ter
Conclusie (tot een oplossing) in dier voegen
dat de bewoordingen dat geduurende de
Sessie (zitting) der vergadering van hun
Edele Groot Mogende voorszegd (de Staten
van Holland) drie wachten voor niemand
hoe genaamt zullen vermogen uyt te komen
om denzelven militaire honneurs te bèwq-
zen, onvermindert nochtans hetgeen ge
bruykelyk is ten aanzien der wagten die
eikanderen passeeren en aflossen uyt 't
Rapport zullen worden gelaten".
De prinsgezinden en de gematigde pa
triotten wenschten, alzoo niet met het prae-
advies van Gecommitteerde Raden mee te
gaan, Zooals dat prae-advies was gesteld,
zouden gedurende de Statenzittingen de
wachten „voor niemand vermogen uyt te
komen (in het geweer te komen)" dan voor
de Staten. Bij deze formuleering zouden in
derdaad aan den Prins de „militaire hon
neurs" zpn ontnomen. De opdracht, die de
Goudsche vroedschap alzoo uiteindelijk aan
baar „gedeputeerdens" gaf, was om er aan
mee te werken, dat zoowel aan de Staten
als aan den Prins de militaire eerbewijzen
zouden worden gebracht.
„Memorie (Schrijven) van de Lom-
„bardier (lommerdhouder) wegens t be-
„steelen op den 6 en 7 Mey 1785 en daar
„by gestoolen in geld 2727—19—10 ver
doekende de Lombardier om affschry-
„ving van die Som
„uytgesteld tot een beschreeve Vroed-
Veilig. Rente 3 Geheim.
STORTINGS-GIRODIENST met
wekelijksehe afhaling van spaar
en belastinggelden aan huis.
GOUWE 2 - HOEK WtÊDSTRAAT
GOUDA.
In de vroedschapsnotulen staat, „dat Bur
gemeesteren aan hun Edel Groot Achtbare
(de vroedschappen) hebbes gecommnniceert
(medegedeeld) het in scriptis (schriftelijk)
aan hun overgegeven narré (verslag) no
pens den diefstal des nachts tusschen den
6en en 7e Mey 1785 in de bank van Leening
alhier voorgevallen, verzoekende daar om
trent de opinie (meening) van hun Edel
Groot Achtbare te verstaan (vernemen)".
Aangezien het hier ging om de somma
van ruim 2700 gulden en de toenmalige
gulden een Veel grootere waarde had dan
de tegenwoordige, wilde de vroedschap in het
verzoek nog niet toestemmen, maar de be
slissing hierover laten aan een „beschreeve
Vroedschap", waarin veel meer leden op
kwamen. Waarom de vroedschap dit deed,
is niet bijzonder duidelijk; het geld was en
bleef weg.
„6 January 's Middags om 4 Uure Ma
gistraat
„gedisponeert (een beslissing geno-
,,men) op de requeste van de Apothecars,
„en berigt van de Chfrurchyns
„Bailliu, Hoeve, Griffioen, Twent,
„Verryst, Burch, Does en Wobma, decli-
„neeren (zq'n voor afwijzing) en te
„wjjzen vau de hand
„Dekker Swanenburch en Couperus,
„te Stellen nader in handen van de Doc-
„toren
„D Hr Cuperus meende dat dit re-
„quest konde blyven liggen tot dqt dat
„waardig ljd absent zyriJe Slicher her
steld was
„De meerderheyd declinatoir (voor at.
„wijzen) en te wyzen van de hand
Eeeds vroeger is' medgeleeld, dat de''
„apothecars" F. Grendel en S. van Padden-
burgh met hun rekest tot instelling van een
„collegium pharmaceuticum (apothekers-
gilde)" en invoering van een „dispensato-
rium (receptenformulierboek)" geen succès
hadden gehad. Uit het bovenstaande blijkt
nu ,dat de heide heeren konden rekenen op
Dekker, Swanenburch en Couperus, die het
rekest „nader in handen van de Doctoren"
wilden stellen. Uit hetgeen vroegefin deze
kolommen is medegedeeld, volgt dat dit nog
de eenige kans was om het, rekest niet
met zekerheid te doen af wyzen.
„Inmiddels last gegeeven tot affhaling
„van de Nieuwe Burgemeesteren ieder i
„met 2 bodens met 2 flambouwen It.
„zien. Gevraagt off den Bailliu verd
„ïetwes te proponeeren (voor te sten»
„te zeggen, had, heeft gezop"^
"ee7colt"yt 8Cheyd "2
"®eil compliment moest make, dat l
„kort zoude doen (dat? hy het kort J
„maken) t geen zyn Edel. verrigte
„vervolgens heb ik de HWen beLu
„voor de assistentie my bewez^
.dtapport krygende dat de ni6uv,,
„Burgemeesteren in Schepens kamer
„ren, is door eerf van de Spppa»o«!
„versogt, die Heeren te versoeke^T
„te kome, en gekomen zynTt^®'
„beedigt te weten den Eed van zn,V(.
„Den Bailliu heeft de Eede voorgel»,,
„van lnstellatie (b(j aanvaarding
„het burgemeesterschap af te leggen) e»
„begeevmg jan de Ampte, en toen fc
„Heeren gefiliciteert, Wanneer (wa«r.
„op) de Praesident Burgemeester (d, j
„de dagboekschrijver zelf, last gaff m
„de affgegaane (afgetreden) burK.
„meesters af te leyde na t Hartbnj,
„t geen geschied en na weinig vertoe-
„vens ben ik na huys gegaan, en G«i
„gedankt voor yn genade, dat hy m
,sie genade had beweze in deeze tyds
„omstandtgheyd
Dit „weinig vertoevens" in „t HattÉM"
zal er wel mee hebben samengehangen dat
in 1788 de schitterende jaarlijksche maal
tijd op Driekoningenavond was afgeschaft
en vqrvangen door een eenvoudig broodje
met kaas. e
(Wordt vervolgd.)
Nadruk verboden. A Dr. Mr. J. SMIT.
Sociaal-economische bijzonderheden over onze Guyana-kolonie.
Een veelbelovend gebied voor den kleinlandbouwer,
door Z. Exc. Dr. A. A. L. RWGERS,
I
i oud-gouverneur van SuriiAme.
II.
Wie uit Nederland in Suriname komt en
bezoeken gaat afleggen in Paramaribo, be-
merkt al spoedig, dat de hooged-a kringen
der samenleving vrij algemeen geen heei
huis, maar een boven-of benedenhuis be-
'Aanvank&ijk doet het den nieuwkomer
eenigszins zonderling aan, jiat men den
Procufeur-Generaalleden van den Raad
van Bestuur of van het Hof van Justitie of
hoofden van departementen op een boven
huis aantreft. By nadere kennismaking met
de plaatselyke toestanden wordt dit echter
begrypelyk. De oude patriciërshuizen van
Paramaribo zyn veel te groot voor de hui
dige verhoifÜingen; ze werdén reedllvoor
jaren in beneden-"-en bovenhuizen gesplitst
en ook in dien vorm zyn ze nog de beste
van Paramaribo.
Deze verandering ifRle oude heerenhuizen
van "Paramaribo is een beeld en een symp
toom van den ombouw, welke de geheele
economische-en sociale structuur yan Suri
name heeft ondergaan en ten deele nog
bezig is door te maken.
Het is een ontwikkeling, geheel tegen
overgesteld aan die, welke Java heeft door
gemaakt. In de 19e eeuw is, vooral na 1870,
het jaar der agrarische Wetgeving, op Java
naast en rustend op den inlandschen land
bouw, een Europeesche grootlandbouw ont-
jgcherp contrasteerend met de algemeene
arpipede der bevolking "traden daardoor op
Java onderneming^centra op, waar een
kleine groep van Europeesche leiders, dank
zy hun intellect en energie, tot grooten
rykdom kwam. Naast en tusschen de mas
sale, arme landbouwersbevolking ontstond
de grootlandbouw met al wat c^aarmede
samenhangt, en geleidelijk stelde zich een
evenwicht in tusschen die beide.
De ontwikkelingsgang van Surinamè ging
daarentegen in omgekeerde richting, voor
al na 1863, het jaar der vrijmaking van de
slaven.
Suriname was gedurende eenige eeuwen
een zuivere plantage-kolonie geweest, een
echte „kolonie" in den zin vun volksplan
ting van het moederland. De bestaansbfon
was landbouw, beoefend op plantages met
ingevoerde werkkrachten, de slaven. De ge
teelde producten waren voor de wereld
markt, voedselbouw was geheel onderge
schikt.
Tegen het eind der 19e eeuw heeft het
Bestuur van Suriname welbewust de hand
geslagen aan den ombouw van dezen grond
slag van Surname's economisch en sociaal
leven. Naast den plantagelandbouw heeft
het Bestuur met alle ten dienste staande
middelen den kleinen landbouw bevorderd
en groote sommen bestemd voor koloni
satie-doeleinden.
Economisch beteekende dit de overgang
van groote eenheden, plantages onder Euro-
BANK
2 FAUTEULS
TAFEL
pijfsch .beheer, naar kleine bedrijfjes, gron
den en grondjes, bewoond en bewerkt door
een eigen boer, Creool, Britsch-Dldiër of
Javaan.
De plantages werden gedreven nfet veel
kapitaal, met betaalde werkkrachten (eerst
slaven, later de contractkoelies) en produ
ceerden enkele weinige artixelen voor de'
Vereldmarkt (suiker, 'koffie, cacao) De
eigenaren en leiders hadden een kans tot
groote welvaart te komen, jfch rijkdommen
te verzamelen, maar voor de groote massa
der arbeiders bestond geen kans op lotsver
betering. A
De grondjes daarentegen werden be
bouwd met een minimale kapitaalsaajiwen-
ding door den bezittér zei ven met z[jn ge
zin, en produceerea in de eerste plaats rjjst
en een veelheid van andere producten voor
eigen gebruik, terwyl de overschotten op de
markt komen. De bezitters vinden hier al
len de kafts om I tot meerdere welvaart te
komen en velen telukt het, hun bedrijf ge
leidelijk uit te breiden en hun positie te
verbeteren. Niet alleen economisch, ook
sociaal heeft deze ombouw beteekenis. De
toestand van honderd jaar geleden kende
zeer schematisch voorgesteld een
kleine groep van planters, plantage-eige
naren en beheerders, met groote inkomsten
en een groote massa van volkomen bezit-
looze slaven. Daarvoor in de plaats treedt
nu een Samenleving, waarin de planters, die
kapitalln verdienen, verdwenen zijn, maar
de bezltlooze arbeidersmassa wordt omge
zet in/een groote groep van kleinbezitters,
waarvan enkelingen zich opwerken tot mid
denstanders of welgestelde boeren.
Ook deze ombouw in Suriname zal even
als de ontwikkeling van den landbouw op
Java op een evenwichtstoestand tusschen
grootlandbouw en kleinlandbouw moeten
uitloopen. Bereikt is dat evenwicht op dit
ogenblik zeker nog niet; ieder jaar worden
em of meer plantages verkocht, waarvoor
piemand zyn geld durft wagen in den groo
ten landbouw. Daarvoor hebben die zorg
vuldig aangelegde polders met hun trenzen
en sluizen, hun fabrieken en woningen, alle
waarde volkomen verloren. Maar voor den
kleinen landbouw heeft ingepolderde grond
nog wel waarde: tien gulden per H.A. per
jaar huur is er nog .altyd wel van te maken,
soms zelfs meer. Daarom worden de plan
tages, die onder den hamer komen, thana
meest voor dit doel verkocht en verkaveld.
Een gelyk de heerenhuizen in de stad in
twee woningen gesplitst worden, zoo wor
den deze plantages ,al naar gelang van d*
grootte, in tientallen of honderdtallen per-
ceelen gesplitst.
Door het geheel verschillend karakter van
de plantages en den kleinen landbouw heb
ben zy economisch een geheel verschillerdp
beteekenis, en reageeren zy ieder op zijn
eigene wyze op de omstandigheden.
De groote landbouw produceert alleen
voor de wereldmarkt en importeert, zoo
noodig, de voedingsmiddelen voor eigen ge
bruik. Hij wordt gedreven met vreemd,
goeddeels buitenlandsch (niet-Surinaam3ch)
kapitaal en is geheel ingesteld op de geld
huishouding en productiefmaking van het
daarin gestoken kapitaal.
De kleinlandbouwer daarentegen produ
ceert in de eerste plaats voor eigen gebruik
en verkoopt slechts een deel van zijn pro
duct, welk deel gewoonlijk ook nog voor de
binnenlandsche markt bestemd is (rijst, ba
nanen, vruchten, melk, eieren, enz.). Bo
vendien plant hy een groote verscheiden-
producten en werkt elechta b« ult-
gonderinK met vreemd kapitaal.
Bevelgen varf dere ,tructuq#er8ch,l-
W 1 in lijden van uiterst
hebban bier baanbrekend gewwki Na een I
periode van proefnemingen en gedeeltelyke
„riizen als de huidige. De plantages
lünrden door hun vaete lasten en «uivere
Lldhulshouding tenzij het Gouverne-
STulp biedt - gedwongen te sluiten,
mdat zij bü voortwerken geld erbü moeten 1
om de loonen te betalen, maar d.-
lletolandbouwer, die geen geldloonen bt-
mult minder vaste lasten heeft en het
™tste deel van zijn oogBt zelf opeet,
'ordt veel minder getroffen en werkt door.
vöor zijn bestaan maakt het .weinig ver-
„,hil of de zelf geteelde rijst, die hij op-
'bij verkoop één of drie gulden opge-
braéht zon hebben. Zoolang hij. «in eigen
„rnductie leeft, heeft hq voor dat deel van
- met de matktprüzen niet te
De kleinlandbouw heeft dus in dit opzicht
„ooter weerstandsvermogen en geeft aan
het economisch geheel een grootere stabi
liteit.
De vraag kan gesteld worden, hoever
deze ombouw van Suriname's economisch
leven reeds gevorderd is.
Het antwoord op deze vraag kan van
twee zijden benaderd worden, eenerzyds uit
bande van den achteruitgang van den
plantagelandbouw, en anderzijds van de
ontwikkeling van den kleinlandbouw.
Diep treurig zyn de cyfers over den ach-'
teruitgang der plantages; drie groote cul
tures uit Suriname's bloeitijd: tabak, ka
toen en cacao zijn volkomen verdwenen.
Van de ruim 100 suikerplantages uit 1833
vinden wij er thans nog slechts één. Tegen
over 280 koffieplantages in het begin der
19e eeuw staan er thans nog slechts een
veertigtal. Dat is alles wat er van de vele
honderden plantages is overgeblevey; één^
suikerplantage en veertig koffieplantages.
Ook al houdt men rekening met de veel
- grootere productie per eenheid in den tegen-
woordigen tyd, dan nog bewijst dit den
ontstellenden achteruitgang van het groot-
landbouwbedrijf. Een blik op de kaart van
Suriname, waarop al die voormalige plan
tages nog voorkomen, doet ons met één oog
opslag zien tot welk een kleine fractie van
het vroegere cultuurgebied de huidige plan
tages z|jn ingekrompen.
En het ergste daarby is, dat de nog
staande gebleven plantages nu reeds jaren
achtereen verliesgevend zijn. Zonder gou
vernementshulp in den een of anderen vorm
zogden ook die ééne suikeronderneming en
die enkele tientallen koffie-ondernemingen
den strijd om het bestaan niet kunWi vol-
in dezen moeilyken tyd.
staat nu de zich steeds
verder ontwikkelende kleinlandbouw als een
hoopvol verschiet voor de toekomst
Regelmatig en zonder schokken is die
ontwikkeling niet geweest. Ook daarby zyn
ernstige tegenslagen ondervonden. Ik denk
aan de aanvankelijke mislukking der Creo-
lenkolonisatie by Lelydorp aan de spoor
lijn, waar de gronden niet vruchtbaar ge
noeg bleken voor deze kolonisten en eerst
later in handen van Javanen een geslaagden
vorm van kleinlandbouw vertoonden.
De grootste tegenslag voor de grondjes-
bewoners wqs de ondergang van de cacao
cultuur /lie voor velen, vooral in het Sara-
maccadistrict, hoofdbron van hun bestaan
was. Als gevolg daarvan trokken velen ont
moedigd naar de stad.
Ondanks deze tegenslagen vertoont de
kleinlandbouw, vooral in de laatste 20 jaren
een gestadigen groei. Enkele voorbeelden
mogen dit verduidelyken.
De vroeger onbeteekenende rystproductie
nam aanvankelijk langzaam toe: in 1900
bedroeg de productie 285 ton padi, in 1912
nog slechts 2500 ton, in 1932 was deze ech
ter gestegen tot 2500'0 ton, dus het tien
voudige van de productie in 1912. De in
voer van 60.000 balen ryst in de topjaren
was vervangen door een uitvoer van byna
30.000 balen in 1932.
- In dezelfde richting wyzen de cijfers,
welke het koloniaal verdrag over 1932 geeft
betreffende de opbrengsten van den groe
ten en den kleinen landbouw. Voor den
grooten landbouw worden deze gesteld op
ƒ2.086.000.terwyl de cyfeis v »or den
Weinen landbouw een totaal aanwyzen van
ƒ1.771.000.- zonder d? .opbrengsten van
»ee en pluimvee. Daar in 1932 r .nd 800 000
K.G. rundvleesch van inheemsch vee en rond
30.000 K.G. varkesvlee'jch van inhee nsche
*«rkens In he" abattoir te Paramaribo ver
werkt werden, waarbij-dan nog komen d"
opbrengsten \an melk, kippen en eieren, kan
veilig gezegd worden, dat in '932 de op-
hfengst van den kleinlandbouw, die vun den
grootlandbouw heeft overtroffen.
De toename van de landelijke bevolking,
welke aan deze productie ten grondslag ligt,
blijkt ook uit de bevolkingscijfers. Nog al
tijd doet een byna onbewoond en weinig
productief land als Suriname met een stad
Paramaribo als centrum denken aan een
kind met een warterhoofd, maar gelukkig
M er een zichtbare verbetering in de ver-
In 1900 bedroeg de stadsbevolking van
Ptoamaribo 32.000 zielen, terwyl de lande
lijke bevolking 37.000 zielen telde. In 1932
was de eerste gestegen tot 49.000 zielen,
wwyi de landelyke bevolking ondanks
den achteruHga^g der piantages - tot
»«-W0 was toegenomen. Tegenover een toe-
nathe van de stadsbevolking met rond 50
Jtaat dus een toename der districtsbevol-
met byna 160
Zooals boven reeds werd opgemerkt, heeft
wt Bestuur doelbewust de kolonisatie ter
"«nd genomen, omdat het ontbreken van
gevestigde landbouwende bevolking en
veel te geringe bevolkingsdichtheid als
J grootste hinderpalen voor de ontwikke-
JJï van Suriname erkend werden. Vooral
ces geworden en is by de ingezetenen op
tal van plaatsen een langhaam toenemende
welvaart te constateeren, welke zich uit in
het bezit van betere woningen, meer vee,
ènz., en, naur den voor hen geldende maat
staf, betrekkelijke welvaart.
Enkele cyfers mogen weer den groei
doen uitkomen.
In 1900 waren er 997 perceelen op Gou-
vernementsvestigingsplaatsen uitgegeven, in
1932 was dit getal tot 8432 gestegen.
Buiten de vestigingsplaatsen waren in
1900 uitgegeven, meest aan Creolen, J989
perceelen, welk getal in 193*, inzonderheid
door vestiging van Britsch-Indiërs en Ja
vanen tot 7327 was toegenomen.
Vooral de wat afzetgebied betreft gun
stig gelegen vestigingsplaatsen dicht by
Paramaribo toonen, hoev^l hier reeds be
reikt is. De vestigingsplaats Meqrzorg, b.v.
tegenover Paramaribo op den rechter Suri-
name-oever, waar'<4®geveer 1200 H.A. ge
heel in cultuur z\jn, maakt door de flinke
houten huizen met zinken daken der oudere
kolonisten en door een veebezit van onge
veer 800 koeien, een gunstigen indruk.
Dat men hier op den goeden weg is, blykt
ook jLiit het volgende.
De Gouvernementsvestigingsplaatsen heb-
bep navolging gevonden by particuliere
pl&ntagebezitters, waarvan er verschillende
hun terreinen verkavelden en aan Britsch-
Indiërs en Javanen verhuurden. Daarnaast
gingen Javanen zelf spontaan tot diet vor
men van een belangryke nederzetting over,
welke zich met geringe bestuurshulp snel
uitbreidde.
De klacht, welke periodiek van planters-
zyde gehoord wordt, dat de vestigingsplaat
sen weinige vrye arbeiders leveren, wyst er
op, dat de kleinlandbouwers in het alge
meen van de opbrengst van hun grond leven
kunnen. Ik voeg er echter dadelyk by, dat
dit nog niet overal het geval is, met name
niet op jonge of ongunstig gelegen neder
zettingen.
Ter typeering van de sociaal-econofnische
omzetting, welke met dezen princi^ieelen
ombouw van den landbouw gepaard gaat,
zy nog op het vplgende gewezen. By de be
handeling van het Regeeringsreglement
van Suriname in de Tweede Kamer in 1854
werd de vrees uitgesproken, dat de Kolo
niale Staten, waarin immers de planters de
meerderheid zouden vormen, te weinig oog
zouden hebben voor de belangen van de
voormalige slaven. Thans is de toestand
zoo, dat in deze staten niet één planter
meer zitting heeft, maar juist de belangen
van den kleinen man met'byzondere zorg'
door dit college behartigd worden.
Tenslotte stellen wy ons de vraag, wat
verder noodig is om den kleinlandbouw tot
ontwikkeling te doen komen ey tot een ge
zonde basis voor den opbouw van Suriname
te maken.
Ter voorkoming v*i misverstand zy voor
af opgemerkt ,dat mynerzyds de beteeke
nis van den grootlandbouw allerminst wordt
onderschat. Ook deze moet, indien eenigs
zins mogelyk, in stand gehouden worden.
Voorshands is zy, met name voor den ex
port, van meer Ijeteekenis dan de klein
landbouw. Maar voor de toekomst geloof ik
dat de laatste grootere mogelijkheden biedt
en minder risico.
Op vier dingen wys ik in dit verband.
In de eerste plaats is hetgeen thans op
het gebied van kolonisatie bereikt is, nog
slechts een begin. Een bevolking van
160.000 zielen voor een gebied zoo groot als
Java is nog zoo te eenenmale onvoldoende,
dat met ernst moet worden voortgegaan op
den weg van bevölkingsvermeerdering. Een
driemaal grootere bevolking zou b.v. prak
tisch geen verhooging van kosten voor be
stuur, rechtspraak, enz. veroorzaken.
In de tweede plaats lydt de kleinlandbouw
evenzeer als de grootlandbouw door het ge
mis van een voldoend aantal uitvoerpro-
ducten. Het is, nu de binnenlandsche markt
in allerlei opzichten overvoerd raakt, een
levenskwestie, loonende uitvoerproducten te
vinden, daar ook de kleinlandbouwer, die
van eigen producten leeft, daarnaast een
bescheiden geldinkomen niet missen kan.
Ryst kan op den duur een loonend uitvoer-
nroduct zyn met onbegrensde mogelyk-
heden, wanneer het gelukt de kwaliteit te
verbeteren. De voorloopige resultaten met
tabak (productie in 1932 reeds 3400 K.G.L
sinaasappelen en bacoven zyn noopgevend.
Hier ligt nog een dankbare tafak voor het
proefstation, al zullen tegenvallers ook
daarby niet uibblyven.
Een derde behoefte van den kleinland
bouw is een goed wegennet, niet slechts voor
het vervoer der producten, maar vóoral ook
voor het openbaar maken der districten.
De rivieren mogen goede afvoerwegen zyn
voor massaproducten, voor klemvervoer
hebben zy, vooral door de sterxe gatybe-
weging, zeer groote bezwaren. Maar vooral
voor het opheffen van het isolement oer
districtsbewoners zyn wegen noodig. Dit be
hoeft gelukkig geen nader betoog meer,
daar deze behoefte thans algemeen erkend
wordt. Sedert Gouverneur Staal in 1918 zyn
«„.(Tpnnlan oDstelde, is in deze richting,
vooral in de laatate jaren reads veel bereikt,
maar meer blijft er nog te doen over. Daar-
hii hoede men zich voor de fout van het
rJrtertionisme die ons Hollanders, ook op
koloniaal gebtai, altijd bedreigt. Het tbans
noodige voor Suriname zqn ine. autosnel
„egen .roonls Nederland die ophrtoogen-
b^enmw"rderdTn'de,eteSte Cn
r Stad" en waaraan geen hougere
eischen gesteld mogen worden, dm da
bet geheele jaar door de eommun.cat e mo
o-pllik maken Gaat men verder en stelt men
booaere eiscben, dan laat rich met teker-
noodige wegenplan niet binnen afzienbaren
tijd kan worden afgewerkt. Gelukkig heeft
de Directeur van Openbare Werken en Ver
keer in Suriname ten deze een juisten kyk
op de verhoudingen en weet hy met de, in-
heemsche materialen voor ƒ10.000.— per
KjM. (inclusief kunstwerken) de wegen aan
te leggen, die Suriname op dit oogenblik
noodig heeft.
Het vierde punt, ten aanzien waarvan,
nog vele moeilykheden overwonnen moeten
worden, betreft de assimilatie van de Azia
tische kleinlandbouwers in d.e Surinaam-
sche gemeenschap. Van dit veelzydige
vraagstuk stip ik slechts enkele onderdee-
len aan.
De Aziatische kleinlandbouwers, zonen
van analphabeten, moeten opgenomen wor
den in de Nederlandsch-Creoolsche cultuur
gemeenschap, welke gegroeid is uit een oor
spronkelijke kolonistengemeenschap. Het
uitgangspunt was een op Europeanen inge
stelde samenleving en nog tot in de tweede
helft der 19e eeuw bleven bestuur, recht
spraak en onderwys in hoofdzaak daarop
ingesteld. Daarin zyn de Creolen, mede
dank zy Zending en Missie, opgenomen.
Sedert 1876 bestaat de leerplicht op de Hol-
landsche lagere schoei voor alle bevolkings
groepen. Hoe moet nu de aanpassing van
Britsch-Indiërs en Javanen in dat geheel
zjjn? Ook zy zullen de Nederlandsche taal
moeten overnemen, omdat de groepen te
klein zyn dm hun eigen taal te kunnen
handhaven. Hoe moeten verschillende in
stellingen gebracht worden op een peil, dat
overeenstemt met de economische mogelijk
heden van deae bevolkingsgroepen, die nu
reeds 50 straks misschien 75 CA of meer
der bevolking uitmaken? Hoe moet uit deze
onsamenhangende massa eenlingen zonder
historischen achtergrond een organische
samenleving met dorpen of waterschappen
gevormd worden?
Zietdaar eenige der moeilyke vragen, wel
ke by den verderen uitbouw van den kleihen
landbouw om oplossing vragen.
Ook die oplossing zal zonder twyfel ge
vonden worden, zy het niet op korten ter-
myn en zonder vallen en opstaan.
Oi\der redactie vati de Damclub „Gouda"
Secretaris: Lange Tiendeweg 6. Lokaal
(Ier club: Markt 49.
Probleem No. 955.
In onze étalages kClnt U,
naast vele andere Lente-
Nouveauté s.degrote Voor
jaarsmode - de Slipon-
Mantel - in een tal van
variaties bewonderen I
Vervaardiqd van prima,
zuiver wollen Kameelhaar
en lantasie-stoHen, zijn deze
Slipon-Mantels echt soepel
en licht van gevyicht.
U zult verwonderd staan
over de grote verscheiden
heid van stof en kleur in
onze collectie, die extra
charmante modellen bevat.
Komt U er eens een aan
passen?
Markt 9
Zwart schijven op: 4, 9, 12/14, 16/28»,35.
Wit schijven ^>p: 25/2», 31, 33, 34,'»7, Sift
42, 49. y V
No. 956.5,
Zwart schijven op: 22, 23, 26, 28, 30, 34.
Wit schijven op: 37/30, 41, 49, 60.
Oplossing van Probleem No. 951.
Wit speelt: 33—28, 49—43, 28—23,
39—33, 29—23, 24 35, .30 37.
Oplossing van Probleem No. 952.
Wit speelt: 32—27, 35—30, 20 27.
VOOR BONS EN PLAATJES.
Deze week ontvangen van:
J. S„ Gouda: 1095 punten voor 60 Droste.
C. v. d. W., Gouda: 1636 punten voor 204
Verkade nieuw.
J. M. de J„ Gouda: 300 punten voor 12
Sunlight.
C. V., Gouda: 900 punten voor nader op
te geven bons.
L. v. d. W., Gouda: 440 puntqn voor 18
Sunlight.
La. B„ Gouda: 2060 punten voor 100 Ver
kade oud en 92 Droste.
Mej. de K„ Gouda: 1687 punten voor 337
v. Nelle's.
A. Gr.-de B., Gouda: 905 punten voor 181
v. Nelle's.
C. M. H-de R., Gouda: 257 piAten voor
17 Viruly bons.
Verzonden aan:
L. B., Gouda:*100 Verkade oud, 11 Droste
plaatjes.
D. S„ Gouda: 25 Hille bons.
T. de U.-O., Gouda: 38 Hille bons.
J. D. de J., Gouda: 25 Hille. bons.
H. C. R., Gouda: 25 Hille bons.
A. V., Bergambacht: 11 Hille bons.
Correspondentie:
Zonder opgaaf van adres ontvingen wy
een aantal bons van Verkade. Wie is de af
zender? Men vraagt er voor in ruil: 125
Hille en 126 Rood band
Mevr. C. M. H.-de R-: Mogen we U op
merken, dat U o.a. prospecti „Gratis rei
zen" inzendt. Deze hebben geen waarde, wel
de bons zelf!
v. Nelle's etiketten: Er is hiervoor zoo
veel vraag gekomen dat wy de waarde van
af heden moeten verhoogen tot 20 punten
Bovendien vanaf heden tot en met Vrijdag 1 Maart
bij aankoop van minstens ƒ1.50 BOODSCHAPPEN,
Suiker en Roomboter uitgesloten, doch waaronder een
half pond KOFFIE of een ons THEE
Onze Koffieprijzen zijn 26 - 35
Onze Theeprijzen zijn 20 - 22
Volvette Goudsche Kaas p.p. 23 c.
Bak- en Braadvet p. pondsp. 25
Prima Slaolie p. gr. flesch 43
Jam p. pondspot 21
Appelstroop p. K.G. bus 32
Zaansche Beschuit p. rol 0'|a (J
Geldersche Worst p. pond 35
Vermicelli p. pond io
Tarwebloem p. p. 12%, 10,
Grove Ryst p. pond 0
45 - 65 - 75 - 90 ct. per pond
25 - 2,8 - 33 - 38 ct. per ons
Stukjes Appelen p. pond 25 c.
Schyfjes Appelen p. p. 29, 24
Pruimen p. pond 16, 12%, 10
Pruimedanten
p. pond 40, 30, 25, 20
Abrikozen p. pond 58, 45, 35
Vygen p. pond 12
Brandspiritus p. flesch 17
A. H. Lucifers p. pak 8 (t
De Echte Lofodinsche Levertraan
Bonifaciusfontjjn p. gr. fl. 40 ct.
albert Beun
MAAKT U HET LEVEN GOEDKOOPER.
GOUDA, Markt 51, Tel. 2855.
HET RUILBUREAU.
Volle Garantie. Brandvrije Bergpüaatsen Lage Prijzen.
op LEIDEN en HAARLEM en IJMUIDEN
over Bodegraven, Alfen, Koudekerk, Zoeteirwoude, Leiden, Oegstgeest,
Sassenheim, Lisse, Hillegom, Bennebroelt, Heemstede,
Haarlem, IJmuiclen.
GOEDEREN WORDEN AFGEHAALD. Beleefd aanbevelend,
TURFMARKT 1 TEJ.EF. 2534 GOUDA.
