Electricite[t
voor licht
en kracht
ledereen
een Auto
N. NOORDEGRAAF - GOUDA
ÜhW
Baljo scheermesjes
Balt. A. de Jon#
INCASSO-BANK n.v.
Met a lico, Hoogstraat 12, Tel.2293
N.V. RF.EDERIJ de IJSEL
Gemeente-Lichtfabrieken
f 1095
CHRYSLER PLYMOUTH
LUXE- EN FARGO TRUCKS
Nuts
Spaar
Bank
Geheim
houding
HIT yE GESCHIEDENIS DEK REMONSTRANTSCH
GEREFORMEERDE GEMEENTE TE GOUDA
IETS UIT DE GESCHIEDENIS VAN DE
VEREENIGING VAN VRIJZ. NED. HERVORMDEN
TE GOUDA.
J UIT DE GESCHIEDENIS DER ISRAËLITISCHE
GEMEENTE TE GOUDA.
TWEE VERSTOORDE GODSDIENSTOEFENINGEN
19 EN 22 MEI 1836.
ii.
e
fa. G. Luyerink
BLOEMWERKEN
„Stadhuis Gouda"
z(jn vlijmscherp
5 CENT
per pakje, 10 stuks 45 cent.
OOSTHAVEN 29 - Tel. 3364
Magazijn van:
l'arfumeriën
Toiletartikelen en
Scheergereedscha ppen
Vraagt het lage Vastrecht- en Nachttarief
Electromotoren de eenige
goede drijfkracht WM
Afd. Electriciteit te GOUDA
Wy hebben AUTO's, zoowel voor de KLEINE BEURS als voor de GROOTE.
D K W de zuinigste betrouwbaarste kleine auto, 4 persoons
P ITDfV P N licht en zuinte als een kleine,
4-5 PERSOONS 4 DEUREN f 1590
Prijzen LUXE WAGEN vanaf 2025.-, TRUCKS vanaf 1495.-.
KLEIWEG 12 TELEFOON 3016
KANTOOR: GOUDA, OOST HAVEN 57
Zie onze speciale aanbieding „POORT"-RIJWIELEN.
waarborg!
aan de
spaarders
v.jh. C. G. van der GARDEN
A. M. IJ. (Automobiel Maatschappij IJsel)
SN ELGOEDERENI )IEN ST
GOUDA—ROTTERDAM v.v.
Dajrelijksche Autobestel- en Motorbootdiensten
GOUDA naar
ROTTERDAM
UTRECHT
DEN HAAG
LEIDEN
DELFT
1862—1935.
Aan het verzoek
van de redactie
der Goudsche
Courant, bij haar
7 S-J o r i g bestaan
een artikel over
de Goudsche Rem
Gemeente te
schrijven, wil ik
gaarne voldoen.
Het spreekt ech
ter van zeil dat de
geschiedenis van
J NIENHUIS. een kerkelijke ge
meente zich in zulk een kort bestek niet
schrijven laat. Wij zullen dus moeten vol
staan met enkele lijnen aan te geven en
enkele mededeellngen te doen aller
eerst over:
1 de gemeente: De eerste decen
niën van het boven aangegeven tijdvak is
te karakteriseeren door den groei en het
doorzetten der meer verguisde dan begre
pen z.g. „moderne richting". Deze door
werking vindt haar duidelijken weerslag
in de formuleeringen der z.g. „beginsel
verklaring" der .Broederschap van 1861 en
1879 De Goudsche gemeente heeft in die
jaren haar werkzaam aandeel gehad in dit
proces. In dien zelfden tijd, waarin het
kerkbesef heel wat minder sterk was dan
tegenwoordig; zag zij zooals overal el
ders een groot aantal „modern'-Her
vormden, die 't in hun kerk niet konden
uithouden, tot zich komen, hetgeen een
groei vaif-haar ledental ten gevolge had.
Eigenaardig, wanneer men bedenkt dat in
1869 bij t 250-jarig bestaan der Broeder
schap, de wensch werd geuit, „dat geen
derde eeuwschap voor de Brschap mocht
aanbreken omdat men „hoopte op terug
keer in de schoot der (Herv.) moederkerk
Na deze periode volgt er één van bezin-
n'ng^bp de eigen figuur en 't eigen karak
ter «er Broederschap, in het geheel van het
Vrijzi^iig Protestantisme, zoodat-ln 1919 bij
t 300-Rjrig bestaan der Broederschap dui
delijk is uitgesproken, dat aan een derge
lijken terugkeer niet meer gedacht wordt
De Goudsche gemeente heeft zich in deze
lijn meebewogen hetgeen naast dat, wat
zeer verborgen de verslagen der gemeen
te hierover zeggen tot uitdrukking is
gekomen bij de viering vèn haar 300-jarig
bestaan in 1929. Zij is en blijft zich bewust
van haar eigen karakter In t Goudsch Vrij
zinnig volksdeel, waarvan dfe geschiede
nis met de hare sinds eeuwen vervlochten
is. Haar invloed heeft nu en in t verleden
nooit in het aéntal harer leden gelegen. In
de afgeloopen decenniën is en wordt
voortgebouwd Ran den rustigen opbouw
der gemeente, vénzelfsprekend, na t geen
geschreven is, in den geest van het Vrij
zinnig Christendom. In 1925 richtte zij haar
Rem. huis in aan de Minderbroedersteeg
in 1926 werd een godsdienstoefening uit
gezonden door den toen zoo juist opge
richten V.P.A. In 1929 herdacht zij haar
300-jarig beslaan. In 1932 en '33 werden
respectievelijk de nieuwe avondmaals-
liturgie en de nieuwe orde van de gods
dienstoefening ingevoerd In '34 en vol
gende jaren, verwierf het zangkoor onder
leiding van den heer Cuperus groote ver
maardheid. In 1935 werd een kring gesticht
tot het houden van gemeente avonden.
alles teekepen van een eigen leven. Wij
noemden Ijler enkele dingen: het eigen
lijke van een kerkelijke gemeente blijft
verbolgen haar Christelijk geloofsleven
Bovenstaande moge daar echter toch van
gesproken hebben
2. de predikanten: Vanaf de in
stelling der „vaste bediening* iq 1632 heb
ben steeds twee predikanten fcie Goud
sche Gemeente „bediend In 1871 nam
deze gelijktijdig s bediening een einde. De
namen van hen die van 1862—71 samen
hun karakter aan de gemeente gaven vol
gen eerst:
D. van Hinloopen Labberton 1828—1871.
J. N Scheltema18541879.
De namen van hen die die gemeente
„alleen" dienden, volgen dan:
J. N. Scheltéma1872—1879.
H P Schim van der Loeff 1880—1892.
L. B. Oldeman1893—1902.
H. van Assendelft19031920.
Mej. M. Eelman, predik, in
tijdel. dienst
L. J. van Holk
P D. TJalsma
H. Cramer
J. Nienhuis
1921.
1922—1924.
1925—1929
1929—1935.
1935-heden
Velen van hen. die hier genoemd wor
den, zullen voor altijd verbonden blijven
aan hetgeen onder 1 in vogelvlucht werd
overzien.
3. de kerk Het gebouw-aan <!te Kei
zerstraat is een echte „schuilkerk" en da
teert van 1869. Op dezelfde plaats heeft
ook de „eerste" kerk der gemeente ge
staan, die aanzienlijk grooter was dan de
tegenwoordige en reeds van het jaar 1629
dagteekent. Aan dit oude gebouw werd
in 1681 en 1844 veranderd en verbeterd.
De bouw van de tegenwoordige kerk valt
dus net even voor de opheffing der dub
bele bediening en binnen h0 tijdvak
waarover in dit artikel geschreven wordt
Betreuid moet worden dat men den ouden
pieekstoel en banken uit de eerste kerk
alS te „ouderwetsch verkocht. Piëteit te
genover het overgeleverde was in die da
gen gering
Binnen de murer der tegenwoordige
kerk is in den loop uer jaren een en ander
veranderd Zoo in 1927, toen de kerk een
algeheele restauratie ondergjng en er o.a.
een nieuwe preekstoel in werd aange
braght. Tijdens deze restauratie hield men
kerk in de „ReünieIn 1930 werd het or
gel naar achteren verplaatst, zoodat een
mooie koorruimte ontstond, die tevens
dienst doet als spelruimte bij de tot tra
ditie geworden „lekespelen" In Febr 1933
werd het gebouw een^tljdlang onbruik
baar gemaakt door een brand Men hield
toen kerk in het „Logegebouw" aan de
Gouwe, daartoe des Zondags afgestaan
Laten wij deze vogelvlucht besluiten
met terug te keeren tot het nest en de
beginselverklaring der Broederschap,
waarin hedep en verieden elkaar vinden
voor u over tè schrijven: „De Broeder
schap der Remonstranten is een geloofs
gemeenschap, die, geworteld in het Evan
gelie van Jezus Christus, en getrouw aan
haar beginsel van vrijheid en verdraag
zaamneid. God wil vereeren en Hem die
nen."
J NIENHUIS,
Rem Pred
Gaaine voldoe ik aan het verzoek der
Redactie om ter gelegenheid van het
75-jarig bestaan van de „Goudsche Cou
rant" eenige mededeelingen te doen om
trent de historie der Joodsche Gemeente
alhier
Omtrent de vestiging van Joden alhier
zijn geen vaste gegevens in het stedelijk
archief, terwijl ook niet preciek kan wor
den nagegaan, wanneer hier een gemeente
tot stand kwam. Volgens een notitie in het
archief der Israel. Gemeente werden in
1796 kerkdiensten gehouden in een kamer
bij E. Cats, Groenendaal, een 20-tal namen
van gemeenteleden wordt in deze notitie
opgesomd.
Op 14 December 1798 had de aankoop
van een kerk plaats Verkoopers waren
volgens het Eygenboek 1798—1804 „eenige
lans in weezen zijnde ledematen van de
doopsgezinde gemeente of waterlanders".
Men kocht een huis en erve, staande en
gelegen op het Evecoop (thans Turfmarkt)
voor 800 gulden Dat die kerk stond op de
zelfde plaats als de thans bestaande, doch
iets meer naar achter, blijkt uit de bewoor
dingen van den verkoop van een beien
dend huis in 1799, waarbij als belending
o.a. gezegd wordt, dat „agter dat huis de
synagoge is".
Langzamerhand breidde de gemeente
zich uit en woonden veel gemeenteleden
in de omgeving der kerk Groenendaal,
Groentenmarkt (thans Naayerstraat), Turf
markt en Gouwe.
Volgens kamerboek 1815 werd in de ver
gadering van het gemeentebestuur van
21 Juli 1815 een rekwest gelezen van Ja
cob Levy Cats, Joseph Abraham Sanders,
Salomon Ellas Cats en E. J. Heesfeld, als
uitmakende het Bestuur der Hoogduitsche
Israel. Gemeente binnen deze stad, „dat
zij aangekocht hebben een thuin gelegen
evep buiten de Kleiwegsche Poort aan het
Bloemendaalsche Verlaat. Dat alzoo binnen
deze stad tot heden geen begraafplaats
voor de Joden heeft bestaan en zij dier
halve verplig^ zijn hun lijken naar Rotter
dam of elders te moeten transporteeren,
waarom zij verzoeken die thuin tot be
graafplaats te mogen gebruiken.
Op 3 October 1815 kwam bij het stads
bestuur een verzoek In van de Israel. Ge
meente, om bij het begraven van lijken
hunner gemeente te mogen gaan over het
z.g ascherf, hetgeen werd toegestaan
Kort na de troonsbestijging van^Koning
Willem I nam deze een besluit, behelzende
de consistoriale inrichting van het Israel,
kerkgenootschap.
In Maart 1817 werden door» den com
missaris-generaal provisioneel namens
den Minister van Eeredienst drie bestuur
ders benoemd. Op 28 November 1823 richt
ten Jesaja Olman en Barend Mozes van
Leer een schrijven tot Gedeputeerde Sta
ten „dat de synagoge oud en bouwvallig
is en ook volgens den stadsarchitect niet
meer kan dienen als kerkgebouw, zoodat
zij verzoeken, het te mogen verkoopen."
Dit wordt toegestaan.
Op 27 Mei 1825 kwam bij het stedelijk
bestuur schrijven in van kerkbestuurde
ren, „dat twee huizen waren aangekocht,
weshalve zij verzoeken autorisatie om een
nieuwe synagoge te bouwen Op 18 April
I826 wordt de concessie hiertoe verleend,
terwijl het bouwen moet geschieden onder
toezicht van den stadsarchitect. Toege
staan wordt, dat de godsdienstoefeningen
tijdens den bouw der synagoge mogen
gehouden worden in de Capel in de Looi
hal (op den hoek van Jeruzaleostraat en
Patersteeg).
Op 27 September 1827 werd de nieuwe
synagoge ingewijd, waarbij het stadsbe
stuur tegenwoordig was. Bij de inwijding
waren bestuurders: S. M. Sanders, I. S. Ol
man, B. M. van Leer, J. Olman en I. P. Le-
wijt, wier namen in Initialen aan den voor
gevel der synagoge zijn aangebracht.
Op 9 Juni 1846 werden „om niet" 894
vierkante ellen grond door het gemeente
bestuur afgestaan, om de begraafplaats te
vergrooten; in 1856 kreeg men wederom
18 roeden 64 ellen van het gemeentebe
stuur ten geschenke. Doordat de begraaf
plaats, op enkele gekochte graven na, vol
was, werd, na verschillende besprekingen,
een stuk grond aangekocht in Bloemen-
daal, gemeente Waddinxveen, welk stuk
grond, na hiertoe ingericht te zijn. op I
16 November 1930 door Opperrabbijn Da
vids, Rotterdam, werd gewijd als begraaf
plaats.
In 1926 werd de kerkelijke gemeente te
Woerden opgeheven en haar gebied bij de
kerkelijke gemeente te Gouda gevoegd.
Ter gelegenheid van het 25-, 50 en 75-
jarig bestaan der synagoge werden op
waardige wijze feesten gevierd Den ge
meenteleden en stadgenooten zal nog
'poen 3 Februari 1905 de Vereeniging
1 van Vrijzinnig Nederlandsch Hervorm
den te Gouaa werd opgericlü, was de toe
stand in de Nederlandsche Hervormde
Kerk ter plaatse eigenlijk juist als nu. Van
de vier dienstdoende predikanten was er
geen de vrijzinnige richting toegedaan,
zoodat de vrijzinnigen hun geestelijke be
langen in hun kerk volkomen genegeerd
zagen. Daarom was in November 1904 een
lijst ter inteekening gelegd door Ds. J. A.
F. van der Meer van Kuffelen ten einde
handteekeningen te verzamelen van hen,
die mede wilden werken aan de totstand
koming van een vereeniging, die waken
wilde voor de vrijzinnige christelijke
geestesrichting in de Nederl. Hervormde
Kerk. Op de oprichtingsvergadering werd
met nadruk gezegd wat ook nu nog
steeds een stelregel is in de vereniging
dat men niet wilde overgaan tot schei
ding ji«n de kerk, maar integendeel uit
9ro°Ht verbondenheid met de Neder
landsch Hervormde Kerk er voor wilde
zorgen dat die kerk niet vereenzelvigd
werd met eén richting of partij en in de
bres wilde springen waar die kerk plaat
selijk tegenover e»n deel van haar leden
te kort schoot. Onder de oprichters der
vereeniging vinden we o.a den naam van
den heer C. van Krimpen (Ned. Herv. Kerk
voogd), die van 1905—1922 de vereeniging
als secretaris, vervolgens tot 1936 als voor
zitter en 2de voorzitter gediend heeft en
nog steeds tot de meest trouwe leden be
hoort, dien het wel enVee der vrijzinnigen
en van de Ned. Herv Kerk zeer ter harte
gaat.
Dadelijk na de oprichting nam het be
stuur het initiatief tot het geven van vrij
zinnig godsdienstonderwijs. In de eerste
jaren kwamen hiervoor Nederlandsch-Her
vormde predikanten uit andere plaatsen
over Ds Colenbrander uit Den Haag, Ds.
Knappert uit Haastrecht, Ds Uden Masman
uit Den Haag, hebben de eerste jaren de
Vrijzinnig Hervormde catechisaties geleid
De belangstelling voor het vereenigings
werk ging op en neer, tot in 1914 een Vrij
zinnig Hervormd predikant voor t eerst
zijn intree deed in de Goudsche Hervorm
de kerk. Met de komst van Ds. Cannegie
ter sprong het ledental omhoog, werd het
vereenigingsleven intenser, lezingen wer
den gehouden en trokken veel belangstel
ling Kortom, nu de vrijzinnige prediking
haar rechtmatige plaats in de kerk vond,
bleek die zeer velen te bereiken en veel
sympathie te vinden, ook bij hen die haar
eerst uit onkunde hadden veroordeeld of
wat huiverig waren geweest voor een ver
ueniging die naast de kerk werkte.
Dat de vereeniging in die jaren veel te
danken heeft gehad aan den krachtigen
steun van burgemeester Mariens, is wel
zeker aan te nemen
Jammer is dan ook dat de opvolger van
Ds. Cannegieter, Ds. Börger, door zijn op
vattingen velen -—.terecht of ten onrechte
willen wij in het midden late* weer van
de Vrijzinnig-Hervormde beweging vei*
vreemdde,^vooral doordat men zijn be
grippen en dit zeker ten onrechte
vereenzelvigde met de algemeen gang
bare Vrijzinnig Hervormde begrippen.
versch in het geheugen liggen de viering
van het 100-jarig bestaan der synagoge in
September 1927 Bij deze gelegenheid werd
de synagoge geheel gerestaureerd. Bij den
bijzonderen feestdiehrt^op Vrijdagmiddag
oorchg het voltallig ge
waren o.a tegenwoor~.a »M.,a.uy y«-
ineentebestuur, verschillende predikanten
en kerkbestuurders van verschillende ge
zindten hier ter stede, vertegenwoordi
gers der Permanente Commissie van het
Israel, kerkgenootschap. Amsterdam, het
Ressortale bestuur. Rotterdam, terwijl de
Opperrabbijn wijlen Dr. B L. Ritter de
feestrede hield, terwijl dit den vblgenden
dag door schrijver dezer regelen ge
schiedde; als feest-voorzanger fungeerde
de heer M Cats, Enschedé, oud-Gouwe
naar.
In dit overzicht behoort ook heel kort
melding gemaakt te worden van de stich
ting „Centraal Tehuis voor Israëlieten",
alhier.
In 1841 werd door het Armbestuur een
huis gehuurd in de Groenendaal, voorloo-
pig voor 3 personen.
Op 1 November 1848 werd een eigen
huis betrokken eaii de Turfmarkt. Al spoe
dig kwamen er aanvragen van buiten
Gouda, pm opgenomen te worden; hier
aan werd, zoover mogelijk, voldaan. Op
1 Mei 1855 werd een grooter huis op de
Turfmarkt aangekocht. Tot Juni 1894 bleef
de inrichting daar gevestigd. In 1892 werd
het Bestuur door een legaat in staat ge
steld het gebouw, waarin thans de inrich
ting gevestigd is, aan te koopen en werd
dit in 1894 in gebruik genomen. In 1914
werd de achtervleugel bijgebouwd. In 1917
ontstond uit de oude vereeniging, de Ver
eeniging „Centraal Tehuis voor Israëlieten
in Nederland, gevestigd te Gouda", op
welker statuten de Koninklijke goedkeu
ring werd verkregen en die in haar beheer
geheel onafhankelijk is van het Armbe
stuur. Drie leden van het Bestuur wonen
Ie Gouda, terwijl de overige bestuurders
in diverse plaatsen in Nederland wonen.
In 1932 werd het gebouw van binnen ge
heel gerestaureerd en gemoderniseerd.
Wij meenen in dit overzicht in algemee-
ne trekken de geschiedenis der Joodsche
gemeente alhier te hebben gereleveerd en
kjnden, met het oog op de ons beschik
baar gestelde ruimte, hierop niet ultge
brelder Ingaan
Aan het slot van deze beschouwing wen
schen wij de Redactie en Uitgevers van dit
blad van harte geluk met dit jubileum,
hiorbij de beste wenschen uitende voor
een voortdurenden bloei van de Goudsche
Courant.
J BROMMET.
De vereeniging maakte een moeilijken
tijd door.
Na zijn vertrek werd het vrijzinnig ge
luid in de kerk nog slechts gehoord wan
neer een enkele maal, tijdens een vaca
ture, een vrijzinnig predikant sprak. De
belangstefing voor zoo n dienst was altijd
groot.
Hoewel in 1931 bij de kerkelijke verkie
zingen bleek dat W van de stemgerechtig
de lidmaten nog steeds vrijzinnig was,
werden zij in t kerkelijk leven verder vol
komen voorbij gezien.
De vereeniging had echter de önmis
baarheid van vrijzinnige prediking erva
ren. Daar hun geen kerk werd afdestaan,
ja zij die zelts niet huren ^nochtéi^Wan-
neer het kerkgebouw ongemuikt was door
de andere richtingen, organiseerden zij
godsdienstoefeningen in de Réunle.
Voor het godsdienstonderwijs vond men
grooten steun bij de predikanten: Valj
Rossum, Hugenholtz, Van den Broek,
Nieuwburg en De Voogd van der Straaten.
Onze vereeniging was het ook die begon
met op de openbare scholen vrijzinnig
godsdienstonderwijs te geven.
Zoo kwam er langzamerhand een nieu
we bloei, t Werk van de vereeniging
breidde zich meer en meer uit. In 1934
ging men er toe over zelf een voorganger
te beroepen, in samenwerking met dt
Vrijzinnig Nederlandsch Hervormden in
Boskoop. Op 27 Mei van dat jaar werd
Mej. Ds. Thomson als zoodanig, in een
godsdienstoefening bevestigd, die hier
sindsdien werkzaam is. t Ledental breidt
zich steeds uit in gelijke mate met de be
moeienissen van de Vrijzinnig Neder
landsch Hervormden om de getuigenis
voor het Vrijzinnig Christendom krachti
ger in Gouda te doen hooren en het Vrij
zinnig Christelijk geloof steviger in de
harten te doen verankeren.
Voor aannemen en bevestigen van nieu
we leden en hel doopen van kinderen von
den we steeds gastvrijheid bij vrijzinnige
kerkeraden van Nederlandsch-Hervormde
gemeenten in de omgeving, die daarmee
het Vrijzinnig Hervormd leven in Gouda
een grooten dienst bewezen.
Voorzitters der vereeniging waren ach
tereenvolgens van 1905—1916 de heer H. J
de Voogt, van 1916—1917 Ds. H. Cannegie
ter, van 1917—1922 Ds. J. Börger, van 1922-
1929 de heer C. van Krimpen, van 1929
1935 Mr A A. J. Rijksen en sinds 1936 de
heer H. de Blouw.
slol«n bij de Provincial. V«re<mlatn!°,''
Zuid Holland, dis wear d.el ullmaakl
da Nederlandsche Vereenlglno dia L
rlchl in 1913, iol doel hé.l,
al diegenen, die willen samenwerk,!®"1
In de Nederlandsch Hervormde Kerk h®
vrijzinnig element te handhaven en 1.
sterken Zij atrl|dt voor het recht der
zinnlgen In de Ned. Herv. Kerk een S
dat geen haarbreed geringe, i, dln
eenige rechtzinnige richting Bil w
aangesloten zijn rulir 170 sldeelingen
ongeveer 250 vrl|z!nnlge gemeente!
spreid over ons heete land.
Het voorzitterschap van de Ned.,l,,,d
sche Vereeniging berust sinds 1935 k,,
Ds. J Boonstra te Cletèn, die tevens lid f
van de synode van de Ned.-Herv. Kerk E.„
T, vr«»a»lukken waarmet
zl) als kerkelijke beweging dr taaiste |,r,„
e kampen heeil, de zl „reorgJni..
tievoorstetlen die, bi] Xe„,„s7
synode, de vrijzinnigen^ blijven In d
kerk, ook in die stre^fa die geheel vrll
z nnlg zijn, onmogelijk zullen maken Wal
slechts ontkerkelijking In de hand kan
werken. *n
Maar behalve kerkelijke beweging weet
zij zich ook deel van de groote groep vrij
zinnig-godsdlenstigen die in ons land ver
deeld zijn over verschillende kerkgenoot
schappen en buitenkerkelijke groepen Al.
Vrijzinnig-Christelijke groep tracht zij
met die anderen samen, op openluchtsa
menkomsten. door lezingen, door gemeen
schappelijke godsdienstoefeningen te bou
wen aan een Vrijzinnig-Christelijke cul
tuur In de Centrale Cominissie voor het
Vrijzinnig Protestantisme bestudeert zii
weer met de andere Vrijz.-Chr. groepen
de vragen van Christendom en cultuur'
Zij neemt deefc aan het I.V.V.C. l(nter
nationaal) V(erbond) voor V(rijzinnia)
C(hristendom) waar het gaat om be
langen van het internationale Christendom
en contact met geestverwanten in de ver
schillende deelen der wereld. Zij steunt
den V P R O. en leeft mee met de Vrijz.
Chr Jeugdcentrale. In vele plaatsen neemt
zij het Vrijzinnig godsdienstig Zondags
schoolwerk ter hand. Kortom ze is voort
durend beziq om het vrijzinnig Christen
dom in en buiten de kerk beter te doen
begrijpen en te doorgronden, te handha
ven maar ook opnieuw aan te kweeken
waar het verloren schijnt te zijn gegaan,
in de kerk alleen, daarbuiten met anderen.
Ziph deel te weten aan dit groote geheel
kan voor een afdeeling als Gouda slechts
bezielend werken.
C. P. THOMSEN.
Enkele jaren
geleden schreef
ik een cn ander
over „De Gere
formeerde Kerk
In v Gouda ln
vroeger en later
tijd. Thans geef
lk Wer een stuk-
Je vóórgeschie
denis dier Kerk,
hetwelk Uwen
lezers nog onbe-
kend te.
A. R. VAN DE PUTTE 6611
honderd jaren
geleden meenden velen zich om redenen,
waarover ik hier niet behoef uit te wei
den. ai te moeten scheiden van de Ned.
Herv. Kerk, toenmaals nog Geref. Kerk
genoemd. Deze beweging was in 1834 te
Ulrum in de provincie Groningen begpn-
nen en breidde zich al spoedig verder
uit.
Uit den aard der zaak beschouwden deze
Afgescheidenen zich als een voortzetting
der oude Geref. Kerk. Zij waren nog wel
bereid om afstand te doen van de aanspra
ken op de goederen der Kerk, maar niet
van die op den naam ervan.
Alleen, wanneer de uitgetredenen zich
als een Afgescheiden gemeente wilden in-
stitueeren, dus als een nieuwe kerkforma-
tie, stond de Regeering hun vrijheid van
godsdienstoefening toe.
In de eerste jaren wilden dezen hier
echter niets van weten, waarom de Regee
ring dan ook tot zeer krasse maatregelen
overging. Wanneer het getal toehoorders
de twintig overschreed, waren boeten (die
soms enkele honderden guldens bedroe
gen), inkwartieringen gevangenisstraffen
aan de orde van den dag, terwijl men in
het publieke leven gesmaad en beschimpt
werd.
Wij kunnen ons niet- indenken, dat dit'
alles nog geen 100 jaren geleden plaats
gevonden heeft, ook in Gouda.
In een schrijven van het Classicaal Be
stuur van Gouda van 29 Februari 1836, ge
richt aan Zijne Excellentie cïen Minister
van Staat, belast met de generale Directie
der Zaken van de Hervormde Kerk, wordt
hun aantal hier ter stede opgegeven als
8 personen met hun kinderen, welke hun
ne bijeenkomsten hielden ten huize van
zekeren Pieter Wachtendonk, een schrijn
werker, wonende op den Korten Tiende
weg in het huis, dat thans bewoond wordt
door den heer F. Bik.
Daar hun aantal geleidelijk toenam en er
ook geregeld nieuwsgierigen de gods
dienstoefeningen bijwoonden, werd het
getal twintig al spoedig vaak aanmerkelijk
overschreden.
Zoo werd er op den avond van Donder
dag 19 Mei 1836 een godsdienstoefening
gehouden, waarin optrad de in dien tijd
welbekende ds. Buddingh. In deze bijeen
komst was men overgegaan tot het instel
len van een kerkeraad en waren er tevens
eenige kinderen gedoopt. Dien avond ver
zamelde zich voor het huis eene groote
menigte volks, die weldra overging tot
het plegen van allerlei baldadigheden. De
menigte drong het huis binnen, vernielde
gedeeltelijk den inboedel en molesteerde
de aanwezigen.
De Commissaris van Politie zag geen
kans, met zijn agenten de samenscholing
uiteen te drijven, zoodat hij genoodzaakt
was de hulp van de militaire macht in te
roepen. De aanwezigen wiste% tegen mid
dernacht het huis door een poort, die op
het gewezene kerkhof (thans plantsoen)
uitkwam, te verlaten, waarna de rust ge
leidelijk terugkeerde.
Een der redenen, waarom in zooveel
plaatsen ook het gepeupel zich tegen de
Afgescheidenen keerde, vinden we ver
meld in een schrijven van het Classicaal
van Gouda aan de Regeering. Hierin wordt
o.a. gezegd, dat het volk in de meening
geraakt was, dat de Afgescheidenen mui
ters waren, die opstand tegen den Koning
wilden verwekkenI
Den daarop volgenden Zondag 22 Mei
1836 constateerde de ijverige Commissaris
De bevolking van Gouda naai de godsdienstige gezindten volgens de
officieele gegevens ontleend aan de Verslagen der Gemeente Gouda
Op 31 Dec.:
1860
over de jaren 1860—1936.
1870 1880 1890 1900
1910
1920
1930
Netl. Hervormden
8915
10057
10678
11466
11668
13205
14173
14381
18639
Waalsch Herv.
27
28
34
44
37
39
50
13
3
Ev. Iaitherschen
381
418
409
460
392
875
422
464
389
Herst. Ëvang. Luth.
14
2
1
10
44
42
45
11
16
Doopsgezinden
19
2
38
42
33
64
88
99
66
Hcmonstranten
539
401
408
582
518
461
426
397
39ó
Christeiyk Geref.
58
87
438
566
452
416
394
236
302
Gereformeerden
1215
1569
1716
2451
2735
Koomsch-Katholieken 4887
5084
5787
6154
6967
7534
8231
8360
8733
Oud-Roomschen of
Bissch. Cleresy
98
108
110
186
173
187
206
152
127
Nederl. Israëlieten
397
398
362
350
380
309
290
188
183
Niet genoemden
159
134
181
551
230
Geen godsd. gezindte
5
14
83
167
262
365
401
1868
5097
Hersteld apostolischen
191
van"Politie persoonlijk, dat er wederom
eene godsdienstoeiening gehouden werd.
dle door meer dan twintig personen bij-
aewoond werd. ditmaal ten nulze van Ja
cob van Dam. wonende buiten de Rotter
damsche Poort.
Wachtendonk, die op het oogenbllk, dat
de Commissaris binnentrad, juist bezig
was een preek te lezen, moest oogenbllk
keüjk opnouden. Zijn verzoek, nog een
kort slotgebed te mogen doen, werd ge
weigeld. De aanwezigen werden onmio
oeiiijk uiteengedreven.
Het siotbedriji van dit alles speelde zich
al voor de Correctionele Regtbank te Rot
terdam, die bij vonnis van 28 Juni 1836,
den predikant H. J. Buddingh en P. Wag
lenoonk „ter zake van het besturen van
onwettige bijeenkomsten veroordeelde,
den eerstgegielde tot eene geldboete van
uw (voor dien tijd een aanzienlijk be
drag) en de tweede tot eene geldboete
van 8. J- van Dam, die eveneens aange
kiaagd was, werd bij hetzelfde vonnis vrij-
gesproken.
Wel zijn de tijden veranderdl
We mogen met groote dankbaarheid
a constateeren, dat de onverdraagzaamheid
langzaam maar zeker plaats gemaakt heelt
voor eene zekere verdraagzaamheid, die
ieder, met behoud van eigen beginsel, doet
waardeeren het goede, dat hij ook in an
derer beginsel ontdekt.
Waar er echter in dezen tijd wederom
verschillende stroomingen zijn, die ons
Nederlandsche volk de zegeningen van
een geestelijke dictatuur willen deelachtig
doen worden, laten daar allen, die de
geestelijke vrijheid als het voornaamste
goed beschouwen, zich eendrachtig tegen
dit tyrannieke streven verzetten.
A. R. VAN DE PUTTE.
ADV ERTENTIEN.
Bij
alle
gelegenheden
voor Uw
4 r
ONTMOETING OP 1 APRIL.
Smit: Hé, de Bruin, ben jij 't! We waren juist op weg nanr <le Goudsche Courant.
De Bruin Da's sterk! Wy waren ook op weg naar het Feest.
Nu gaan zij gezamenlijk naar
TEEUWEN KEIZERSTRAAT, GOUDA
en nemen een NIEUWE en BETERE CAROSSERIE, daar is TEEUWEN ©enig in.
i
I IxULIV joch ruimte en snel optrekken, met verder verbluf
fende rfjcapaciteiten die niet te evenaren zijn door -
welke zware wagen ook.
produeten van de Wereldvermaalde Chryslerfabrieken, op één na de grootste ter wereld.
AGENT VOOR GOUDA EN OMSTREKEN
REPARATIES AAN ALLE MOGELIJKE MERKEN.
OPGERICHT 1891 «2 KANTOREN
HOOFDKANTOOR GEVESTIGD TE AMSTERDAM
VOLGESTORT KAPITAAL 30.000.000—
RESERVE 6.300.000—
TELEFOON; 2141 en 2142
Het kleine huis met de groote sorteering RIJWIELONDERDEELEN,
GLOEILAMPEN, ELECTRISCHE ARTIKELEN. Ook in IJZERWAREN
en GEREEDSCHAPPEN vindt U daar een aardige sorteering.
T KOST ER BOVENDIEN MINDÉRI
GOUWE 80—21 TURFSINGEL 2
Telef. 3152 GOUDA Telef. 3161
Van GOUDA: Gouwe 80.
7 uur v.m.; 11 uur v.nu: 3 uur n.m. Zaterdags 7 en 11 uur v.m.
Van ROTTERDAM, Oosterkade, Telef. 11950—11650.
9 uur v.m.; 1 uur en 5 uur n.m. Zaterdags 9 uur v.m.; 2 uur n.m.
Goederen'worden op verlangen afgehaald.
Bestellingen worden prompt uitgevoerd.