3
s
Deze Courant komt in vele duizenden gezinnen Gegarandeerde oplage 850ü
ex.
No. 19772
Zaterdag 9 Juli 1938
HET HUMANISME EN DE GOUDSCHE GLAZEN.
EERSTE BLAD.
z
r.5O-45.-
tenfabriek
- Gouda.
ETSEN.
NIEUWERKERK, OUDERKERK, OUDEWATER. REEUWIJK, SCHOONHOVEN, STOLWIJK, WADDINJ
Dit Had verschijnt dagelijks, behalve Zon- en Feestdagen
Welkom thuis
I
D,
Luchtbescherming.
GARANTIE
men om er te sterven, een bélangryke, in-
i-EUlLJLETÜIS.
het beste
(WorJt vervolgd).
VI.
het najaar
is het seizoen te Mon-
N
GOUDA.
URIGE GARANTIE.
NDERDEELEN
1LIK EN GLAS
SN NOTEN
gekomene in het Duitsch aan;
Wenscht u kamers aan het meer of
aan den kant van het gebergte?
Aan het meer.
Op welke étage, als ik vragen mag?
Dat is Kaiserlien totaal onverschillig.
Zijn er veel Duitschers in het hotel?
Informeert hij terloops, als de gérant
zich gereed maakt om hem naar de lift
te vergezellen.
Het was echter voor de glazen van geen
13
i
i,
>n.
«eve,
Stc-i";
hovan.
J. H.
iphorat
waard,
Verder
Mey’s
ich tot
•selaan
men.
In de dagen toen de laatste ramen tot j
stand kwamen, hebben deze beide mannen
ongetwijfeld volgelingen en vereerders in
Gouda gehad, maar het zal niet gemakkelyk
1 de eetzaal, welke reed^ geheel met gas-
Niet zooveel als anders! antwoordt ten bezet is. Dicht bi
deze, ecnlgszins bezorgd. Vroeger had
den we onder onze gasten ongeveer tach-
tig'procent Duitschers, dit seizoen hoog
stens vijftig procent. De tijden zijn te
slecht bij u te lande.
Hij weet, wat zijn gasten gaarne hoo-
ren. Tegenover Engelschen beweert hij,
dat zijn hotel reeds sinds de oprichting
voornamelijk door Engelschen wordt be-
t beste van
Be wonderlijke belevenissen
van dr. Kaiserlien.
door WILL AMBERG.
40
Wanneer denk je te vertrekken?
GOlMIi; bllHAM.
luchtbescherming der burgerbevolking acuut
gemaakt.
Deze bescherming kan zoowel actief als
passief georganiseerd worden. De actieve
luchtverdediging, die de burgerbevolking
beschermen moet, valt feitelyk samen met
militaire luchtverdediging. Het is de ver
dediging door afweergeschut en een vol
doende luchtmacht. Maar met deze verdedi
ging zal men voor een luchtbescherming
van het geneele land nooit kunnen volstaan.
Luchtaanvallen zullen nooit absoluut afge
weerd kunnen worden. Daarom is ook naast’
deze actieve luchtverdediging een passieve
luchtbescherming- noodzakelijk. En de orga
nisatie daarvan wordt bepaald door den
vorm van aanval.
By de luchtaanvallen moet men op
tweeërlei aanval bedacht zyn. Die aanval
kan namelijk tot doel hebben branden te
stichten, maar ook het Vergiftigen, althans
het levensgevaar verooraiÉli door middel
van gassen en wel door viWderlei soort gas
sen: vergiftige gassen, prikkelende gassen
als traanverwekkende gassen, verstikkende
TELEFOON 331S-
JITMANDEN.
>ncurreerende pi’üwn
thandel
gassen en blaartrekkende gassen, welke
laatste in hun uitwerking wellicht*nog het
vreeselykst zyn. En die aanval zal uitge
voerd worden tegen de burgerbevolking
door het neerwerpen van bomrpen.
Tegen brandbommen is zoo goed als geen
bescherming te organiseeren. Men kan al
leen zorgen voor middelen tot het zoo snel
mogelyk blusschen van een brand. Tegen
gasaanvallen daarentegen staat men niet
zoo machteloos. En in den wereldoorlog is
zelfs gebleken, dat men die gasaanvallen
tamelyk wel doelloos kan maken. De be
scherming van de burgerbevolking tegen
dergelijke aanvallen kan collectief en indi
vidueel geschieden. Collectief door het bou
wen van bomvrije openbare schuilplaatsen.
Individueel eveneens door het maken van
bomvrije schuilplaatsen op het eigen ter
rein, maar vooral ook door gasmaskers. In
eigen tuin kan men zulke schuilplaatsen in
richten, maar ook zjjn kelder kan men daar
toe geschikt maken. De Nederlandsche Ver-
eeniging xoor Luchtbescherming tracht
overal, waar de regeering niet helpt, deze
het geheele land uitgevochten. En dit nood
zaakt tot het inrichten van een verdediging
van het geheele land en dus, waar de aan
vallen op de burgerbevolking vrywel uit
sluitend uit de lucht plaats hebben, op de
verdediging dier bevolking door luchtbe
scherming en hei inrichten in vredestijd
van doelmatige luchtverdediging. Een of
ficieel communiqué onzer regeering, waarin
zy haar standpunt ten opzichte van de
luchtbescherming de» burgerbevolking be
paalt, heeft deze zaak opnieuw onder de pu-
Het is wel eens voorgesteld als zouden
de latere ramen van de St. Jan te Gouda, in
nauw verband staan met het Humanisme en
met een sfeer rond Erasmus en C
Erasmus was achter reeds lang dood tou.
de latere ramen vervaardigd zyn, en Coorn-
hert is, als 't ware, slechts in Gouda geko
men om er te sterven, een belangrijke, in- - - - -
vloedrijke plaats heeft by’ hier niet ingeno- en stierf met de bede om Gods ontferming
voor J' 1J
dan
ABONNEMENTSPRIJS: per kwartaal ƒ2.25, per week 17 cent, overal'waar de
bezorging per looper geschiedt. Franco per post per kwartaal ƒ3.15
Abonnementen worden dagelijks aangenomen aan ons Bureau: MARKT 31 GOUDA
bij onze agenten en loopers, den boekhandel en de postkantoren.
Onxe 2b"”a^^I^^^gopend van 9—6 uur' Administratie en Redactie Telef.
Schranderheid niet leerzaamheid ge-
Paard komt door inspanning alles te
boven.
voor I
niet om
Men heeft zelfs meermalen beproefd Prins
Wil'iem als humanist voor te stellen.
Evenwel zeer ten onrechte!
Dat de P/ins, vanwege zyn ruimen en
vèrzienden blik, door Marnix in? de Staten
vergadering te Dordrecht niet alleen vry-
besloten kamers te huren in Hotel du
Lac. Weliswaar’ heeft Sabine Vollert hem
de foto’s van haar meesteres nog steeds
niet toegezonden, zoodat hij niet eens
weet hoe de vrouw, di§ hij zoekt, eruit
zieï, maar desondanks, of eigenlijk juist
daarom acht hij het noodig in Hotel du
Lac zjjn intrek te nemen. Slechts één
voorzorgsmaatregel acht hij onvermijde
lijk; evenmin als Edith Wismuth, die
hier zeker niet onder haar waren naam
zou optreden, heeft hij aanleiding als
Kaiserlien de aandacht op zich te vesti
gen. Hij zal zich dus als dr. Kyrmayer
inschrijven zoo heette zijn wiskunde
leraar op het gymnasium en diens naam
schiet hem juist te binnen.
De hotels aan het strand zijn van een
gedistingeerde voornaamheid. De kwa
lificatie loopt van elegant tot luxueus en
allen hebben zij aan den kant van het
meer een uitgestrekt terras, waarop men
het ontbijt nuttigt en waar zonnebaden
worden genomen. In de zeer ruime halls
staan een menigte clubfauteuils, sofa’s
en rooktafeltjes. De atmosfeer is be
zwangerd van tientallen soorten par-
turns; Engelsche, Fransche en tenslotte
ook Duitsche klanken bereiken zijn ooi
en daartusschen klinkt dan plotseling
een heldere lach, de lokkende toenade
ring der vrouw in alle talen. In de hall
zitten, deels afzonderlijk, voor een ander
deel in groepjes voreenlgd, ongeveer
twintig dames en heeren van alle scha-
keeringen, die met de nieuwsgierigheid,
hotelgasten eigen, den nieuw aangeko
mene rgistreeren. De jongere dames doen
dat met gespannen belangstelling, de
te maken.
Wel is het waar dat er een tyd in 's Prin
sen leven is geweest waarin hy aanleiding
gaf tot de veronderstelling dat hy tot het
humanisme overhelde.
Men vraagt echter bij het teekenen van
i een groot man niet, wat hy wel ééns schfjn-
baar geweest is, maar: „wat hij na ry’pe
levenservaring geworden is”. En als wij dan
zien, dat ’s Prinsen meest vertrouwde
Qiomhert. vriend een volbloed Calvinist was, en de
r dood toen Prins in het laatste en belangrijkste tyd-
1 perk van zyn leven Gereformeerd was, en
dat hy verklaarde met den Potentaat der
1 potentaten een verbond te hebben gesloten,
>r^|ich en z’n arme volk op de lippen,
iWaan wij inderdaad verbluft, wanneer
men, niettegenstaande dat alles, tóch Vadei
Wiltem by dé humanisten indeelt.
De latere ontplooiing der geesten in Gou-
vallen eenige n invloed van hen op het werk da Reeft ongetwijfeld aanleiding tot de ge- I
der Crabeths of van de andere glaskunste- dachte ,dat het humanisme in Gouda sterk
naars aan te toonen. vertegenwoordigd was tjjdens het tot stand
Alle ramen geven of bybelsche taferee- komen der laatste glazen,
len óf voorstellingen in verband met den Het was echter voor de
vrijheidsoorlog, óf tafereélen uit de alge- i belang welke soorten van menschen destijd’
meene geschiedenis; in geen der glazen is
ook maar iets te vinden wat aan bijzonderen
invloed van Erasmus of Coornhert doet den- I
ken.
Zelfs het raam dat de overwinning van de 1
consciëntievryheid op de tirannie voorstelt,
geeft niet zooals wei gezegd is spe-
ADVERTENTIEPRUS: Uit Gouda en omstreken (behoorende tot dep bezorgkoing):
I5 regels ƒ1.30, elke regel meer ƒ0.25. Van buiten Gouda en d«i bezorgkring:
15 regels 1.55, elke regel meer 0.30. Advertentiën in het Zaterdagnummer 20
byslag op den pry's. Liefdadigheids-advertentiën de helft van den prijs.
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN: 1—4 regels ƒ2.25, elke regel meer ƒ0.50. Op
de voorpagina 50 hooger.
Gewone advertentiën en ingezonden mededeelingen by contract tot zeer gereduceerden
prijs. Groote letters en randen worden berekend naar plaatsruimte.
Advertentiën kunnn worden ingezonden door tusschenkomst van soliede Boek
handelaren, Advertentiebureaux en onze agenten en moeten daags vóór de plaatsing
aan het Bureau zijn ingekomen, teneinde van opname verzekerd te zyn.
vloeden werkten dp him totstandkoming en
op hun uitvoering”. Het gaat dus om de
vraag: „wie destijds de regeerders der stad
waren”.
Kort na het tot stand komen van Dirk
Crabeths laatste glas bleek aan het sterf
bed van den inquisoteur Jodorus Bourgois
zeer duidelijk, dat de burgemeesters verre
van humanisten waren.
Vólgens „Walvis” bezochten de vier bur
gemeesters den inquisiteur aan zijn sterfbed.
By deze gelegenheid bleek burgemeester
Willems zelfs zoo’n bon-Katholiek, dat hij,
vanwege de vrees van den stervende voor
het veldwinnen der Hervorming, een be
roete kreeg.
Er waren in den aan de Hervorming voor-
afgaanden tyd zeer waarschijnlijk wel Ma
gistraatspersonen die weinig voelden voor
het vervoligen van de luyden der vrije leere,
maar ,dat zegt volstrekt nog niet dit zij
humanisten waren.
„Brand” en „Walvis” vertellen ons trou-
wens, dat de Magistraat van Gouda om den
vervolgzieken inquisiteur ter wille te zyn,
wel degelijk andersdenkenden vervolgd
heeft, en de arme stoelenmaker Faes Dircx
zelfs heeft doen verbranden.
De chirurgijn Ewiet Gerritsz werd even-
eens door den Magistraat voor de vierschaar
gedaagd, omdat hif Calvinist was. Slecht|
door te vluchten ontkwam hü den b»and-
UClllllg WCTive SUV11CU van IIICIIOVIIVII UVOWJUJ M
in Gouda woonden, maar wel: „wél’ke in- stapel.
Er was dus in 1570 onder de regeerders
der stad, die in onze dagen als zeer ver
draagzaam worden geroemd, weinig van
een verdraagzaam humanisme te bemerken,
evenmin als vier jaren tevoren onder het
volk, toen de straatjeugd opgehitst werd
om de ruiten by Ewiet Gerritsz. in te
gooien, omdat hy de hagepreeker Jan
Arentsz door de stad begeleid had.
Er is meermalen gezegt, dat in Gouda
Siechts één persoon terwille van het geloof
om het leven gebracht is, maar dat is niet
juist, daar volgens „Walvis” reeds in 1547
de poppenmaker Lambert Vranken om zyn t
geloof ter dood gebracht is.
Bewy's dat ook toen het humanisme wei
nig invloed had.
Ook na het tot stand komen van de Her
vorming is er van humanistische invloeden
op de Goudsché Glazen niets te bemerken,
en van een humanistische sfeer evenmin.
Wel werden er met de komst van domi
nee Hermanus Herberts in 15&2 allerlei dwa
lingen ingevoerd, maar van een verdraag
zaam humanisme was ook toen geen sprake.
Herberts was meer revolutionnair dan hu
manist: hy stoorde zich evenmin aan de
Synode als aan de Classis, en was een echte
vrybuiter.
Door hem is Gouda voor Arminius klaar
gemaakt en is een voor de Calvinisten on
draaglijke sfeer verwekt, inplaats van een
verdraagzame humanistische sfeer.
In 1-616 werden de Gereformeerden door
den Magistraat zélfs schandelijk vervolgd,
en werd ook geen gereformeerde prediking
zócht. Het publiek wil nu eenmaal be
drogen zijn.
Hoeveel gasten hebt u?
Op het oogenblik maar tweehpnderd
ongeveer. Dat „maar” is een kleine re
clametruc, die gewoonlijk haar- uitwer
king niet mist. In werkelijkheid zou hij
blij zijn geweest, als hij. elk Seizoen maar
tweehonderd gasten had.
Kaiserlien calculeert: tweehonderd gas
ten, dat beteekende dus honderd Duit
schers. Daarvan zou zeker de helft tot
het zwakke geslacht behooren, dus vijf
tig vrouwen, waarvan hij die tusschen
de twintig en dertig eruit zou moeten
visschen. Er zouden dus ongeveer twee
dozijn dames overblijven, onder wie Edith
genboek licht hem in met wlen hij te Wismuth zich zou moeten bevinden. Een
doen heeft. Hij spreekt den nieuw aan- veelbelovende taak! En dan nam hij nog,
i aan, dat zij inderdaad tot den Duitsciien
kring behoorde. Maar Saarbrucken was
i nog steeds een stad aan de grens en
I Edith Wismuth zou,-de Fransche taal
zeker wel even goea beheerschen als de
Duitsche. Wanneer zij zich hier als
Frangalse voordeed, dan bleef er van zijn
geheele berekening niets over.
Tegen zeven uur betreed^ Kaiserlien
ds geheel met gas-
»ij aen ingang zijn
nog eenige tafeltjes vrij, maar ‘dat zijn
Asschenpoctserplaatsen. Er is weinig
1 licht en .zij bieden geen uitzicht naar
i buiten.
De wereldoorlog had ons al gewaarschuwd
en de oorlogen, die nadien gevoerd zyn of
nog gevoerd worden, hebben het ons duide
lijk getoond, dat de stryd niet meer gaat
i tusschen legers, maar zich tevens en in
hooge mate keert tegen de burgerbevolking.
De oorlog in Abessynië is voor een niet ge.-
I ring deel door den aanval op de burgerbe-
volking beslist, in Spanje zoeken Franco en
1 zyn helpers door aanvallen op deze bêvol-
F king den stryd te beslechten. En in China
worden de menschen by duizenden gedood
I door de aanvallen uit de lucht op open
I steden.
I Deze wijziging, die de'oorlogvoering on-
f dergaan heeft, stelt ook de organisatie van
I de oorlogs- en verdedigingsmiddelen voor
F nieuwe opgaven. De stryd wordt niet lan-
ger op het gevechtsterrein alleen maar over
I
I luchtbescherming te organiseeren. En dat
is zeker in hooge mate noodig, want onze
I regeering trekt zich van die luchtbescher-
ming, vooral voor wat het platteland be-
treft, maar weinig aan.
I in het geheel wordt door de regeering
voor de organisatie der luchtbescherming
een bedrag van 500.000 beschikbaar ge-
I steld. Hoe gerirtg dit bedrag is,leert ons de
j vergelyking met de bedragen, die in andere
landen van regeeringswege worden beschik-
baar gesteld voor dit doel. Zoo geeft België
bliéke aandacht gebracht en de vraag naar
„Het Humanisme is kort ge- j heid van godsdienst liet bepileiten voor de
Zegd een in de l&e eeuw in I Gereformeerden, maar ook voor de Room-
Itali^ opgekomen geestesrichting 1 schen, heeft immers met „Humanisme” niets
welks adnhangers verdraagzaam
willen zijn jegens andersdenken
den, en een goed, humaan leven
bepleiten, zonder rekening te
houden met Gods, in de Heilige
Schrift, geopenbaarden wil.”
onderbreekt Hammer zijn gedachten
gang. I
Misschien vanavond nog en anders
morgen. Het zou een groote geruststel
ling voor mij zijn, als ik de zekerheid
had ,dat je mijn secretaresse aan een
baantje kon helpen.
Dan zou ik Je willen advlseeren je
vertrek tot morgen uit te stellen. Wij
gaan dan vanavond nog eens gezellig
een keer uit. Wat mij betreft, kun je dan
Je secretaresse meteen meebrengen om
eens kennis te maken. Hopenlijk Is ze
knap!
Goed, antwoordt Kaiserlien, dan
brengen wij den avond samen door. Maai’
°f ik mijn secretaresse meebreng, weet
ik nog niet. Waar en wanneer kan ik je
vinden?’
ciaal de geest van Coornhert weer, daar
alien, die met de Hervorming meegingen,
voorstanders van gewetensvrijheid waren.
Bij den stryd tegen Spanje, die voor een
zeer groot déél om gewetensvrijheid ging,
waren niet de Humanisten, maar de Gere
formeerden de meest intense stryders. Het I
zyn dan ook vooral de Gereformeerden ge
weest, die hun leven gewaagd hebben om
consciëntievryheid te verwerven.
Dat raam heeft dus met humanisme niets
te maken.
Ook de ramen van de inneming van Dai
miate en van Hollands tuin hebben niets i
speciaals humanistisch, en evenmin het
raam van „Leidens Ontzpt”, dat ons laat
zien hoe Vader Willem met-Boisot en met
den grooten Calvinist Marnix van St. Aide- J
gunde» aan het overleggen is hde Leiden het
best geholpen kan wordei^
Dit raam met zyn vele schepen met le-
vensmiddelen, vertelt ons duidelijk hoe het
Leiden in hoofdzaak ging om brood, en
om „Humanisme” of welk „isme” ook. 1 Per koker
Por rl c
voor de bescherming van de burgerbevol
king tegen luchtaanvallen in 1938 5 mil-
lioen gulden uit, dus tienmaal zooveel' en En
geland 8 millioen pond sterling of meer dan
80 millioen gulden. Deze som wordt dan nog
vrijwel geheel uitgegeven aan de inspectie
voor de Luchtbescherming en voor steun aan
de gemeenten van de 1ste en 2de gevaren
klasse, dat zyn de grootere gemeenten en
die gemeenttn, wier ligging haai’ aan bij
zondere gevaren uit de lucht blootstelt. De
gemeenten der derde klasse, dat is vrywel
het geheele platteland, krygt niets. Daar
voor moeten de gemeenten zelf en de Ver-
eeniging voor Luchtbescherming maar zor
gen. Die vereeniging krygt daarvoor uit de
5 ton een subsidie van 12.000. Waar ook
de gemeenten niet in een finantiëele positie
verkeeren, die haar het uittrekken van be
langrijke sommen mogelyk maakt, zal de
luchtbescherming der burgerbevolking wel
hoofdzakelyk door particulieren georgani-
1 seerd en ibekostigd moeten worden. Tot tyd
en wyie, dat de regeering de buitengewone
beteekenis van zoo’n luchtbeschermings
dienst inziet. K.
treux in volle gang. De beau monde uit
alle deelen van de wereld gneft hier dan
acte de présence en als op de promenade
het Kui -orkest concerteert, vermogen de
melodieën de in alle talen gevoerde ge
sprekken nauwelijks te overstemmen. De
stoombooten, of zij nu van den Zwitser-
schen, dan wel van den Franschen oever
komen, zijn overladen en boven in de
bergen, in het Berner Oberland en naar
Rocher de Nayes moeten extra treinen
worden ingelegd om den steeds toene
menden stroom reizigers te kunnen ver
voeren.
In het lichte groen, onderbroken» door
de bont gekleurde daken der dorpshuis-
Jes, omspant de schilderachtige land
streek het blauwe meer; in een grijzlg-
blauw waas verheffen zich in dq verte
de Walllser bergen, sneeuwwit en puntig
de steile groepen van de Dent du Midi.
Over het geheel ligt de teedere glans
van een stralende zon.
Bij het aanschouwen van dit schitte
rende panorama gaat Kaiserlien een
steek door het hart. Het uitgestrekte
meer wekt pijnlijke herinneringen op
aan het Stamberger meer en aan een
ruime villa. Ook daar, onder een wat
noordelijker hemel was het mooi ge
weest. En dan dwalen zijn gedachten ver-
n der af naar een andere groote binnen
stelt kwart over acht bij Kempinsky, zee, die op rajidselachtlge wijze zijn leven
aammer voor. heeft beïnvloed, de Doode Zee, machtig
- Accoordl besluit Kaiserlien. en imposant In haar grenzenlooze ver-
latenheid. Daar lm het eeuwige land
j heeft het noodlot de hand naar hem
uitgestrekt.
Na eenige aarzeling heeft Kaiserlien
Neem dadelijk 'n
AKKERTJE
tegen dat afgematte gevoel.
I Verrassend snel verdrijft 'n Akkertje
schele hoofdpijn, zenuwachtigheid,
oververmoeidheid en lusteloosheid.
r van 13 stuks 12 stuivers.
Per doos van 2 stuks - 2 stuivers.
want ze bevatten een bijzondere combina
tie van uiterst geneeskrachtige stoffen,
volgens recept van Apotheker Dumont.
jongere hoeren met een nauw verbórgen
vijandigheid en de oudere generalid met
welwillende gereserveerdheid. Kaiserlien
voelt, hoe aller blikken op hem gerich^
zijn en hij mist de kracht om zijn ver
legenheid te overwinnen. Een soort moe
deloosheid maakt zich van hem meester.
Daar zitten nu toch slechts enkele hotel
gasten, het meerendeel is natuurlijk aan
de wandeling, in de kamers of in de
eetzaal. Maar nog speejt hij net niet
klaar onder het dozijn dames er maar
een aan te wijzen, wier Identiteit met
Edlfh Wismuth meer of minder waar
schijnlijk is dan die der elf anderen.
De gérant ontvangt Kaiserlien. Een
korte veldheersblik in het vreemdelln-
