Electricite[t voor licht en kracht ledereen een Auto N. NOORDEGRAAF - GOUDA ÜhW Baljo scheermesjes Balt. A. de Jon# INCASSO-BANK n.v. Met a lico, Hoogstraat 12, Tel.2293 N.V. RF.EDERIJ de IJSEL Gemeente-Lichtfabrieken f 1095 CHRYSLER PLYMOUTH LUXE- EN FARGO TRUCKS Nuts Spaar Bank Geheim houding HIT yE GESCHIEDENIS DEK REMONSTRANTSCH GEREFORMEERDE GEMEENTE TE GOUDA IETS UIT DE GESCHIEDENIS VAN DE VEREENIGING VAN VRIJZ. NED. HERVORMDEN TE GOUDA. J UIT DE GESCHIEDENIS DER ISRAËLITISCHE GEMEENTE TE GOUDA. TWEE VERSTOORDE GODSDIENSTOEFENINGEN 19 EN 22 MEI 1836. ii. e fa. G. Luyerink BLOEMWERKEN „Stadhuis Gouda" z(jn vlijmscherp 5 CENT per pakje, 10 stuks 45 cent. OOSTHAVEN 29 - Tel. 3364 Magazijn van: l'arfumeriën Toiletartikelen en Scheergereedscha ppen Vraagt het lage Vastrecht- en Nachttarief Electromotoren de eenige goede drijfkracht WM Afd. Electriciteit te GOUDA Wy hebben AUTO's, zoowel voor de KLEINE BEURS als voor de GROOTE. D K W de zuinigste betrouwbaarste kleine auto, 4 persoons P ITDfV P N licht en zuinte als een kleine, 4-5 PERSOONS 4 DEUREN f 1590 Prijzen LUXE WAGEN vanaf 2025.-, TRUCKS vanaf 1495.-. KLEIWEG 12 TELEFOON 3016 KANTOOR: GOUDA, OOST HAVEN 57 Zie onze speciale aanbieding „POORT"-RIJWIELEN. waarborg! aan de spaarders v.jh. C. G. van der GARDEN A. M. IJ. (Automobiel Maatschappij IJsel) SN ELGOEDERENI )IEN ST GOUDA—ROTTERDAM v.v. Dajrelijksche Autobestel- en Motorbootdiensten GOUDA naar ROTTERDAM UTRECHT DEN HAAG LEIDEN DELFT 1862—1935. Aan het verzoek van de redactie der Goudsche Courant, bij haar 7 S-J o r i g bestaan een artikel over de Goudsche Rem Gemeente te schrijven, wil ik gaarne voldoen. Het spreekt ech ter van zeil dat de geschiedenis van J NIENHUIS. een kerkelijke ge meente zich in zulk een kort bestek niet schrijven laat. Wij zullen dus moeten vol staan met enkele lijnen aan te geven en enkele mededeellngen te doen aller eerst over: 1 de gemeente: De eerste decen niën van het boven aangegeven tijdvak is te karakteriseeren door den groei en het doorzetten der meer verguisde dan begre pen z.g. „moderne richting". Deze door werking vindt haar duidelijken weerslag in de formuleeringen der z.g. „beginsel verklaring" der .Broederschap van 1861 en 1879 De Goudsche gemeente heeft in die jaren haar werkzaam aandeel gehad in dit proces. In dien zelfden tijd, waarin het kerkbesef heel wat minder sterk was dan tegenwoordig; zag zij zooals overal el ders een groot aantal „modern'-Her vormden, die 't in hun kerk niet konden uithouden, tot zich komen, hetgeen een groei vaif-haar ledental ten gevolge had. Eigenaardig, wanneer men bedenkt dat in 1869 bij t 250-jarig bestaan der Broeder schap, de wensch werd geuit, „dat geen derde eeuwschap voor de Brschap mocht aanbreken omdat men „hoopte op terug keer in de schoot der (Herv.) moederkerk Na deze periode volgt er één van bezin- n'ng^bp de eigen figuur en 't eigen karak ter «er Broederschap, in het geheel van het Vrijzi^iig Protestantisme, zoodat-ln 1919 bij t 300-Rjrig bestaan der Broederschap dui delijk is uitgesproken, dat aan een derge lijken terugkeer niet meer gedacht wordt De Goudsche gemeente heeft zich in deze lijn meebewogen hetgeen naast dat, wat zeer verborgen de verslagen der gemeen te hierover zeggen tot uitdrukking is gekomen bij de viering vèn haar 300-jarig bestaan in 1929. Zij is en blijft zich bewust van haar eigen karakter In t Goudsch Vrij zinnig volksdeel, waarvan dfe geschiede nis met de hare sinds eeuwen vervlochten is. Haar invloed heeft nu en in t verleden nooit in het aéntal harer leden gelegen. In de afgeloopen decenniën is en wordt voortgebouwd Ran den rustigen opbouw der gemeente, vénzelfsprekend, na t geen geschreven is, in den geest van het Vrij zinnig Christendom. In 1925 richtte zij haar Rem. huis in aan de Minderbroedersteeg in 1926 werd een godsdienstoefening uit gezonden door den toen zoo juist opge richten V.P.A. In 1929 herdacht zij haar 300-jarig beslaan. In 1932 en '33 werden respectievelijk de nieuwe avondmaals- liturgie en de nieuwe orde van de gods dienstoefening ingevoerd In '34 en vol gende jaren, verwierf het zangkoor onder leiding van den heer Cuperus groote ver maardheid. In 1935 werd een kring gesticht tot het houden van gemeente avonden. alles teekepen van een eigen leven. Wij noemden Ijler enkele dingen: het eigen lijke van een kerkelijke gemeente blijft verbolgen haar Christelijk geloofsleven Bovenstaande moge daar echter toch van gesproken hebben 2. de predikanten: Vanaf de in stelling der „vaste bediening* iq 1632 heb ben steeds twee predikanten fcie Goud sche Gemeente „bediend In 1871 nam deze gelijktijdig s bediening een einde. De namen van hen die van 1862—71 samen hun karakter aan de gemeente gaven vol gen eerst: D. van Hinloopen Labberton 1828—1871. J. N Scheltema18541879. De namen van hen die die gemeente „alleen" dienden, volgen dan: J. N. Scheltéma1872—1879. H P Schim van der Loeff 1880—1892. L. B. Oldeman1893—1902. H. van Assendelft19031920. Mej. M. Eelman, predik, in tijdel. dienst L. J. van Holk P D. TJalsma H. Cramer J. Nienhuis 1921. 1922—1924. 1925—1929 1929—1935. 1935-heden Velen van hen. die hier genoemd wor den, zullen voor altijd verbonden blijven aan hetgeen onder 1 in vogelvlucht werd overzien. 3. de kerk Het gebouw-aan <!te Kei zerstraat is een echte „schuilkerk" en da teert van 1869. Op dezelfde plaats heeft ook de „eerste" kerk der gemeente ge staan, die aanzienlijk grooter was dan de tegenwoordige en reeds van het jaar 1629 dagteekent. Aan dit oude gebouw werd in 1681 en 1844 veranderd en verbeterd. De bouw van de tegenwoordige kerk valt dus net even voor de opheffing der dub bele bediening en binnen h0 tijdvak waarover in dit artikel geschreven wordt Betreuid moet worden dat men den ouden pieekstoel en banken uit de eerste kerk alS te „ouderwetsch verkocht. Piëteit te genover het overgeleverde was in die da gen gering Binnen de murer der tegenwoordige kerk is in den loop uer jaren een en ander veranderd Zoo in 1927, toen de kerk een algeheele restauratie ondergjng en er o.a. een nieuwe preekstoel in werd aange braght. Tijdens deze restauratie hield men kerk in de „ReünieIn 1930 werd het or gel naar achteren verplaatst, zoodat een mooie koorruimte ontstond, die tevens dienst doet als spelruimte bij de tot tra ditie geworden „lekespelen" In Febr 1933 werd het gebouw een^tljdlang onbruik baar gemaakt door een brand Men hield toen kerk in het „Logegebouw" aan de Gouwe, daartoe des Zondags afgestaan Laten wij deze vogelvlucht besluiten met terug te keeren tot het nest en de beginselverklaring der Broederschap, waarin hedep en verieden elkaar vinden voor u over tè schrijven: „De Broeder schap der Remonstranten is een geloofs gemeenschap, die, geworteld in het Evan gelie van Jezus Christus, en getrouw aan haar beginsel van vrijheid en verdraag zaamneid. God wil vereeren en Hem die nen." J NIENHUIS, Rem Pred Gaaine voldoe ik aan het verzoek der Redactie om ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de „Goudsche Cou rant" eenige mededeelingen te doen om trent de historie der Joodsche Gemeente alhier Omtrent de vestiging van Joden alhier zijn geen vaste gegevens in het stedelijk archief, terwijl ook niet preciek kan wor den nagegaan, wanneer hier een gemeente tot stand kwam. Volgens een notitie in het archief der Israel. Gemeente werden in 1796 kerkdiensten gehouden in een kamer bij E. Cats, Groenendaal, een 20-tal namen van gemeenteleden wordt in deze notitie opgesomd. Op 14 December 1798 had de aankoop van een kerk plaats Verkoopers waren volgens het Eygenboek 1798—1804 „eenige lans in weezen zijnde ledematen van de doopsgezinde gemeente of waterlanders". Men kocht een huis en erve, staande en gelegen op het Evecoop (thans Turfmarkt) voor 800 gulden Dat die kerk stond op de zelfde plaats als de thans bestaande, doch iets meer naar achter, blijkt uit de bewoor dingen van den verkoop van een beien dend huis in 1799, waarbij als belending o.a. gezegd wordt, dat „agter dat huis de synagoge is". Langzamerhand breidde de gemeente zich uit en woonden veel gemeenteleden in de omgeving der kerk Groenendaal, Groentenmarkt (thans Naayerstraat), Turf markt en Gouwe. Volgens kamerboek 1815 werd in de ver gadering van het gemeentebestuur van 21 Juli 1815 een rekwest gelezen van Ja cob Levy Cats, Joseph Abraham Sanders, Salomon Ellas Cats en E. J. Heesfeld, als uitmakende het Bestuur der Hoogduitsche Israel. Gemeente binnen deze stad, „dat zij aangekocht hebben een thuin gelegen evep buiten de Kleiwegsche Poort aan het Bloemendaalsche Verlaat. Dat alzoo binnen deze stad tot heden geen begraafplaats voor de Joden heeft bestaan en zij dier halve verplig^ zijn hun lijken naar Rotter dam of elders te moeten transporteeren, waarom zij verzoeken die thuin tot be graafplaats te mogen gebruiken. Op 3 October 1815 kwam bij het stads bestuur een verzoek In van de Israel. Ge meente, om bij het begraven van lijken hunner gemeente te mogen gaan over het z.g ascherf, hetgeen werd toegestaan Kort na de troonsbestijging van^Koning Willem I nam deze een besluit, behelzende de consistoriale inrichting van het Israel, kerkgenootschap. In Maart 1817 werden door» den com missaris-generaal provisioneel namens den Minister van Eeredienst drie bestuur ders benoemd. Op 28 November 1823 richt ten Jesaja Olman en Barend Mozes van Leer een schrijven tot Gedeputeerde Sta ten „dat de synagoge oud en bouwvallig is en ook volgens den stadsarchitect niet meer kan dienen als kerkgebouw, zoodat zij verzoeken, het te mogen verkoopen." Dit wordt toegestaan. Op 27 Mei 1825 kwam bij het stedelijk bestuur schrijven in van kerkbestuurde ren, „dat twee huizen waren aangekocht, weshalve zij verzoeken autorisatie om een nieuwe synagoge te bouwen Op 18 April I826 wordt de concessie hiertoe verleend, terwijl het bouwen moet geschieden onder toezicht van den stadsarchitect. Toege staan wordt, dat de godsdienstoefeningen tijdens den bouw der synagoge mogen gehouden worden in de Capel in de Looi hal (op den hoek van Jeruzaleostraat en Patersteeg). Op 27 September 1827 werd de nieuwe synagoge ingewijd, waarbij het stadsbe stuur tegenwoordig was. Bij de inwijding waren bestuurders: S. M. Sanders, I. S. Ol man, B. M. van Leer, J. Olman en I. P. Le- wijt, wier namen in Initialen aan den voor gevel der synagoge zijn aangebracht. Op 9 Juni 1846 werden „om niet" 894 vierkante ellen grond door het gemeente bestuur afgestaan, om de begraafplaats te vergrooten; in 1856 kreeg men wederom 18 roeden 64 ellen van het gemeentebe stuur ten geschenke. Doordat de begraaf plaats, op enkele gekochte graven na, vol was, werd, na verschillende besprekingen, een stuk grond aangekocht in Bloemen- daal, gemeente Waddinxveen, welk stuk grond, na hiertoe ingericht te zijn. op I 16 November 1930 door Opperrabbijn Da vids, Rotterdam, werd gewijd als begraaf plaats. In 1926 werd de kerkelijke gemeente te Woerden opgeheven en haar gebied bij de kerkelijke gemeente te Gouda gevoegd. Ter gelegenheid van het 25-, 50 en 75- jarig bestaan der synagoge werden op waardige wijze feesten gevierd Den ge meenteleden en stadgenooten zal nog 'poen 3 Februari 1905 de Vereeniging 1 van Vrijzinnig Nederlandsch Hervorm den te Gouaa werd opgericlü, was de toe stand in de Nederlandsche Hervormde Kerk ter plaatse eigenlijk juist als nu. Van de vier dienstdoende predikanten was er geen de vrijzinnige richting toegedaan, zoodat de vrijzinnigen hun geestelijke be langen in hun kerk volkomen genegeerd zagen. Daarom was in November 1904 een lijst ter inteekening gelegd door Ds. J. A. F. van der Meer van Kuffelen ten einde handteekeningen te verzamelen van hen, die mede wilden werken aan de totstand koming van een vereeniging, die waken wilde voor de vrijzinnige christelijke geestesrichting in de Nederl. Hervormde Kerk. Op de oprichtingsvergadering werd met nadruk gezegd wat ook nu nog steeds een stelregel is in de vereniging dat men niet wilde overgaan tot schei ding ji«n de kerk, maar integendeel uit 9ro°Ht verbondenheid met de Neder landsch Hervormde Kerk er voor wilde zorgen dat die kerk niet vereenzelvigd werd met eén richting of partij en in de bres wilde springen waar die kerk plaat selijk tegenover e»n deel van haar leden te kort schoot. Onder de oprichters der vereeniging vinden we o.a den naam van den heer C. van Krimpen (Ned. Herv. Kerk voogd), die van 1905—1922 de vereeniging als secretaris, vervolgens tot 1936 als voor zitter en 2de voorzitter gediend heeft en nog steeds tot de meest trouwe leden be hoort, dien het wel enVee der vrijzinnigen en van de Ned. Herv Kerk zeer ter harte gaat. Dadelijk na de oprichting nam het be stuur het initiatief tot het geven van vrij zinnig godsdienstonderwijs. In de eerste jaren kwamen hiervoor Nederlandsch-Her vormde predikanten uit andere plaatsen over Ds Colenbrander uit Den Haag, Ds. Knappert uit Haastrecht, Ds Uden Masman uit Den Haag, hebben de eerste jaren de Vrijzinnig Hervormde catechisaties geleid De belangstelling voor het vereenigings werk ging op en neer, tot in 1914 een Vrij zinnig Hervormd predikant voor t eerst zijn intree deed in de Goudsche Hervorm de kerk. Met de komst van Ds. Cannegie ter sprong het ledental omhoog, werd het vereenigingsleven intenser, lezingen wer den gehouden en trokken veel belangstel ling Kortom, nu de vrijzinnige prediking haar rechtmatige plaats in de kerk vond, bleek die zeer velen te bereiken en veel sympathie te vinden, ook bij hen die haar eerst uit onkunde hadden veroordeeld of wat huiverig waren geweest voor een ver ueniging die naast de kerk werkte. Dat de vereeniging in die jaren veel te danken heeft gehad aan den krachtigen steun van burgemeester Mariens, is wel zeker aan te nemen Jammer is dan ook dat de opvolger van Ds. Cannegieter, Ds. Börger, door zijn op vattingen velen -—.terecht of ten onrechte willen wij in het midden late* weer van de Vrijzinnig-Hervormde beweging vei* vreemdde,^vooral doordat men zijn be grippen en dit zeker ten onrechte vereenzelvigde met de algemeen gang bare Vrijzinnig Hervormde begrippen. versch in het geheugen liggen de viering van het 100-jarig bestaan der synagoge in September 1927 Bij deze gelegenheid werd de synagoge geheel gerestaureerd. Bij den bijzonderen feestdiehrt^op Vrijdagmiddag oorchg het voltallig ge waren o.a tegenwoor~.a »M.,a.uy y«- ineentebestuur, verschillende predikanten en kerkbestuurders van verschillende ge zindten hier ter stede, vertegenwoordi gers der Permanente Commissie van het Israel, kerkgenootschap. Amsterdam, het Ressortale bestuur. Rotterdam, terwijl de Opperrabbijn wijlen Dr. B L. Ritter de feestrede hield, terwijl dit den vblgenden dag door schrijver dezer regelen ge schiedde; als feest-voorzanger fungeerde de heer M Cats, Enschedé, oud-Gouwe naar. In dit overzicht behoort ook heel kort melding gemaakt te worden van de stich ting „Centraal Tehuis voor Israëlieten", alhier. In 1841 werd door het Armbestuur een huis gehuurd in de Groenendaal, voorloo- pig voor 3 personen. Op 1 November 1848 werd een eigen huis betrokken eaii de Turfmarkt. Al spoe dig kwamen er aanvragen van buiten Gouda, pm opgenomen te worden; hier aan werd, zoover mogelijk, voldaan. Op 1 Mei 1855 werd een grooter huis op de Turfmarkt aangekocht. Tot Juni 1894 bleef de inrichting daar gevestigd. In 1892 werd het Bestuur door een legaat in staat ge steld het gebouw, waarin thans de inrich ting gevestigd is, aan te koopen en werd dit in 1894 in gebruik genomen. In 1914 werd de achtervleugel bijgebouwd. In 1917 ontstond uit de oude vereeniging, de Ver eeniging „Centraal Tehuis voor Israëlieten in Nederland, gevestigd te Gouda", op welker statuten de Koninklijke goedkeu ring werd verkregen en die in haar beheer geheel onafhankelijk is van het Armbe stuur. Drie leden van het Bestuur wonen Ie Gouda, terwijl de overige bestuurders in diverse plaatsen in Nederland wonen. In 1932 werd het gebouw van binnen ge heel gerestaureerd en gemoderniseerd. Wij meenen in dit overzicht in algemee- ne trekken de geschiedenis der Joodsche gemeente alhier te hebben gereleveerd en kjnden, met het oog op de ons beschik baar gestelde ruimte, hierop niet ultge brelder Ingaan Aan het slot van deze beschouwing wen schen wij de Redactie en Uitgevers van dit blad van harte geluk met dit jubileum, hiorbij de beste wenschen uitende voor een voortdurenden bloei van de Goudsche Courant. J BROMMET. De vereeniging maakte een moeilijken tijd door. Na zijn vertrek werd het vrijzinnig ge luid in de kerk nog slechts gehoord wan neer een enkele maal, tijdens een vaca ture, een vrijzinnig predikant sprak. De belangstefing voor zoo n dienst was altijd groot. Hoewel in 1931 bij de kerkelijke verkie zingen bleek dat W van de stemgerechtig de lidmaten nog steeds vrijzinnig was, werden zij in t kerkelijk leven verder vol komen voorbij gezien. De vereeniging had echter de önmis baarheid van vrijzinnige prediking erva ren. Daar hun geen kerk werd afdestaan, ja zij die zelts niet huren ^nochtéi^Wan- neer het kerkgebouw ongemuikt was door de andere richtingen, organiseerden zij godsdienstoefeningen in de Réunle. Voor het godsdienstonderwijs vond men grooten steun bij de predikanten: Valj Rossum, Hugenholtz, Van den Broek, Nieuwburg en De Voogd van der Straaten. Onze vereeniging was het ook die begon met op de openbare scholen vrijzinnig godsdienstonderwijs te geven. Zoo kwam er langzamerhand een nieu we bloei, t Werk van de vereeniging breidde zich meer en meer uit. In 1934 ging men er toe over zelf een voorganger te beroepen, in samenwerking met dt Vrijzinnig Nederlandsch Hervormden in Boskoop. Op 27 Mei van dat jaar werd Mej. Ds. Thomson als zoodanig, in een godsdienstoefening bevestigd, die hier sindsdien werkzaam is. t Ledental breidt zich steeds uit in gelijke mate met de be moeienissen van de Vrijzinnig Neder landsch Hervormden om de getuigenis voor het Vrijzinnig Christendom krachti ger in Gouda te doen hooren en het Vrij zinnig Christelijk geloof steviger in de harten te doen verankeren. Voor aannemen en bevestigen van nieu we leden en hel doopen van kinderen von den we steeds gastvrijheid bij vrijzinnige kerkeraden van Nederlandsch-Hervormde gemeenten in de omgeving, die daarmee het Vrijzinnig Hervormd leven in Gouda een grooten dienst bewezen. Voorzitters der vereeniging waren ach tereenvolgens van 1905—1916 de heer H. J de Voogt, van 1916—1917 Ds. H. Cannegie ter, van 1917—1922 Ds. J. Börger, van 1922- 1929 de heer C. van Krimpen, van 1929 1935 Mr A A. J. Rijksen en sinds 1936 de heer H. de Blouw. slol«n bij de Provincial. V«re<mlatn!°,'' Zuid Holland, dis wear d.el ullmaakl da Nederlandsche Vereenlglno dia L rlchl in 1913, iol doel hé.l, al diegenen, die willen samenwerk,!®"1 In de Nederlandsch Hervormde Kerk h® vrijzinnig element te handhaven en 1. sterken Zij atrl|dt voor het recht der zinnlgen In de Ned. Herv. Kerk een S dat geen haarbreed geringe, i, dln eenige rechtzinnige richting Bil w aangesloten zijn rulir 170 sldeelingen ongeveer 250 vrl|z!nnlge gemeente! spreid over ons heete land. Het voorzitterschap van de Ned.,l,,,d sche Vereeniging berust sinds 1935 k,, Ds. J Boonstra te Cletèn, die tevens lid f van de synode van de Ned.-Herv. Kerk E.„ T, vr«»a»lukken waarmet zl) als kerkelijke beweging dr taaiste |,r,„ e kampen heeil, de zl „reorgJni.. tievoorstetlen die, bi] Xe„,„s7 synode, de vrijzinnigen^ blijven In d kerk, ook in die stre^fa die geheel vrll z nnlg zijn, onmogelijk zullen maken Wal slechts ontkerkelijking In de hand kan werken. *n Maar behalve kerkelijke beweging weet zij zich ook deel van de groote groep vrij zinnig-godsdlenstigen die in ons land ver deeld zijn over verschillende kerkgenoot schappen en buitenkerkelijke groepen Al. Vrijzinnig-Christelijke groep tracht zij met die anderen samen, op openluchtsa menkomsten. door lezingen, door gemeen schappelijke godsdienstoefeningen te bou wen aan een Vrijzinnig-Christelijke cul tuur In de Centrale Cominissie voor het Vrijzinnig Protestantisme bestudeert zii weer met de andere Vrijz.-Chr. groepen de vragen van Christendom en cultuur' Zij neemt deefc aan het I.V.V.C. l(nter nationaal) V(erbond) voor V(rijzinnia) C(hristendom) waar het gaat om be langen van het internationale Christendom en contact met geestverwanten in de ver schillende deelen der wereld. Zij steunt den V P R O. en leeft mee met de Vrijz. Chr Jeugdcentrale. In vele plaatsen neemt zij het Vrijzinnig godsdienstig Zondags schoolwerk ter hand. Kortom ze is voort durend beziq om het vrijzinnig Christen dom in en buiten de kerk beter te doen begrijpen en te doorgronden, te handha ven maar ook opnieuw aan te kweeken waar het verloren schijnt te zijn gegaan, in de kerk alleen, daarbuiten met anderen. Ziph deel te weten aan dit groote geheel kan voor een afdeeling als Gouda slechts bezielend werken. C. P. THOMSEN. Enkele jaren geleden schreef ik een cn ander over „De Gere formeerde Kerk In v Gouda ln vroeger en later tijd. Thans geef lk Wer een stuk- Je vóórgeschie denis dier Kerk, hetwelk Uwen lezers nog onbe- kend te. A. R. VAN DE PUTTE 6611 honderd jaren geleden meenden velen zich om redenen, waarover ik hier niet behoef uit te wei den. ai te moeten scheiden van de Ned. Herv. Kerk, toenmaals nog Geref. Kerk genoemd. Deze beweging was in 1834 te Ulrum in de provincie Groningen begpn- nen en breidde zich al spoedig verder uit. Uit den aard der zaak beschouwden deze Afgescheidenen zich als een voortzetting der oude Geref. Kerk. Zij waren nog wel bereid om afstand te doen van de aanspra ken op de goederen der Kerk, maar niet van die op den naam ervan. Alleen, wanneer de uitgetredenen zich als een Afgescheiden gemeente wilden in- stitueeren, dus als een nieuwe kerkforma- tie, stond de Regeering hun vrijheid van godsdienstoefening toe. In de eerste jaren wilden dezen hier echter niets van weten, waarom de Regee ring dan ook tot zeer krasse maatregelen overging. Wanneer het getal toehoorders de twintig overschreed, waren boeten (die soms enkele honderden guldens bedroe gen), inkwartieringen gevangenisstraffen aan de orde van den dag, terwijl men in het publieke leven gesmaad en beschimpt werd. Wij kunnen ons niet- indenken, dat dit' alles nog geen 100 jaren geleden plaats gevonden heeft, ook in Gouda. In een schrijven van het Classicaal Be stuur van Gouda van 29 Februari 1836, ge richt aan Zijne Excellentie cïen Minister van Staat, belast met de generale Directie der Zaken van de Hervormde Kerk, wordt hun aantal hier ter stede opgegeven als 8 personen met hun kinderen, welke hun ne bijeenkomsten hielden ten huize van zekeren Pieter Wachtendonk, een schrijn werker, wonende op den Korten Tiende weg in het huis, dat thans bewoond wordt door den heer F. Bik. Daar hun aantal geleidelijk toenam en er ook geregeld nieuwsgierigen de gods dienstoefeningen bijwoonden, werd het getal twintig al spoedig vaak aanmerkelijk overschreden. Zoo werd er op den avond van Donder dag 19 Mei 1836 een godsdienstoefening gehouden, waarin optrad de in dien tijd welbekende ds. Buddingh. In deze bijeen komst was men overgegaan tot het instel len van een kerkeraad en waren er tevens eenige kinderen gedoopt. Dien avond ver zamelde zich voor het huis eene groote menigte volks, die weldra overging tot het plegen van allerlei baldadigheden. De menigte drong het huis binnen, vernielde gedeeltelijk den inboedel en molesteerde de aanwezigen. De Commissaris van Politie zag geen kans, met zijn agenten de samenscholing uiteen te drijven, zoodat hij genoodzaakt was de hulp van de militaire macht in te roepen. De aanwezigen wiste% tegen mid dernacht het huis door een poort, die op het gewezene kerkhof (thans plantsoen) uitkwam, te verlaten, waarna de rust ge leidelijk terugkeerde. Een der redenen, waarom in zooveel plaatsen ook het gepeupel zich tegen de Afgescheidenen keerde, vinden we ver meld in een schrijven van het Classicaal van Gouda aan de Regeering. Hierin wordt o.a. gezegd, dat het volk in de meening geraakt was, dat de Afgescheidenen mui ters waren, die opstand tegen den Koning wilden verwekkenI Den daarop volgenden Zondag 22 Mei 1836 constateerde de ijverige Commissaris De bevolking van Gouda naai de godsdienstige gezindten volgens de officieele gegevens ontleend aan de Verslagen der Gemeente Gouda Op 31 Dec.: 1860 over de jaren 1860—1936. 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 Netl. Hervormden 8915 10057 10678 11466 11668 13205 14173 14381 18639 Waalsch Herv. 27 28 34 44 37 39 50 13 3 Ev. Iaitherschen 381 418 409 460 392 875 422 464 389 Herst. Ëvang. Luth. 14 2 1 10 44 42 45 11 16 Doopsgezinden 19 2 38 42 33 64 88 99 66 Hcmonstranten 539 401 408 582 518 461 426 397 39ó Christeiyk Geref. 58 87 438 566 452 416 394 236 302 Gereformeerden 1215 1569 1716 2451 2735 Koomsch-Katholieken 4887 5084 5787 6154 6967 7534 8231 8360 8733 Oud-Roomschen of Bissch. Cleresy 98 108 110 186 173 187 206 152 127 Nederl. Israëlieten 397 398 362 350 380 309 290 188 183 Niet genoemden 159 134 181 551 230 Geen godsd. gezindte 5 14 83 167 262 365 401 1868 5097 Hersteld apostolischen 191 van"Politie persoonlijk, dat er wederom eene godsdienstoeiening gehouden werd. dle door meer dan twintig personen bij- aewoond werd. ditmaal ten nulze van Ja cob van Dam. wonende buiten de Rotter damsche Poort. Wachtendonk, die op het oogenbllk, dat de Commissaris binnentrad, juist bezig was een preek te lezen, moest oogenbllk keüjk opnouden. Zijn verzoek, nog een kort slotgebed te mogen doen, werd ge weigeld. De aanwezigen werden onmio oeiiijk uiteengedreven. Het siotbedriji van dit alles speelde zich al voor de Correctionele Regtbank te Rot terdam, die bij vonnis van 28 Juni 1836, den predikant H. J. Buddingh en P. Wag lenoonk „ter zake van het besturen van onwettige bijeenkomsten veroordeelde, den eerstgegielde tot eene geldboete van uw (voor dien tijd een aanzienlijk be drag) en de tweede tot eene geldboete van 8. J- van Dam, die eveneens aange kiaagd was, werd bij hetzelfde vonnis vrij- gesproken. Wel zijn de tijden veranderdl We mogen met groote dankbaarheid a constateeren, dat de onverdraagzaamheid langzaam maar zeker plaats gemaakt heelt voor eene zekere verdraagzaamheid, die ieder, met behoud van eigen beginsel, doet waardeeren het goede, dat hij ook in an derer beginsel ontdekt. Waar er echter in dezen tijd wederom verschillende stroomingen zijn, die ons Nederlandsche volk de zegeningen van een geestelijke dictatuur willen deelachtig doen worden, laten daar allen, die de geestelijke vrijheid als het voornaamste goed beschouwen, zich eendrachtig tegen dit tyrannieke streven verzetten. A. R. VAN DE PUTTE. ADV ERTENTIEN. Bij alle gelegenheden voor Uw 4 r ONTMOETING OP 1 APRIL. Smit: Hé, de Bruin, ben jij 't! We waren juist op weg nanr <le Goudsche Courant. De Bruin Da's sterk! Wy waren ook op weg naar het Feest. Nu gaan zij gezamenlijk naar TEEUWEN KEIZERSTRAAT, GOUDA en nemen een NIEUWE en BETERE CAROSSERIE, daar is TEEUWEN ©enig in. i I IxULIV joch ruimte en snel optrekken, met verder verbluf fende rfjcapaciteiten die niet te evenaren zijn door - welke zware wagen ook. produeten van de Wereldvermaalde Chryslerfabrieken, op één na de grootste ter wereld. AGENT VOOR GOUDA EN OMSTREKEN REPARATIES AAN ALLE MOGELIJKE MERKEN. OPGERICHT 1891 «2 KANTOREN HOOFDKANTOOR GEVESTIGD TE AMSTERDAM VOLGESTORT KAPITAAL 30.000.000— RESERVE 6.300.000— TELEFOON; 2141 en 2142 Het kleine huis met de groote sorteering RIJWIELONDERDEELEN, GLOEILAMPEN, ELECTRISCHE ARTIKELEN. Ook in IJZERWAREN en GEREEDSCHAPPEN vindt U daar een aardige sorteering. T KOST ER BOVENDIEN MINDÉRI GOUWE 80—21 TURFSINGEL 2 Telef. 3152 GOUDA Telef. 3161 Van GOUDA: Gouwe 80. 7 uur v.m.; 11 uur v.nu: 3 uur n.m. Zaterdags 7 en 11 uur v.m. Van ROTTERDAM, Oosterkade, Telef. 11950—11650. 9 uur v.m.; 1 uur en 5 uur n.m. Zaterdags 9 uur v.m.; 2 uur n.m. Goederen'worden op verlangen afgehaald. Bestellingen worden prompt uitgevoerd.

Kranten Streekarchief Midden-Holland

Goudsche Courant | 1937 | | pagina 12