URY
NG
□Hulzen
Deze Courant komt in vele duizenden gezinnen Gegarandeerde oplage 8500 ex
Onze Groote SEIZOEN-OPRUMING
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR GOUDA EN OMSTREKEN
No. 20084
Zaterdag 15 Juli 1939
78e Jaargang
Dit blad verschijnt dagelüks, behalve Zon- en Feestdagen
1DAM
ZUIDPLASPOLDER HONDERD JAAR;
HEDEN BEGINT
.90
E N
amers,
r
N
V
De droogmaking heeft elf jaar geduurd en ruim
drie millioen gulden gekost.
Extra lage
Prijzen
Valt
guldens
meel
DE DE
IG OP
EDING
TING
HAASTRECHT, MOORDRECHT, MOERCAPELLii,
- WADDINXVEEN, ZEVENHUIZEN, enz.
BERGAMBACHT, BERKENWOUDE, BODEGRAVEN, BOSKOOP, GOUDERAK,
NIEUWERKERK, OUDERKERK, OUDEWATER, REEUWDK, SCHOONHOVEN, STOLWIJK,
Grootsch werk met gunstige resultaten.
G
sent, overal waar de
tte
975
op onie
als U koopt In
y we kt er!
A
E
ELAAN 78
opruiming
door ons
men voor een gedeelte nog aan dc voor
malige eigenaren schuldig was. Deze wer
den daarvoor echter' schadeloos gesteld
door een rentebetaling van 5 pet., waar
door het gezamenlijk bedrag is vermeer
derd met 4395, zoodat de geheele som
voor de gedane onteigeningen het cijfer
heeft bereikt van 203.563.
piaspel! Op dezen datum was de water
stand afwisselend 3 meter of 3.60 meter
onder Zuldplaspeil of ongeveer 48 centi
meter boven het aangenomen zomerpvil
van den polder.
De droogmaking kwam dus in ruim
drie jaar tot stand, waarin men gedu
rende de eerste tien maanden slechts
over de helft van het aantal molens be
schikte, terwijl ’t stoomgemaal alleen de
laatete dertien maanden in werking was.
omstreken (behoorende tot den beiorgkring)
1.25. Van buiten
Dit nummer bestaat uit twee bladen.
EERSTE BLAD.
I GOUD^ j
d i j n e nI
0.261
jnitoHen
r waarde
snijding met tochten, slooten en wegen.
tn non ZuinnliisnnidRr werd mei. de hier- j
I pen.
Een laatste voorbehoedmiddel, dat ook
noodzakclljk werd geacht, was het ver
schaffen van versch drinkwater, daar
alle inwoners der aanliggende gemeen
ten hun water uit den plas haalden. Er
werden voor rijksrekening aangeschaft
vijf waterschuiten. Deze schuiten werden
eiken dag in den IJssel of in den Wollen
Foppenplas gevuld en zoo werden dan
de verschillende gemeenten van water
voorzien. Verder werden overal tonnen
neergezet met water voor de werklieden,
wellek tonnen eiken dag met versch water
werden gevuld.
Daar een spoedige plantengroei in den
nieuwen polder, ook uit gezondheidsoog-
punten, werd noodig geacht, besloot het
gouvernement den nieuwen polder voor
zijn rekening in cultuur te brengen en
J de te veld staande gewassen, te verkoo-
in bedrijf gesteld en daarmede werd de
eigenlijke droogmaking begonnen
In 1838 werd een molen onder Moor
drecht zoodanig onderloops, dat ge
vreesd werd voor doorbraak. De plas was
toen reeds afgemalen tot 1.80 meter on
der Zuldplaspeil! Door molenzeilen en
zakken zand in hot gat te stoppen, slaag
de men er ten slotte toch in een door
braak te verkomen.
Op 30 April 1839 was de waterspiegel van
den plas gedaald tot 2.61 Zuldplaspeil,
op den laatsten Juni was dit 3 Zuid-
ADTERTENTIEPRIJS: Uit Gouda en omstreden (behoorende tot den beiorgkring)
1—6 regels 1.30, elke regel meer /0.25. Van buiten Gouda en den bezorgkring:
l5 regels 1.55, elke regel meer 0.30. Advertentiën in het Zaterdagnummer 28
bijslag op den prijs. Liefdadigheids-advertentiën de helft van den prijs.
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN: 1—4 regels ƒ2.25, elke regel meer 0,58. Op.
de voorpagina 50 hooger.
Gewone advertentiën en ingezonden mededeelingen bij contract tot zeei gereduceerden
rijs. Groote letters en randen worden berekend naar plaatsruimte.
Advertentiën kunnn worden ingezonden door tusschenkomst van «oliede Boek
handelaren, Advertentiebureaui en onze agenten en moeten daags vóór de plaatsing
aan het Bureau zijn ingekomen, teneinde van opname verzekerd te zijn.
Daar de polderjongens over bet al
gemeen nogal ruw en wild waren,
word door de burgemeesters van
Nieuwerkerk, Moordrecht en Zeven
huizen een regiment huzaren aan
gevraagd om de orde te handhaven.
Hierop is echter afwijzend beschikt
met de mededeellng, dat paarden
volk in dat veen door de zwaarte zou
wegzakken!
De eersteverkoop der gronden had
plaats in de maand Juni 1841, de
tweede in Juni 1842 en de derde en
laatste in Juli 1843. De verkochte
gronden waren totaal 4148.31 bunder
groot. De opbrengst was in het ge
heel 762.115/ Do gemiddelde prijs
was dus 184 per bunder.
ABONNEMENTSPRIJS! per kwartaal ƒ2.25, per week 17 cent, d.
bezorging per looper geschiedt. Franco per post per kwartaal f8.15
Abonnementen werden dagelijks aangenomen aan ons Bureau: MARKT 31, GOUDA,
bij onze agenten en loopers, den boekhandel en de postkantoren.
Onze bureaux zijh dagelijks geopend van 96 uur. Administratie en Redactie Telef.
Interc. 2745 Postrekening 48400.
Doelmatige verkaveling.
EN belangrijk punt, na het! droog-
iL maken van piassen en meren, is het
samenstellen van een doelmatig verka-
vcnngsplan, d.w.z. de inaeeung of door-
i Hygiënische maatregelen.
1 f E vrees voor ziekten, door schade
lijke uitwasemingen der drooggekomen
gronden, openbaarde zich in de aange
legen gemeenten algemeen en werd in
Gouda door het ongunstig gevoelen
daaromtrent van een zeer geacht ge
neesheer dezer stad, zeer versterkt. Het
was eigenlijk geen wonder, dat men óp
dit punt niet gerust was, daar oude lie
den zich nog herinnerden, hoe het dorp
Bleiswijk en de geheele omtrek door de
vreeselijke polderkoorts waren geteisterd
geworden bij de droogmaking van de
Bleiswijkschc meren in 1774.
Het gouvernement, de ondernemer der
droogmaking, besloot al het mogelijke
te doen ter afwering van een zoo ge
vreesde ramp Aan enkele beroemde
Slappe bodem bood vele moeilijk
heden.
AP 26 November 1827 hadden de eerste
aanbestedingen plaats. In de
maand Maart van 1828 werd jnet de
werkzaamheden begonnen en op 3 Mei
v/erden de eerste palen geslagen. In het
bestek was bepaald, dat de overtollige
veenmassa's mochten worden verkocht
voor brandstof. Bij het aanleggen der
ringdijken en het graven van de ring
vaart heeft men met groote moeilijk
heden te kampen gehad daar de opge-
worpen rinediik steeds bleef wegzakken,
terwijl de bodem van de ringvaart, welke
werd gegraven, steeds omhoog bleef
komen. Meh besloot water toe te laten en
de ringvaart door baggeren op diepte te
brengen Bij dit toelatcn van water
scheurden zich echter van den bodem
groote veenbonken los, ter dikte van 6 h
7 meter, zoodat op sommige plaatsen in
de ringvaart meer dan zeven meter wa
ter stond. Daar men dit niet zoo durfde
te laten, werden deze Agaten met klei
aangeplempt. Deze tegenslagen veroor
zaakten groote verliezen voor de aan
nemers. Het Rijk kwam hen door het
verleenen van bijslagen hierin tegemoet.
In Augustus 1829 waren de werken voor
den bouw van sluizen en het maken van
een groot gedeelte van de omrlnging vol
tooid.
Toen in September 1830 de werken voor
het aanleggen van ringdijken waren
uanêevangen, was het werkend personeel
geklommen tot 1477 man, terwijl 402 vaar
tuigen de plassen bevoeren voor het
aanbrengen van dc specie, welke soms
op anderhalf uur afstand moest worden
gehaald.
Mpn besloot tot het oprichten van twee
I hospitalen in de onmlddellijkc nabijheid
van den plas, ieder geschikt voor zestig
zieken. Voor dit doel werd te Zevenhui
zen een oude boerderij Ingericht en to
Moordrecht een oude turfschuur. Door
het departement van Oorlog werden
nachtlegers verstrekt en bij elk hospitaal
een officier van gezondheid geplaatst.
Elke zieke werd direct naar een dezer
hospitalen vervoerd en daar behandeld.
Zoodoende is de vreeselijke koorts niet
voorgekomen.
(lOIIIMHE (01 HAM.
in aen Zuidplaspolder werd met de hier
voor geldende eischen heel goed reke
ning genouden. Nog heden wordt in alle
studieboeken op waterbouwkundig gebied
de zuidplaspoider als voorbeeld gesteld.
De verkaveling op zich zelf is een zeer p.
moeilijk uit te voeren werk geweest, daarj
ae gronden zoo slap waren, dat men den
uitgegraven grond van tochten cn wa
terleiding niet zoo zonder meer op oen I
wal kon brengen. Onder de vele beproef-
de mfddefen heeft men zich het best j
bevonden bij het beleggen der kanten
van een te maken tocht of waterleiding
met dunne lagen bladriet, ruigte, wilde
andijvie en alles wat in den vetten grond
koit na de droogmaking zoo welig groei
de. Deze spreiïagen werden aangebracht
loodrecht op het boord en dan vastgezet
met wiepen.
Uit den aard der zaak is deze bewer
king langdurig en kostbaar geweest. Dit
blijkt wel uit het feit, dat, hoewel dade-
lijk na de droogwording in 1839 hiermede
is begonnen, eerst in den zomer van 1843
eindelijk de meest zuidelijke einden' van
tweeden en derden tochtweg met groote
moeite en alleen te voet konden worden
bereikt.
Hoe groot het verschil was in grond
slag tusschen het noordelijk en zuidelijk
gedeelte van den polder, blijkt wel hier
uit, dat onder Nieuwerkerk en Moor
drecht voor het maken van de tochten
is betaald 7 tot f 8 per strekkenden
meter en onder Waddinxveen als laag-
sten prijs is ingeschreven voor 1.08 per
meter.
Door z.g. zwartmakers werd de specie,
uit de slooten en tochten komende, over
de landerijen gestrooid, waarna de gron- 1
den tot bezaaien werden voorbereid.
Geldcrisis gaf vertraging.
17 EN geldelijk bezwaar vertraagde de
L-y oplevering van de dijken. Tengevol
ge van de afscheiding van het tegen
woordige pelgië en de geldcrisis, die
daardoor voor de schatkist ontstond,,
werd in November 1830 de staat van vor
dering dezer werken nauwkeurig opge
nomen. Met de aannemers werd een
actoord getroffen tot voorloopige sta
king onder betaling van schatkistbiljet
ten van. het tot dien tijd verrichte werk.
Deze staking duurde tot in de maand
I Juli 1831. Toen werd het departement
van Waterstaat gemachtigd om de on
derhanden zijnde werken langzaam voort
te zetten.
Nadat het Rijk zich eenigszins had
hersteld van den schok, door den afval
van de zuidelijke provinciën teweegge
bracht en de regeerlng weer ruimer over
fondsen kon beschikken, werd de com
missie in het begin van 1835 gemachtigd
den sedèrt vier jaar bijna geheel ge
staakten arbeid weer op te vatten en
voort te zetten. De boezemkadc. wegens
den slappen ondergrond aangelegd op
rijsbedden het systeem, dat tegen
woordig bij wegenbouw in deze omgeving
weer wordt toegepast kwam tot stand
en de molens verrezen.
In April 1836 werden de eerste molens I hoogleeraren werden adviezen gevraagd.
Houten borden onder de voeten!
E vrees voor ziekten, door schade-
Eenmaal uitgestrooid, kon er niets
meer ter bevordering of behoud van het
zaad worden gedaan, daar eggen en wie
den onmogelijk was wegens een zwakken
staat‘van het terrein. Het werkvolk kon
zich niet dan met de grootste moeite
voortbewegen. Onder de voeten hadden
zij groote houten borden gebonden. Ook
de paarden, welke de eerste jaren wer-
dep. gpbruikt, hadden onder eiken poot
een groot houten bord. Wanneer echter
deze «dieren niettegenstaande de geno
men maatregelen het ongeluk haddesa
door de droge bovenkorst heen te zak
ken, waren dikwijls alle pogingen om ze
- .er weer uit te werken vruchteloos. Op
blijkt wel uit het feit, dat, hoewel dade- ^eze wijze zijn veel paarden verloren ge-
J gaan.
De beste stukken koolzaad hebben als
eerste vrucht van 150 tot 200 per bun
der opgebracht.
De huurwaarden van de beste langs
de heringing gelegen hooge gronden, was
in 1850 van f 30 tot ƒ.40 per bunder. Voor
de minste tot zeer lage prijzen aange
kochte landen 60 tot f 40 per bunder)
werd ai huur gegeven.
pJE Zuidplas is in deze dagen honderd
IJ Jaar droog. De juiste datum, waar
op de droogmaking voltooid en het land
verkregen werd, dat den vruchtbaren
polder van thans heeft opgeleverd, is niet
bekend, alleen weet men, dat het in Juni
1838 is geweest.
Ter gelegenheid van het honderdjarig
bestaan, heeft de opzichter van den
Zuidplaspolder. de heer J. W. Schudde-
beurs te Moordrecht, een boekje ge
schreven, waarin hij de wordingsgeschie
denis van den polder heeft beschreven
Mede puttende uit de beschrijving, die
ir. J A. Beyerlnck. ingenieur eerste klas
se van den Waterstaat, onder wiens lei
ding het geheele werk is uitgevoerd, er
in 1851 in de „Verhandelingen van het
Koninklijk Instituut, voor ingenieurs" er
van gaf. heeft de heer Schuddebeurs een
interessant verhaal van het groote werk.
Bat de inpoldering van den Zuidplas was,
tegeven. Het volgende is er aan ont
leend
tonder de werken van algemeen nut,
die in dien tijd zijn tot stand gekomen.
2^n cr wellicht weinig, die in hun ge
volgen een zoo gunstige uitkomst hebben
opgeleverd als de droogmaxlng van den
Zuidplas in Schieland. Hoewel de ver
koop van de drooggemaakte gronden nog
geen vierde gedeelte heeft opgebracht
van de sommen, die door het Rijk aan
de droogmaking zijn besteed, door het
heffen van indirecte en personeele be
lastingen. in 1865 vermeerderd met de
grondlasten, is al spoedig een groot deel
der renten van het uitgeschoten kapi
taal. dat niet door de opbrengst is be
streden kunnen worden, gedekt. Uit
openbare veilingen bleek, dat reeds in
1850 de waarde van den polder meer dan
verdubbeld was Vele landgenooten, die
bij de droogmaking werkzaam waren ge
weest, hebben zich in den polder geves
tigd om daar een bestaan te vinden.
Langs de boorden van den voormaligen
grooten waterplas bespeurde men al
spoedig een groote verandering Er kwa
men wegen en boerderijen en arbeiders
woningen namen Mo plaats in van d-
armoedige visschcrshutten.
Door het uitmuntend beheef van
het eigen, door de ingelanden ge
kozen bestuur, dat in Januari 1844
den polder overnam, en de opoffe
rende medewerking der Ingelanden,
heeft de polder trapsgewijs dc hoogte
van welvaart bereikt, waarop hij
thans staat.
De Zuidplas, die voor de droogmaking
een aanzienlijke watervlakte Was, is,
evenals alle andere in de provincie Zuid-
Holland gelegen droogmakerijen en plas
sen, door vervening ontstaan.
Het eerste voorstel tot droogmaking
dateert van 1697. in 130 jaar werden vijf
plannen gemaakt, doch met uitg^voerd.
De plannen waren in hoofdzaak ontwor
pen om de omstreken te verlossen van
den gevaarlijken, doon^afspoeling van de
veenachlige oevers Cfch steeds uitbrei
denden waterplas, doch niet om de voor-
deelen, welke men uit de waarde van de
drooggemaakte landen verwachtte. -
De Zuidplas werd steeds grooter, dc
molens, die het water op de Gouwe en
de Rotte moesten malen, raakten in ver
val en de hoogte van den plas nam zoo
danig toe, dat de waterstaat der nabu
rige polders en ambachten het ergste te
duëhten had. In 1808 werden drie
nieuwe molens met uitwateringssluis ge- 1
bouwd te Kortenoord, welke tesamen
133.000 kostten. Nauwelijks in bedrijf,
begonnen de molens tc verzakken en wel
zoo erg, dat ze buiten werking moesten
worden gesteld. Twee molens konden nog
worden rechtgezet, doch de derde moest
worden gesloopt. In 1816 kwam Koning
Willem I zelf de werken aan de Korten
oord in oogenschouw nemen.
De hoogste prijs werd besteed voor de
hooge, met een dikke laag vetten bagger
gedekte perceelen en beliep 457 per
bunder. De polder bleef in het bezit van
ringdijken, wegen, tochten, waterleidin
gen en boezems.
De droogmaking van den Zuidplas
heeft, ófschoon geen enkele groote ramp
voorkwam, het Rijk een niet onaanzien
lijk nadeel opgeleverd. Men had hier
echter te worstelen met een terrein van
voorbeeldelooze ongeschiktheid voor den
aanleg van aarden- en kunstwerken.
De Zuidplaspolder is gelukkig voor het
meerendeel niet gevallen in haaiden van
personen, die slechts een tijdelijk ultput-
tingssysteem volgden om na de groote
winsten uit de eerste gewassen te heb
ben getrokken, het verwaarloosde land
voor eiken prijs wederom te verkoopen.
Bij deze droogmaking is bewezen, dat de
ontginning van de drooggemaakte gron
den. op goede huishoudkundige wijze
ondernomen en bij een verstandig be
heer. ook aan de eerste eigenaren groote
voordeelen kan geven.
Aan,het einde van zijn beschrijving,
van de uitvoering van dit belangrijké en
knappe werk, vermeldt de heer Schudde
beurs de kosten der droogmaking. Vol
gens de offlcieele mededeellng der regee
ring heeft de drbogmaking aan het Rijk
gekost 3.206.505.894.
Regeering besluit tot uitvoering.
N I82o werd van regeeringswege beslo-
1 ten tot droogmaking. Een commissie
van beheer en toezicht werd bij Kon.
besluit van 22 Juni 1825 benoemd onder
voorzitterschap van staatsraad gouver
neur graaf Van der Duyn van Maasdam.
In 1834 werd het personeel der commis
sie door het vertrek naaf elders van en
kele heeren veranderd. Hierna is be
noemd de hoofdingenieur in Zuid-Hol-
land M. G. Beyertnck, die sedert met dc
hopfddirectie over de uitvoering is belast
gebleven.
Bij het opmaken van het beringings-
ontwerp moest met zeer veel eischen
worden rekening gehouden onder andere
het scheppen van een binnenvaart voor
kleinere schepen van Gouda naar Rot
terdam, het opheffen van de scheeps-
gomeenschap tusschen de Rotte en de
Gouwe en het bouwen fan verschillende
sluizen en bruggen. Om de ringvaart te
graven van Moercapelle naar den Zeven
huizenhoek moesten 42 hulzen èn schu
ren, waaronder zeer goede boerenwonin
gen, worden onteigend en afgebroken
Het zomerpell van den te maken pol
der werd aangenomen op 4.08 el onder
Zuldplaspeil of 5.61 A P. naar aanlei
ding van de in den plas verrichte pei
lingen Het rlngvaartpeil was het peil
van den Zuidplas. Uit de ringvaart moest
dan weer 256 M. opgemalen worden, ge
rekend tot middelbaren Vloed in den
IJssel.
Voor de bemaling zijn na vele bespre
kingen te Moordrecht en Waddlnxyeen
negen molens gebouwd, en wel vijf
bovenmolens en vier ondermolens, alle
vijzelmolens Voor het bovengemaal tus
schen den IJssel en de ringvaart werden
twaalf schepradmolens in bedrijf ge
nomen, waaronder de drie reeds bestaan
de. Ook werden nog gebouwd twee stoom-
vijzelrtlolens. Volgens de onderneming,
die dc machines, welke dertig paarde-
krachten hadden en per stuk 19.300
kostten, leverde, moesten de ketels met
turf worden gestookt. Hiermede konden,
naar men verzekerde, zeer gunstige re
sultaten worden bereikt Dit ging echter
fcickop. want de uitkomsten bleken zeer
Selijk te zijn.
Lnteigenlngtn, welke noodig. waren
len goede uitvoering van het ont
sier droogmaking, hadden alle oen
Verloop De Vorderingen der eigena
jleven hier birtaen zoo betamelijko
renzen, dat men zonder een enkele pro-
edure er toe geraakt is het onteige-
ningswerk bij minnelijke schikking tot
een goed einde te brengen. Totaal zijn
onteigend 53 woningen en 80 schuren en
aan gronden 318.30.31 bunder tot een be
drag van 198.168. Ten gevolge van de
Belgische onlusten was de regeering niet
bij machte de sommen te voldoen, die
IOOO coupons K
SPOTPRIJZEI
Geen goedkoops
verhalen
maar w el
Komt U
eens zien en
doet Uw voordeel
SPAM
Markt 16 Gouda
