Schutters
Niet kussen ...neuzen
onder de planten
6 April f94*
-EEN MERKWAARDIG GEWAS
Physieke bewegingen
VAN EIGEN BODEM
PETER FREUCHEN, Poolvorscher van naam, aan het woorr1
Door Betty Ross
Pipolotk, Peter
Zaterdag
schen andere
groeit ?-ij recht
'nige plekken lig;
ken op den gro
helt zich slecht!
Wie zou zeggen dat
loopehde bloemetje een
En toch ie het *00. H<
alom langs de wegen er
groeit en bloeit beschikt
hulpmiddelen, die ervoor
Bewegingen van planten beperken zich dgtgaans tot he-
naakte onderdeden, terwijl ze d«n nog zoétlangzaam zyn,
dat men ze dikwijls niet als bewegingen herkent. De
meeste menschen haren daarom de schouders op als men hen
«wreekt ów bewegingen van planten. Ja, de wind kan se heen
en weer doen slingeren, de mensch kan verplaatsen, dooh dat
planten zelf bewegingen kunnen maken, neen- hoor. dat behoort
tot het rijk der fabelen. Toch kunnen de menschep, die OT «mud
beweren, de gevolgen van dergelijke bewegingen zelf duidelijk
genoeg waarnemen. Men denke slechts aan het orttluiken der
knoppen, bet open- en dichtgaan der bfbemen. En wie heeft «liet
eens een Kruldje-roermlJ-nlet in actie grtiien?
Sommige bewegingen hebben een duidelijke physieke oorzaak.
-Derm-Hike bewegingen kan men gemakkelijk te zien krijgen bij
twee in ons land veel in bet wild voorkomende planten, bij de
reigersbek lErodium) en den ooievaarsbek aniuml. Bij bekle
geslachten komen lang gesnavelde, vljfdee" ,e vruchten vodr. Bij
rijpheid laten niet slechts de vijf deelvi uthten lós, doch elk
vruchtje is voorzien van een reep. die losbreekt van den snavel,
zoodat er een zuiltje overblijft Dit zuiltje, middenztiiltje ge
naamd, is een uitsteeksel van den bloembodem. De vrucht van den
ooievaarsbek is een vijfklurzige vrucht, waarop de slfj' a's een
twee Sn ons land veel tri het' wild voorkomende planten, bij den
snavel blijft staan. Zoodra nu de vrucht fs gerijpt, droogt deze
soavel van bulten sterker dan van binnen, waardoor «en spanning
ontstaat, tengevolge waarvan de vijf kluisvruchtjes van het
middenzujitje worden afgerukt. Met' den aan het- vruchtje zltten-
5
den snavel blijven *e
eehter aan den top van het
micktenzuiltje hangen. .Dit
afrukken geschiedt plotse
ling en met groote kracht.
IX' kluisvruchtjes, die elk
één zaad Ik»vatten. springen
tegelijkertijd van binnen
open. zoodat het zaad er met
geweld wordt uitgëwórpen
en dikwijls op vrij grooten
afstand van de plant op den,
grond valt. De- Ooievaars
bek, Geranium Robertianurrt
L.., komt op aandgéond in*
bosohadïtige streken vrij al
gemeen voor. Hij bloeit van
Mei tot in den herfst. De
bloemen zijn rozerood met
drie witachtige strepeti op
elk kroonblad.
Hier heeft men met tie
echte Geranium te doen. De
planten, die men dn het ge
wone leven met eten naam
Geranium aanduidt, behoo-
ren wel tot cl ezel ft Ie familie,
die der Ooievaarsbekachti-
gen (Geraniaceae), doch tot
ander geslacht; n.L
Pelargonium. De meest be
kende als sierplanten veel
gebruikte z|jn de Pelargo
nium v Zonale (de stervor
mige) en—de Pelargonium
Odier (de kelkvormige of
z.g. Fransche Geranium).
Men kent beide soorten in
velerlei kleuren. Van eerst
genoemde komen ook dub
bele variëteiten voor. Deze
sierplanten zijn kinderen
van vreemden bpdem, haar
vaderland is nameiyk Zuid
Afrika.
Tot zoover de Ooievaars
bek; Thans willen \vy een
en ander vertellen over een
verwante plant, den Reigers-
bek, Erödium cicutarium
Her., waarvan men hier een
aantal foto's ziet. Vrijwel
iedereen kent deze plant
raeP haar licht roode bloe
men én vinspletige .blaad
jes, die f weer gezaagde
slippen hebben. Op scha
duwrijke plaatsen en tus-
planten
ht op; op 7-on-
liggen de tak
en grond en ver-
slechts het voor
ste deel ervam. De v(jf
kroonbladercfo der bloemen
zjjn ongelijk van vorm en
grootte. De twee (of drie)
bovenste hebben een gele, zwart gestreepte
vlek (honlngwerk) terwijl tie drie (of twee)
onderste door hun groote lengte eèn gemak
kelijke zitplaats geven aan Insecten.
gen dat dK niet in het oog
een geniale uitvinder is?
Het nietige plantje, dat
1 op zanderige akkers
ovêr »eer interessante
ie ervoor aorgen, dat zijn zaden
niet, slechts ver* van de moederplant worden
weggeslingerd, doch ze zelfs in den aardbodem
boren. Want wanneer de roze roode bloem
bladeren verwelkt zijn (foto*l geheel links)
groeit uit het rijpende vruchtbeginsel een spita
zuiltje, ^en „snavel", karakteristiek voor alte
ooievaarsbekachtigen, waarover reeds is ge
sproken in het begin van dit artikel. (Ziet de
plant er goed beschouwd niet urt als 'een neat
vol hongerige jonge ooievaars?). Dit verleng
sel van het vruchtbeginsel is de katapult, waar-
Zaterdag 6 April 1940
w;iklaar om «te rvis door te sneeuwvelden voor.'
zetten. En voordat Pipaloek twee jaar oud was.
had zij het n< «ordelijkste d«*e| var» Groen la ml re«"«l
<l<M*rkrui<t en was zij tot op^' nog- geen 1«W km. na
<1« Pool genodérri.
Eenige jaren later, toen zij op het punt ont haar
man op een andere expedHte te vergezellen, vatte
Navatana kou en.-stierf. Haar dood maakte een dMl
aan de gelukkige Eskimo-huishouding. Peter Freu
rhen keerde terug naar de befiêhaafde wereld. Het
leven In de stad kon hem niet meer bekoren. Hy
kuch' een klein eiland in dé Oostzee b(j Denemarken.
Zijn «non liet hij "achter bij de ouders van zijn vrouw,
zoodat «te jongen alvorens hij naar school moest,
kon l««eren jagen en vis-chen. Zijn dochter Pipatoek
nam hij echter mee naar het eiland Hij wilde haar
opvolgden volgens z(jn eigen Ideeën!
...of* bet eiland, waar zij nu moest vonm, "waren
vogel- en dieren de eenlge «peelkameraadjes van het
Jon/.- Eskimo-me is je. Zij leerde* den zang der vogels
kennen zij kon de verschülelide vogelroepen aoo
goed nabooWen dat zelfs de Vogels.„er meermalen 'in-
Peter Freuehen
DJ] mode rut* vrouw heeft «te wereld getoond
dat thans alle wegén voor haar opeh staaï».
TV» vrouwen van dtmn tijd worden nooit
nu<l: ni«'ts^weerhoudt haar U' «ioetj waarin zij zin heb
ben. Ik viïl van mijn Eskimo-dochter een meisje van
<tez«*n tij«l makon e«in m« .je. 'krt zelf voor haar
toekomst kan zorgen,
Maar wat zoudt t» zelf het liefst zien dat zij werd?
Vroeg ik.
Ja, al« Ik waf te zeggen had, zou zij «te eigenschap
pen van «lezen nieuwen tijd moeter» cofé.nnecren mot
hetgeen zij van haar moeder heeft ge rfd. Dan zou
mijn dochter Pipaloek een g«M»dp, prartische Eskimo-
huisvrouw zijn.
Ifc-ae hardgrondjge wensch wordt geuit door Peter
Fretiuhen, .«ten berotMTKtein Deern* then >r>f tek k ingwreir.i-
g*-r en geleenle, die onlangs is teruggekeerd van een
langdujrlge reis door het Poolgebied. In de geh«?ele
wereld is Freuehen békend door zijn films en zijn ver-
halen over het teven «Ier Eskimo*»
Déze roodgeboanle reus, die ruim twee meter lang
te, woet meer van het Eskimo-volk dan wie ook ter
wereld. \tet «Ie bedoeling zijn oorspronkelijke woon
plaats te ontdekken, doorkruiste hij als eers!e blanke
d«- Noordelijke Uskaap van Groenland.
Op> «leze onmetelijke ijsvlakte, nooit tevoren doof een
blanke aanschouwd, heeft hij menigmaal den dood in
het aangezicht gezien. Maar zijn bescheidenheid is even
groot als zyn moed; hij vertelt van alles en nog wat
over hetgeen hij heeft meegemaakt, alleen over de ge
varen waarin Wj hceft verkeerd, zwijgt hij.
Zijn levensgeschiedenis" ..Avonturen in het Poolge
bied' ii -chrijft menig géval, waarin hij ternauwernood
aan den döo ontsnapte. Hij ontmoette beren, walrus
sen lavymv-en had meermalen met hongersnood te
kampen. Eens zakte hij met zijn honden en zijn
slede door het ijs bij een temperatuur van r»0 graden
onder nul.
Een van zijn beenen raakte bevroren en-het moest
worden geamputeerd. Zoodoende heeft Peter Kreu-
chen thans een kunstbeen.. Toch zet h(j zijn -gevaar
volle tochten in het. Poolgebied voort. Hij heeft de
eerste kaarten van de Poolstreken gemaakt, tal van
voorwerpen voor musea verzameld en de wereld een
veel beter inzicht gegeven in het leven van hen, die
de Noordelijke ijsst reken bewonen.
Verscheidene naties hebben dezen ontdekkings
reiziger hooge onderscheidingen verleend. Zijn folklo
ristische verhalen over bet leven der Eskimo's zijn
gefilmd.
De menschëKjkste van al die verhalen is zijn eigen
levensgeschiedenis. Want Freuehen leefde pis een in
boorling, trouwde met een Eskimo meisje en woon
de tien jaar achtereen in Noord Groenland. Zijn
huwelijksleven met zjjn Eskimo vrou v zal eens een
plaats krijgen in de groote liefiesgesdhiedenissen der
wereldletterkunde.
Zijn vroojrw Navarana, wier oudere echte noniaden
en jagers waren, verblijdde hem met de geboorte
van een zoon, Mequasak. Men "was dolgelukkig. Toen....
Wij verwachtten een tweedy baby, gaat de ont
dekkingsreiziger voort. Wij hoopten dat het een
dochter zoti zijn. Maar ik moest weg, op expeditie
in Noord Groenland. Mijn vrouw drong er op aan
er ook heen te gaan om mij op te zoeken. Op dezen
moeitevollen tocht naar de IJskaap, leefden wij la
tenten en sneeuwhutten. Wij reisden met honden-
sleden. Op zekeren avond stopte mjjn vrouw om te
rusten. Eenige uren later aanschouwde ons doch
tertje het -levenslicht. Wij noemden het kind Pipa
loek en vierden de geboorte door met al de inboor
lingen koffie te drinken. Den volgenden morgen
naakte mijn vrouw de kap van haar bontmantel
#at w(jder en pleatate de jonggeborene er in. zy
Mequasak, de zoon van Peter Freuehen
!ooi«n kunnen de eskimo'» ntrt. Dit ««ritje
heel aan de «rouwen overgelaten. Hier kan me*
trien wat een oude «rwümoeder waard i»V Daar door
het bereiden van <tr huiden, die door de nou Wen daan
toe worden gekauwd, haar tanden vrijwel .tot ht het
tandvleeswh «JJn afgesleten, geeft men aar de fijnere
huiden ter bewerking. Joop, meiajea mecacherpe tan.
den moeteh op <ie ruwe huiden kauwen Al» hele»
nirMf voor haar arbeid krl|*t de vrouw van een jajee
wel eena een kortharen hootmanrtel.
Wat aou Ik Peter Freuohen jcaame hebben ji »ti*
in lijn eigen bom jaanen Want tip rijn Poolretaa*
draa*t deae atoere reu» mét rijn blauwe ooeen re*
bontpak een jja» van 12 blauwvoaarn en een muia
van witte voa. versierd met blauwe maarten. Van x^n
knieën handen btwje, maarten van rilvervoasen.
Alt hU m(j trti in letentiige kleuren het dtien en I»
vloyen. Ein ook de geluiden van aruiere dieren imi
teerde zij zoo voortreffelijk, dat zij er vaak v in slaag-
de dieren te bewegen het boseh te verlaten. ..J,
Toen zij tien jaar oud was werd Pipaloeks wereld
ruimer. Haar vader wilde, dat zij alles begreep van het
leven van vogels en andere dieren op hun1 eiland; zij
moest leeren lezen; andere talen leeren spreken. Dat
bete<-kende editer. dat zij in Denemarken naar
school moest. De zomers bracht zij echter door met de
vogels en de andere dieren op haar eiland.
Nu is de sehoohljd achter den rug. Pipaitoek. the nu
bijna achttien jaat- is, is een aardig meisje, dat veei
houdt van dansen, pret maken en van sport. Zij is op
het punt vrouw te worden: een mooie mengeling van
de tradities van héar moeder en de beschaving van
haar vader.
Hebt u eenige bepaalde pdannen voor de toe
komst? vraag ik.
Ik wensch haar te ontwikkelen langs de lijnen,
die zij zelf wenscht, legt haar vader uit. Elke Eskimo
vrouw is een goede hutsvrouw, fk zal mijn dochter dua
nu naar een school in Denemarken sturen, waar zy
kan leeren koken en luutahouden. Zij moet de traditie
kunnen voortzetten.
Haai huisvrouwelijke plichten in het Poolgebied
zuilen wel veel verschillen van wat wij er hier onder
verstaan? merk ik glimtadhemd op.
De taak van de vro'iw is over de geheele wereld
dezelfde. Een vrouw moet zorgen voor het huis van
haar man. steeds over zijn belangen waken. De Eskl-
movrouw doet niet veel aan koken, geeft Freu
ehen toe. Alle mannen zyn jagers, vleesch Is dus hun
hoofdvoedsel. Brood en groenten kennen de Eskimo's
niet. Kot vleesch ia voor hen een lekkerny. Hun groot
st» traotatie la het eten van schelpdieren, gevonden fel
de maag van een walrus.
Hoe brengen zy hun tijd door T
Thuis bereiden zij de vachten en hulden die »e
vnn hun JachtuitstapJe» hebben leer-
ten der Eskimo's schildert, voel ik dat hy in den
weer tusschen zijn Eskimo's vertoeft. Toen 'ity zich t»
mMden van hen vestigde, wa» hy een jongen van ne
gentien Jaar. Drie van'de mannen, die hem H'igi felüan.
kwamen om van koude en honger. Teneinde den hen-
gerdood te voorkomen aten hij en de andere overle
venden hun schoenen op. Het meest leed hij in dm'
Poolwinter ais de zon riie- opgaat én de temperatuur
veie graden onder nul is. Toen hij twintig was bleet
hy eer; Jaar lang geheel alleen in zijn hut. zijr, eenige
makkers waren uitgehongerde wolven, die aan zyn
deuY krabbelden. Zy aten zeven van zyn honden ogt
Maar als zy hem uit voile borst hoorden zingen, poets-
tezpipv wolven de plaatDe jonge
vxë'lde zich zoo eenzaam en verlaten, dat hljgSjWefc-
ken ging voeren met zijn potten en panner
Ik hoor van Fn-johen. dot Eskimo's niet noanantisch
zyn. Zij wrijven Hun neuzen tegen elkaar ais wjj elk
ander zouden kussen. Af en toe geeft een, man zijn
vrouw een pak slaag alleen om zijn vrienden te la
ten zien hoe leuk het is gelukkig getrouwd te ztjn.
Freuehen gaat voort:
Een jager komt met een vrouw op een slede te
rug. Iedereen begrijpt, dat hy dien avond met fiaar ni
trouwen. Niemand vraagt hoe hy haar heeft ontmoet,
of w aat, of sinds hoe lang hij haar het hof maakt.
Ais er, nadat zij getrouwd zijn. iemand aoo taot-
k»s zou zijn het jonge paar geluk te wenstlien zou
het zeer verontwaardigd zijn. U zo.*., vragen- waarom T
zy vinden het onbeschaamd de aandacht et -n te van
tlgen. dat de bruid van meisje vrouw is geu.
En hoe staat het met de huweiyksgcsenenken 1
vraag ik. Zyn die welkom
(Vervolg op pagina 13)
