Bouwen?
V.Z.-
M.V.Z..G01
200.000 Nederlanders
«fen 200.(^00 Nede»landerSto6,bto'o",°
Eenige beschouwingen over de oüdste kaart
van Gouda
W..METTAU
GOUDSCHE COURANT DONDERDAG 1 APRIL 1937* VIJFDE BLAD
Zalen en open terreinen voor
uitvoeringen - tentoon
stellingen - vergaderingen
meetings
Grootste en uitstekend ge
outilleerde inrichting der
stad voor vermaak, ontspan-
ring en gezellig verkeer
'SOCIËTEIT
„ONS GENOEGEN''
GOUDA
Secretariaat: -
Van Beverninghlaan 17
Contributie
Bioscope, tooneel- en andere
voorstellingen en uitvoerin
gen, mef voor de Leden be
langrijke reducties op de
entréeprijzen
Biljartzaal en gelegenheid
tot het beoefenen van tafel
tennis
Sped a 1 a vo n den r
Billijk, vlug en goed,
Precies zooals het wezen moet
Vraagt plan of prijs aan ons adres,
Het resultaat wordt een succes.
FIRMA
P. BOKHOVEN
KATTENSINGEL 46
Telef. 2285
GOUDA
ALLE
VOORKOMENDE
BOUWWERKEN
TAXATIES
Schaderegelingen
bij Brand enz,
6
MODEVAKSCHOOL
gaven
OMDAT:
OMDAT:
1
TT
van Ziekenhuis-
over aarj de
I)E COURANT BIJ DE ROMEINEN.
V,
1
!A\
RABETHSTRAAT 54 GOUDA
(■Aanges). by de Kon. g-oedgek. Verg. van Modevakscholen in Nederland.)
DAG- EN AVONDLESSEN.
ONDERWIJS in het KNIPPEN en VERVAARDIGEN vin. eigen kleeding
OOK APARTE KNIPCURSUSSEN.
OPLEIDING voor de examens: Lingerie, Costiynière, Coupeuse en Leerare
PATRONEN NAAR MAAT VERKRIJGBAAR..
Volledige inlichtingen worden op aanvrage gaarne verste
W. METTJ
10.
de premie zeei laag isKf}
-de keuze uit een grote verscheidenhetf «nn tarieven geboden
wordt;«
4 .4
d^ premie-be taling desgewenscht %p korte termijn kan ge
schieden
Verzekerdenjjijc kehze van.iedty Nederlands ziekenhuis
hebben; - T
de uitkeringsduur zeer-fang is, n.L acht weken;
uitkering geschiedt onrerschillig ol ziekenliuisveipleging nood
zakelijk is wegens obdwr^tij, operatie ol ongevallen;
V
lnfen 'bi-i de M. V. Z. geen verbintenis aangat voor lange
termijn;
reeds na acht weken bij. bevalling na 300 dagen) het recht
op vergoeding ingaat;
voor ongevallen ontstaan zijnde na de eerste premiebetaling
het recht op vergoeding terstond ingaat;
t
vooi^uigelingen (mits de moeder tenminste acht weken ver-
zekerd is) het, recht op vergoeding tot 2.'50 per dag terstond
ingaat; jf.
vopr gezonde Zuigelingen, die m een ziekenhuis geboren
worden (mits voor de verpleegkqsten der moeder vergoeding
verschuldigd is )het recht óp vergoeding tot 1.50 per dag
terstond ingpat;
14.
12- Verzekerden, die elders verzekerd waren, terstond recht op
vergoeding hebben;
h
13- voor dienstpersoneel, d^t in de plaats treedt van ander reeds
verzekerd personeel, rfet reeftt op vergoeding terstond inghat^
i 1
voor Verzekerden, die tpt militaire dienst worden opgeroepen
gedurende die tijd 'vrijsCelling van premie-betaling toegestaan
wordt
15. t bij verhuizing naar een andere Gemeente geen royement j^olgt,
.aangezien de M. V.-Z. vlywel overal VertegenwooitRgei%
Jheeft;" t
ll». bij ^Ventuele geschillen recht' vUn beroep open staat bij een
Arbitrage-Commissie in >«ri,^evallen bestaande uit inwoners
van de Gemeente waar»de Verzekerde woont; J
de M: V. Z. door vijftig velschillende ziekenhuizen v^ldt aan-
olen;'
17.
19.
bevolen
40.000 Verzekerden reeds voor rekening der JVI^
ziekenhüis werden jupleegd
het jaarverslag der
jj|^pleegd
rl. V. Z.
20.
21.
getuigt van kracht en soliditeit;
door behoorlijke reserves een verzekering by de M. V. Z.
inderdaad zekerheid biedt
de M, V. Z. geduhende dertien jaar bewezen heeft de pp Raar
genomen verplichtingen correct en coulant na te komen!
GOV DL
Het onderschrift van deze oude prent van een gezicht op de stad van omstreeks 1570, luidt:
.GOl'DA, Hollandiae, opt. ad. isalam amnein cuo Gouda fluvius a quo urbs nomen habet, evolvitur, situm.
(GÓUDA, de Hollandsche stad aan de IJsel gelegen, waarin de rivier de Gouwe, waarnaar de stad heet, zich uitstort.)
DE G
streeks 1
Tot voor betrek
kelijk korten tijd
was de kaart <Jie
in 1585 doér Hoo-
genberk ver
moedelijk naar een
door Wouter Cra
beth geteekend en
gemeten plan
werd vervaardigd
de oudst bekende.
Eerst in de 20ste
eeuw werd een
kaart in de Kon.
drid ontdekt die om-
akt werd door den be-
van Deventer in op-
dpjjht van Philips II..
/^Ho^de stad er voordien uitgezien heeft,
kunnen wij slechts raden en bij benade
ring aangeven! Zoo heerft de Goudsche
geschiedschrijver de Lange van Wijngaar
den getracht de ligging der stad en haar
slraten voor de omwalling samen te stel-
len uit de hem bekende gegevens. Dit
kaartje is dus in hoofdzaak fantasie en niet
steeds te vertrouwen.
Voorop sta dus dat ik geen oordeel wil
uitspreken noch over het ontSfaan. noch
over de oudste gedaante der stad. Men
zou dan op gissingen moeten afgaan en
de conclusies die men daaruit trekt zijn
maar al te vaak foutief. De verschillende
schrijvers Walvis, de Lange van Wijngaar
den en in Jatere jaren Dr. Kesper komen
dan oÊjk alle tot een verschillend resultaat.
Üeh^re de reeds genoemde kaarten be
staan er nog die vervaardigd zijn door
""XlMèr en door Blaeu respectievelijk in
1612 en 1660. Verder is nog belangwek
kend een gezicht op de stad van circa
1578. ff»
Wanneer we deykaart van van Deventer
aan een nadere beschouwing onderwer
pen dan valt ons direct op dat de vorm
der stad vrijwel gelijk is aan de tegen*^
woordige stad binnen de singels.
Een der bijzonderheden die deze kaart
ons doet zien is de brug over de Stads
gracht in 't van de Vlaming
straat bij het wjPBHmingspoortje. Deze,
brug diende tot toegang naar het „Goud t
schë ^oschOorspronkelijk strekte zich
dit uit vanal de tegenwoordige Raam, des
tijds Raamsloot geheetën. Het bosch be
stond nog in 1357 toen Jan van Blois aan
de regeering kwam. Langzamerhand werd
het gekapt en ontgonnen, lak liet de graaf
in 1361, na den brand die een groot deel
van de stad in asch legde, een oppervlakke
van 6 morgen en 2Vi hond omkappen om
het hout te verkoopen aan hen die het
no&lig hadden tot herstel van hun huizen.
Op die manier wérd het bosch langzamer
hand in hoptuinen (er waren veel brouwe
rijen binnen Gouda) en toog later In plei-
zier- en moestuinen met wandelpaden ver
anderd. In 1503 trof men er o.a. zoo'a tuin
aan voorzien van een groote vergulde
poort. De tegenwoordige naam Kdrte Ak-
keren tref» men reeds in 1491 aan. Ook
zoogenaanlde „entluyden" gebruikten-de
zen.grondlvoor het\jsweeken van vrucht-
hoornen. g
Wanneer aë Turfgracht gegraven werd
mij niet bekend, doch dit moet voor T360
geweest zijft, v^ant In dat jaar bestorfU de
VlamlngsftBortbrug al, en waar een brug
is moet Ater ziin. Deze brug heeft tot
1572 bestap Ihrfrat^piar werd deze in het
belang van^Ée sfhèepv^art vervangen
door eéiytftferzetbootje. Den naam ontleent
deze mdcht aan het feit dat in het midden
der lm eeuw de Westzijde ervan werd in-
5eno/ien door de turfschuren van het gar-
nitofen. - y
Iets wat op deze kaart al niet meer voor-
kojftt /s h,et z.g. „Koningshof", ook wel ge
naamd „Dirk van dér Goude's hofstede".
Het lag tusschen de Raam en de Stads-
gracht. Vandaar dat het gedeelte van de
T-aam W.Z. gelegen tysschen Nonnewater
en Vlamingstraat ook wel „Cpningsstraat"
heette. Zoo leest men in 1453: „In die Co-
nincstraet in die stege an dat oude hof bi
den oegine naest der stede veste west-
waerts' .^De Lange van Wijngaarden ver
telt dat een gedeelte van dit Conincshof
in de 2e helft der 18e eeuw bewopnd' werd
door den Lutherschen predikant tie Kern-
PT-
t Volgende punt, waarvoor ik Uw aan
dacht
vraag is 't feit dat er geen verbin
ding. bestond tusschen IJssel en Turf-
gracht. De g. Mallegatsluis werd eerst in
1576 gemaakt. Toch schijnt er voor dien
'd wel eer^ gelegenheid te zijn geweest
^»|h van den IJssel in de gracht te komen,
maar dan alleen voor kleinere scheepjes.
Ik lees tenminste in de stadsrekening van
1437 dat „gegeven werd aan Jan Zijb van
10'2 voet eriis buten Dyckspoort binnen
dycKx, dair die stede een overganc uiter
stede graft olf maecte".
Wel was er in 1541 een sluis aan de Ha-
nepraay gemaakt Deze kon slechts ge
opend worden met 2 sleutels, waarvan er
een door de Burgemeesters en één door
den Kastelein van het Slot bewaard werd.
In verband hiermee zij nog opgemerkt
dat in 1574 bij 't ontzet van Leiden een
oorlogschip t Haentje" door een „lock"
in den IJsseldijk voer met volle zeilen
doop den stroom achter de tuinen in de
Korte Akkeren tot in de Waddinxveenscne
Wetering.
Wat we nu de Fluweelensingel noemen
vro%ger zei nf'en „tusschen Hanepraay
en Tiendewegspoort" was toen geheel
volgebouwd. Bij het begin van den tachtig-
jarigen oorlog werden deze gebouwen .n
het belang van de verdediging afgebro
ken. Later, in 1572, geschiedde dit nog
maais.
De Xamemelksloot bestond nog niet.
Twee op deze kaart voorkomende brug
gen zijn verdwenen. In de eerste plaats de
at. Jansbrugge, gelegen iets ten Zuiden
van derTWelyiwerf. Dit was slechts een
voetbrug metïfcl-^weerszijden banken. In
1662 jp/erd deze afgebroken. De andere is
de artj. „Langebrug" over de Gouwe nabij
de Keizerstraat. Deze verdween in het
midden der 19e eeuw.
Ten aanzien van de omwalling pl om
muring is deze kaart niet duidelijk. Vol-
a van Wjjnga
veelen, Rleek
lat
stad langs Fluwe
leekers en Katten-
oorzaak daarin da^ een eventueele aanval
van uit het oosten moest komen. Trouwens
in 1444 is er r^eds een muur aan^de West
zijde. In de stadsrekening van dat jaar
leest men dat 4 metselaars en 4 knechten
„de muur van Viaminxpoort tot Dycks
poort gemetseld en gerecht hebben". j
Bijzonder interessant is deze oucïe kaart
doordat er de verschillende*kloosters en
Kapellen op voorkomen evenals het slot
<aan de Hanepraay.
Op de volgende kaarten zijn al deze ge
bouwen reeds verdwenen. Alleen hfet ge
memoreerde gezicht op de stad van 1570
geelt het slot zeer uitvoerig wefl|»
Wanneer het slot gesticht is. is niet be
kend. Wel bestaa' het ifeeds in 1320, want
volgens den schrijver Simon van Leeuwen
in zijn Batavia Illustrata reist ^Arnout van
Crae^steyn in dat jaar naar het slot van
der Goude. Het behoorde o.a. aaivtoe gra
ven van Blois die het belangrijlMiitbreid- v
den, zoó'o.a. in 1361 na den grooten stads
brand. In 1420 diende het tot wijkplaats
voor Jacoba van BefKren.
Nadat het in
1438 door brand geteisterd was, werd het
in 1440 geheel gerestaureerd.
In 1573 werd het bij het overgaan der
stad naar den Prins beschoten van uit de
Hofstraat (andere naam voor Spiering
straat) en vanaf de* Wesjthaven voor de
brouwerij „het Ossenhoofd".
Bij de slooping in 1577 bleven 2 torens
staan, die bij den ingang van de Haven en
de z.g. kruittoren. Deze laatste werd in
het begin der 19e eeuw verkocht. Om een
indruk van de grootte te geven vermeld ik
hier c^at de hoogte tot den omloop 43 rijn-
lanclsche voeten was, dan een achtkantige
omloop Van 4 voet hoogte, en daarop een
spits, iets overstekend, dak hoog 20 voet
in totaal dus 67 voet hoog. De mlijkiellijn
was 32 voet, terwijl de muren 9 voet dik
waren.
Achter het slot stond hetMinnebroe-
derskloost er. Het werd omstreeks
1439 gebouwd. Hun kerk en klooster lag
aan het einde vWn^e Spieringtftraat en hftn
terreinen strekten zich tot de stadsgracht
uit. De Broeders werden in 1572 door Lu-
mey verdreven,- de gebouwen en gronden
wérden in 1576 door de stad publiek ver
kocht.
Het Catk AJ i n a k 1 o o s t e r lag op
den hoek van TÏandeweg en Groeneweg
en strekte zich uit tot de gracht. De hoofd
ingang bestond uit een breede pook, „dè
Kodipoort", tegenover de Patersteeg. Brand
richtte eeqige malmi schade aan, o.a. in
1552, toen toren e\ in 1573, toen de kerk
r gebruikt als stadk
4e
in vlammen opgirigéï
De kerk fl»rd
tjgfschuur. ter\&HL/lijdens de kermissen
r«ierijkers er hün voorstellingen gaven.
Het woongedeelte werd later, tuchthvilSk
Uit dien tijd dateert een gevelsteen waar
op 2 raspende boeven voorkomen. Het
overige werd ln 1593 fn perceelen geveOT.
Tijdens dezen verkoop kreeg de ter plaat
se gemaakte straat de namen Korte en
Lange Geuzenstraat. ten doorbraak naar
den Tiendeweg werd verkregen door 2
huizeiA weg te ruimen. VeroiAding met den
Groeniweg bestond door de reeds ge
noemde Koeipoort.
Ten Zuiden van dit Catharinaklooster
lag aan den Groeneweg t C e 11 e b r o e-
d e r s convent, m 1440 werd het gesticht,
in 167J werd de Latijnsche schooi er in
^vestigd.
^Verder lag nog in den Groeneweg 't
schoolgebouw der Arme iraterkens.
ln de Jeruzalemstraét lag tusschen Tien
deweg en de nog bestaande Jeruzalem
kapei het z.g. Collatiehui «t Het werd
ir in 1^5 opgericht doof de Regulieren van
St. Augustinus. in 14-é4 werd net aigestaan
aan de Heilige Geest Meesteren. Doch
reeds ln 1447 vestigden er zich weer ira-
terheeren n.i. Paunnenioi Collatiebroeders.
Deze zijn o.a. bekend door hun boekdruk
ken. in de Librye wordt nog steeds een
door hen gedrukk-boék bewaard? terwijl
een nouten borstbeeld van St. Pa&us, uit
du kioostei afkomstig, zich op het Mu
seum bevindt.
Later werd net gebouw gebruikt ais la-
kennal en weeshuis en in de 19e eeuw als
ïnnrmerie en kleedingmagazijn der mili
tairen.
Aan de andere zijde van de Patersteeg
lag het Margaretha-cgnvent. Gesticht in
i4il werd het üi 1573 door Lumey ver-
orand. In 158/jmerd ter plaatse het Ael-
mozeniershuis gesticht.
Via de Zeugestraat (vroeger Raemweg)
komen we aan het A g nietanc o n v e n L
Het bestond reeds in 1459 en stond aan de
Oostzijde van den Kleiweg. Het omvatte
ailes gelegen tusschen St. Antonystraat,
Nieuwsteeg, Varkedsmarkt en Agnieten-
water. Wat nu de Arbeidsbeurs is was hun
kerk. Het huis op tien Noordhoek van de
Anconiestraat was hun brouwetij. De oude
huizen in de St. Antoniestraat daarachter1
wijzen in hun indeeling op voormalige
cellen.
\Op den anderen hoek van Kleiweg en
nconiestraat lag de St. Anthoale-
kapel, zich uitstrekkend tot het water.
In ió77 werd een en ander voor afbraak
verkocht. De gronden kwamen in 1592 on
der den hamer n.l. in il perceelen, 3 aan
den TieAdoWeg en 8 in de Antoniestraat.
Oorspronkelijk was aan den Kleiweg
nog gevestigd het convent van S t.jvi aria
Magdalen a. Het waren z.gJ[|^feagijn
tjes. Vermoedelijk al in de een^JHIit der
15e eeuw lieten zij hun gebouw over ahn
het St. Elisabeth gasthuis en vestigden zij
zich ln een gebouw er achter. Hun terrein
omvatte alles achter genoemd gasthuis tot
aap de gracht (dus voormalige kazerne èn
veemarhtterrein). In 1613 werd het kloos
ter ingericht tot Pesthuis.
Op de Zuidzijde der Nieuwe Haven tref
fen we op der^ hoek van de Vrouwensteeg
aan de Onze Lieve Vrouwen
kap e 1 en iets verder dMt Klooster
der Clarissen of Sujft Klara. Laatst
genoemde werd in 1592 TO?koofet. De stad
hield aan zich de kerk met een doel van
den "grond voor haar timmerwerf. Toen
omstreeks 1700 de kerk zoo bouwvaliig
werd dat die moest worden afgebroken,
verbouwde de stad eenige oyde klooster
huizen tot haar timmerhuis. Dil stadserf
heeft tot vér in de i8e eeuW gediend als
oefenplaats va^de Schutterij.
Wat nu de Luther^^e Kerk is/ was oud
tijds de St. Joos kapel. Na den over
gang diende de kapel tot 1683, als stads-
turfschuur. In dat /aar werd zij overgedra
gen aan de Luthersche gemeente' die er
gebrandschilderde ramen in liet^aanbren-
gen. Deze kapel had een elt/en kermis n.l.
omstreeks Pinksteren.
Waar nu Archief en J.ibrye' in gevestigd
is, fras vroeger de k a p e 1 behoorende bij
^het St. KatharinatSasthui*. In
den loop der jaren diende dit gebouw tpt
kerk van de Waalschen én van de Robmsch-
Katholieken.
De Noodgodskajiel bp den hoek van
de Korte Noodgodsteeg was een der be
langrijkste. Ze was vooruitgebouwd tot in
de h^ven en had een tpren met üurWerk
en klokken In 1578 werd ze v,oor afbraak
verkocht. Er achter siond'het Noodgods-
gasthuis.
Aan het einde der Sinte Simon en Juda-
straat (nu Kuiperstraat) stond de S t. Bar-
barakapeL Met uitzondering van den
toren werd T gebouw, in 1581 verkocht.
Op de Raam tegenover de Lange Wil
lemsstraat ligt een klooster dat oorspron-
Oud is de courant, zeer oud.
Om de eerste sporen van een dag
blad te vinden, moeten we thruggaan tot
vóór onze jaartelling en het isXhet oude
Rome, dat er zich op beroemen Wan de eer
ste courant te hebben bezeten.
In de jaren van zijn alleenheerschappij
(48-44 v. C.) beveelt Caesar de publiqatie
van de verhandelingen van den senaat de
z.g. „acta senqtyq" en bewerkt dus hier
mede het regelmatig verschijnen van poli
tieke mededeelingen. Men zou dus deze
publicatie kunnen noemen: „Kort over
zicht van de Kamer".
Caesar had met deze openbaarmaking
van-wat ln den senaat besproken werd een
bepaald doel. Zijn macht steunde op de
volkspartij en in den senaat waren nog
vele leden van de oude aristocratie, men-
schen, wier voorvaderen steeds de voor
name ambten hadden bekleed en de macht
in den staat in handen hadden gehad. Zij
betreurden het verlies van die macht en
den grooten achteruitgang in beteekenis
van den Senaat.
Om nu te zorgen, dat zij voorzichtig ble
ven, dat zij zelfs niet in woorden zichjaan
hun voorgangers in den senaat gelijk zou
den stellen, liet Caesar regelmatig bekend
maken, alles wat in den senaat ter sprake
kwam. Het volk kreeg dat onmiddellijk te
hooren en de senaat wist wel hoe gevaar
lijk het was den toorn van het Caesar aan
hangende volk op^te wekken.
Ter wille van een alleenheerscher begon
deze publicatie en merkwaardig genoeg,
ter wille van een alleenheerscher werd zij
bij veranderde omstandigheden gestaakt.
Als onder de regeering van Tiberius
(14-37 n. C.) het aantal processen wegens
hoogverraad en majesteitsschennis gewel
dig groot wordt en bij de behandeling van
deze processen in den/enaat menigmaal
woorden worden gesproken, die aan het
volk een blik zouden kunnen verleenen
op toestanden in het keizershuis, die de
keizer Voor het groote publiek verborgen
houden wil, verbiedt de heerscher het
verschijnen der acta senatus.
Lang heeit deze courant, die slechts po
litieke mededeelingen bevatte, niet be
staan. Maar Caesar had meer aan het volk
geschonken. Naast de acta senatus, ver
schenen de acta diurna publica populi
Romani, een echt „Journal". Hierin ston
den berichten over de dagelijksche ge
beurtenissen. de schitterende openbare
feesten, veldtochten, overwinningen; be
sproken werd wat er omging in de Ro-
meinsche society, wat er te doen was op
literair gebied; ook de „chronique scan-
daleuse" ontbralarniet.
Dit dagblad moest nu om verspreid te
kunnen worden, afgeschreven worden en
voorzeker is dit in de eerste plaats ge
schied door aangestelde afschrijvers van
Inmiddels ook door anderen. We mogen
toch wel aannemen, dat het met de ver
spreiding van het dagblad ongeveer zoo
zal gegaan zijn als met die van de werken
van dichters en prozaschrijvers. Dan is
zeer zeker bij de eerste publicatie van
nieuws er niet bij gezegd oi geschreven:
publicatie is verboden krachtens de
auteurswet.
Immers van auteursrecht vinden we bij
boeken geen spoor. Zoodra een schrijver
een werk uit handen heeit gegeven is dit
vogelvrij. Er bestaan zeer zeker uitgevers,
die van het vermenigvuldigen van werken
hun bedrijf maken. Cicero's uitgeven is
zijn bekéhde vriend Atticus. Horatius
noemt als uitgevers van zijn gedichten de
gebroeders Sosius.
Deze uitgevers brachten dus de eerste
editie op de boekenmarkt, maar ieder die
een boek kocht oi van den schrijver kreeg
of leende kon het ol zelf overschrijven of
laten overschrijven en verkoopen. Een
honorarium kreeg de apteur van niemand.
De uitgever of welke andere overschrij
ver ook nam de kosten van dat overschrij
ven voor zijn rekening en genoot de baten;
de schrijver moest er dankbaar voor zijn.
dat zijn werk bekend werd en hem roem
inbracht. Horatius vertelt ons dit uitdruk
kelijk in zijn „Dichtkunst". Wel lezen we
bij Martialis, dat zijn gedichten hem be
looningen in klinkende munt opbrachten,
maar dit waren ongetwijfeld geschenken
van rijke lieden, aan wie hij afschriften
van zijn werken zond.
Verspreid werden nu deze boeken ook
ver buiten Italië, al zal Horatius misschien
wat overdrijven, als hij zegt, dat hij gele
zen werd aan de Zwarte Zee, aan de
Rhóne en aan de Ebro.
Op gelijke wijze nu zal het wel gegaan
zijn met de dagbladen. De bekende uitge
vers, boekhandelaren, van wie wij namen
hooren, m$ar ook particulieren, die dit
deden voor vrienden in de provincies, lie
ten overschrijven en zorgden voor ver-1
spreiding, die zeker wel over een zeer
groot deel van het Romeinsche rijk ging.
Deze „acta diurna" nu hebben een zeer
lang bestaan gehad en verdwijnen eerst
Wanneer de Romeinsche cultuur valt on
der de slagen van de volkeren uit het'
Noorden.
Jammer genoeg is geen enkel oorspron
kelijk exemplaar van de acta diurna tot
ons gekomen. Bij vele Romeinsche schrij
vers, voornamelijk historici, zijn echter
duidelijk uittreksels uit de acta te vinden,
die ons een vrij nauwkeurig beeld geven
van de veelzijdigheid van het Romeinsche
dagblad.
Dr. A. A. W. M. LIEVEGOED,
kelijk bewoond werd door Brigitten. Na
dat zij dit verlieten kozen de R e g u 1 i e-
ren uit Steyn, wier klooster Emmaus
in 1549 afbrandde, het in 1551 tot hun woonr
stee. Nè den overgang werd de afbraak
in de jaren 1576 en 1580 verkocht met uit
zondering van 7 gebrandschilderde gla
zen. geschenken van hooggeplaatste gees-
stelijke en wereldlijke heeren. Deze in de
jaren 1556-1559 in het atelier van Dirk Cra-
beth vervaardigde glazen liet de stad in
1581 naar de St. Janskerk overbrengen,
waar zij tot voor eenige jaren als glazen
nos. 20 en 21 te zien waren.
Thans zijn zij weder in hun oorspronke-
lijken vorm teruggebracht en geplaatst in
de speciaal voor dit doel aan de kerk ge
bouwde kapel.
In deze buurt treft men ook aan de S t.
Jacobskapel, die ln 1623 diende tot
schuilkerk van de Remonstranten. Later
werden hier woningen gebouwd met in 't
midden een open ruimte (St. Jacobserf).
Op de Gouwe treffen we nog aan het
Klooster van Sinte Maria. Dit strekte
zich uit van de Nonnenbrug tot bij de Pot-
terspoort. Hun kerk met toren stond op
den hoek bij gemelde brug. Later werd
hiervan gemaakt een gasthuis voor lepro
zen en een proveniershuis.
Ter completeering zij nog vermeld dat
hoewel niet op deze kaart voorkomen
de nog bestond ide St. Remiglus-
kapel. Deze stond op den Noordhoek
van de Nieuwe Haven en Korte Gouwe.
In 1566 werd die verkocht.
Van de bijzonderheden van deze oudste
>kaart vermeld ik nog dat aan de Noord
zijde van de Nieuwe Haven een galg ge
teekend staat. Dit wijst er"op dat daar ter
plaatse in de oudste tijden de doodstraf
door ophanging plaats vond. Ook Walvis
zegt dat t Gerecht wel eer hier ter plaat
se geschiedde". Trouwens naar mij verteld
werd heette het gedeelte van de Gouwe
van Nieuwe Haven tot Recjentes'seplanl;-
soen in den volksmond tot w>or kort „Gal-
geveld". De kaart van Blaeu spreekt van
„Galghanck". Andere aanwijzingen heb ik
niet gevonden. Echter is deze plaats zeer»
verklaarbaar^ daar het in 't algemeen ge
woonte was dat galg en brandstapel steeds
geplaatst werden buiten heA bewoonde
deel doch binnen de jurisdictiejder stad en
de Nieuwe Haven of Honscoop langen tijd
de uiterste grens van de stad was. Later
toen deze zich uitbreidde wfjrd de galg
verplaatst naar een terrein gelegen aan
den Rotterdamschen Dijk. Ook dit terrein
wordt op de kaart met een galg aange
geven.
•Februari 1937. H. DE GROOT.
De oude Sfcadakaart van Van Deyeinter van pnfstreeks 1580.