N'
De ideale plattegrond van vroeger en nu
De romantiek is dood; leve de romantiek!
ËgpB
Invloed van den tijdgeest
Middelpuntvliedende kracht
Do rechte lijn van onzen tijd
Rotterdam's toekomst
en de nieuwe romantiek
De geschiedenis van den bril.
*am*
'esaroaacsi
iBoaBooooi
L~Zj VD O Q GOO
iSqoodqo
TU ieders aandacht is gevestigd op de
.1
plannen tot wederopBouw van Rotter-
•dam en ieders belangstelling vooral uit
gaat naar het project van de nieuwe stadL zoo
als die door ir., Witteveen is gedacht, verdient
het aanbeveling zich eens enkele oogenblikken
te verdiepen in het wezen van den stadsplatte
grond in het algemeen. Het is een buitengewoon
belangrijk onderdeel van de cultuurgeschiedenis,
omdat het ten nauwste samenhangt met de ont
wikkeling der menschheid Steden zijn altijd
knooppunten van cultuur geweestmen behoeft
slechts te denken aan ngmen als Athene, Rome,
Venetië of Parijs om dit te kunnen beamen.
Wanneer men plattegronden van steden om
het even uit welk tijdperk goed bekijkt, komt
men tot de conclusie, dat elke stad haar eigen
„levenslijn" heeft, die parallel loQpt met haar
levensbehoeften. Een havenstad richt zich in
haar plattegrond geheel op de havens, die haar
Luchtfoto van het Siciliaansche stadje Gram-
michele, dat in den tijd der renaissance door de
familie Branciforti werd gesticht. Het stadje zelf
is niet belangrijk, maar de plattegrond is uiterst
merkwaardig. Zóó regelmatig aangelegd is wel
geen stad ter wereld. Jammer, dat er in Gram-
michêle zoo weinig verkeer is om ervan te
profiteered
bestaan verzekeren. En een centraal
gelegen marktstad is meer op zich
zelf geconcentreerd.
De „ideale stadsplattegrond" van de Italiaansehe
renaissance. Ken ontwerp ran den stadsarchitect
Vasari Junior (159ï). Hij tras de eerste, dte ster
pormigt pleinen ontwierp, tooals ze in later jaren
vooral in Franse he steden werden aangelegd.
Niet alleen echter de levensbehoef
ten, ook de tijdgeest spreekt uit een
stadsplattegrond Een middeleeuw-
sche stad is heel anders geteekend
dan een stad, die gebouwd is in den
tijd van de Italiaansehe renaissance
sr is ook een hemelsbreed verschil
tusschen een stadsuitbreiding uit het
einde der 19de eeuw en één van onze
lagen. Een treurig gebrek aan fan
tasie vertoont bijvoorbeeld de z.g.
.Pijp" id Amsterdam een saai stuk
stad met lange rechte straten, scheef
weggeduwd tusschen den tjraehtigen
I7d'eeuwschen grachtenring en het
soen-opgezette moderne „plan-Zuid"
waarin zakelijkheid en fantasie bar-
nonisch zijn vereenigd
Afschuwelijk van doelloosheid is ook menige wijk in 's-Gra-
venhage (Bezuidenhoutkwartier en Transvaalbuurt en vooral
ook de iivijk in de buurt van het Hollandscne Spoor-station), ge
heel in tegenstelling töt_ den weelderigen stadsaanleg rondom
den ouden Hofvijver, die het deftige 's-Hage nog altijd zylk een
imposant cachet verleent. Vooral de vorige eeuw heeft ten aan
zien van de uitbreiding van stadsplattegronden veel onheil ge
sticht. Dit geldt helaas in bet bijzonder voor ons land, want in
het buitenland valt nog menig goed voorbeeld van stedebouw
kunst in de 19de eeuw op te merken. In dit verband moet
vooral Parijs worden genoemd ook steden als München. Berlijn
e.a. hebben in de vorige eeuw goede bouwmeesters gehad, die
aan den bestaanden plattegrond een artistiek verantwoorde uit
breiding gaven.
De Middeleeuwsche Europeesche stad, zooals men die aan
treft in bet hart van Duitschland (met name in het oude land
der Franken) en in midden-Frankrijk, is ais het ware een
„samenscholing" rondom een geestelijk middelpunt (meestal een
marktplein met een kerk). Weliswaar vormt de plattegrond «an
zoo'n-stad niet het doolhofachtige, dat de Moorsche steden (waar
toe ook de. Spaansche stad Toledo gerekend kan worden) ken
merkt, doch er zijn verscheidene punten van overeenkomst en
het voornaamste isde concentratie, de middelpuntzoekende
kracht.
Het tijdperk der renaissance (wedergeboorte) heeft in zijn
stadsplattegronden de middelpuntvliedende kracht tot uiting ge
bracht De menschheid verlangde niet meer naar een geestelijk
centrum, doch naar een geestelijke uitbreiding, naar de ruimte.
renaissance had vooral ruimte noodig om zich uit te leven.
Er werden in de steden groote pleinen aangelegd om groóten
paleizen tot voorhof te dienen. Van die pleinen liepen breede
kaarsrechte straten straalsgewijs in alle windrichtingen. Breed
heid van levensbeschouwing, zwierige, levenskunst artistieke
genialiteit, spreken uit menigen Italiaanschen stadsplattegrond,
die in die jaren van wedergeboorte der klassieke Oudheid is ont
staan.
Eén van de merkwaardigste voorbeelden hiervan is het Sici
liaansche stadje Grammicheie, een schepping van de Italiaan
sehe familie Brahclfortt Een luchtfoto van dit plaatsje doet het
regelmatige spiönewebkarakter van den aanleg duidelijk uit
komen. Zoo'n regelmatigheid is overigens uiterst zeldzaamwe)
leverde de renaissance talrijke ontwerpen-op-papier op (zie bijv.
den „Idealen stadsplattegrond'' van den jongen Vasari), doch de
De groote stad volgens het ideaal van den beroemden Franschen stede
bouwer Le Corbusier. Het centrum van den, fantasiestad is een echte city
met hooge gebouwen: een sterk geconcentreerd geheel. Daaromheen ligt
uitvoering ervan moest maar al te vaak reke
ning houden met'gewijzigde omstandigheden.
Eén van de idealen, die de bouwmeesters van
de renaissance koesterden, was het luchtige
bouwen. Er moest ruimte zijn voor tuinen, ter
rassen. staatsietrappen in de open lucht enz.
Wie eenmaal het voorrecht zal hebben het
nieuwe Rotterdam te aanschouwen, zal dit
streven naar frissche lucht en ruimte met
vreugde kunnen constateeren.
de fabriekszöne met de tuinsteden, die Van elkander gescheiden zijn door
onbebouwd gebied (bosschen, weiden, parken enz.). De huizenblokken
staan geheel vrij en zijn door strooken groen omgeven.
Wij leven thans in een nieuw tijdperk van
wedergeboorte. De strakke lijn, die reeds eenige
tientallen van jaren de richting heeft aange
geven, heeft den weg gevonden naar een har
monieus samengaan van nieuwe zakelijkheid en
een nieuwe romantiek. Die rechte lijn in stads
plattegronden was sedert het einde van de vorige
eeuw het kenmerk bij uitnemendheid van de
Amerikaansche steden. Toch is er nog onder-
Piemont (Italië) Turijn
scheid te maken tuschen al die „stra-
ten-zonder-eind"-steden in de Ver-
eenigde Staten. New York bijvoor
beeld is al een heel onaesthetisch
\voorbeeld van deze soort stadsaanleg;
dobh Washington met zijn weidsche
pleinen, parken en plantsoenen is,
wat plattegrond betreft, één van de
indrukwekkendste exemplaren van
doelmatige stadsarchitectuureen
stad van ruimte,\en representatieve
stad, die inderdaadNvaard is, hoofd
stad van de NieuwV Wereld te
heeten.
Doch niet alleen in de NieuVe We
reld moet men „Amerikaanèche'
steden zoeken. Ze zijn ook in Euro]
Het oude centrum van Berlijn bij
voorbeeld met zijn rechte, elkaar
rechthoekig snijdende winkelstraten
roorts de prachtige hoofdstad van
de moderne Catalaansche metropool
Barcelona en tenslotte de meeste steden van het'jonge Finland
trekken de aandacht door haar kunstmatige strakheid van aan
leg, die volstrekt niet dor -en koud aandoet integendeel, ge
noemde steden zijn niet minder schoon vfcn perspectief dan de
vernuftig geconstrueerde leg-puzïle Parijs, het centripetale
Moskou (dat zich rondom het Kreml groepeert) of de ^drie
watervorstinnen onder de stedenAmsterdam, Stockholm en
Venetië.
In de naaste toekomst zal Rotterdam zich scharen aan de zijde
van Europa's „modernste" steden. De Maasstad zal een kern
kKjgen, die kan wedijveren met de doelmatigst en fraaist aan
gelegde steden van ons oude werelddeel sterker nog die den
wdstrijd wint vooral wat betreft ruimte en luchtigheid. Een
hardwerkende stad als Rotterdam heeft ste-ke longen noodig
zij moet diep kunnen ademen en zich vrij bewegen. Het verkeer
zal stroomen door breede straten en over groote pleinen, van
en naar de havens. Er zullen geen bedompte steegjes meer zijn
en smalle straten, waar het zonlicht nauwelijks binnendringt.
Lucht en licht zullen in ruime mate Rotterdam's deel worden.
Ook hier zullen nieuwe zakelijkheid en een nieuwe romantiek
hand in hand gaan. De stad zal ongekend mooie perspectieven
krijgen, dank zij die ruimte. De romantiek van achterbuurtjes
is uit den tijd het was een decadente romantiek, welke behagen
schiep in schilderachtig verval. De nieuwe romantiek is de
strooming, die bewondering eischt voor
alles wat jong. gezond en levenskrachtig
is De nieuwe romantiek dat zijn o.a. de
trotsche wolkenkrabbersdat is het werk
der bruggen- en tunnel bouwersdat zal
>ok de wederopbouw van Rotterdam zijn
Iedere Rotterdammer zal daaraan op
zijn wijze moeten medewerken, want aan
een forsch-opgezetten plattegrond alleen
neeft men bitter weinig als die platte
grond niet de juiste levenslijn van de stad
blijkt weer te geven. Het uiterlijk en het
innerlijk moeten elkander volkomen dek
ken. Een gezonde ziel moet In een gezond
lichaam huizen.
Een grappige fantasie pan den Amerikaanschen
architect R. M. Hood, welke beoogt tegemoet te
komen aan den eisch om „zoo goedkoop mogelijk
te bouwen"n.l. hooge huizen op een zoo klein mo
gelijk stut: bouwgrond. Zoo zien kie wolken-
Krabbers er uit als populieren. J
Als keizer Nero. naar de Arena ging, had hij
altijd een smaragd\bij zich, die hij van tijd tot
tijd voor zijn oog hivld. Dit was de eerste mo
nocle en wij hebben tien naam „bril" aan dit
feit te danken, want „béryll" is een soort sma
ragd. Men heeft een heélen tijd I geloofd,, dat
Nero bijziende was, maar ^lit is niet waar. De
Romeinen wisten nog niet, dat bjjzifendheid en
verziendheid door een op een Nbepaalde manier
geslepen glas konden worden verholpen.
Sedert Nero wordt er tot 1300 niet meer over
brillen gesproken. We weten niet\zeker, wie
den bril heeft uitgevonden mén néémt aan,
lat het Roger Bacon is geweest, een
eland
rogarts, die in de 14de eeuw j in
woonde.
In de 17de eeuw waren de /brillen gro
ian tegenwoordig en de glazen waren gehè
rond: Ook keilde men de monocle ai, maar dezè\
werd nog niet voor het oog gébruikt, maar in
1e hand gehoudèn.
Tegen het einde van de regeering
wijk XIV was de
geworden.
van Bode-
brillenmode zoo algemeen
dat iedereé,. er eén had, of hij er
ren noodig had of niet. Deze mode duurde 150
jaar. Het was toen chic orireen bril in de hand
te houden, aan den hoed of den wandelstok
te bevestigen of. in de tabaksdoos te stoppen.
Panorama van Manhattan, het centrum van
New York. Hier is het systeem van de rechte lijn
overdreven. De straten zijn te lang en te nauw.
Eindeloos ver strekken zij zich uit over dit
overbevolkte schiereiland met zijn hemelhooge
wolkenkrabbers, die geen plaatsje open houden
voor wat groen. Hier viert de zakelijkheid
hoogtij, zonder rekening te houden met de
romantiek, die ook in het leven van den groote-
stadsmensch onontbeerlijk is.
Ken gedeelte van deri plattegrond van de Noord-Amerikaansche
„residentie" Washington. Ook hier geldt het systeem van de rechte
lijn, doch het is niet dor en geestdoodend tooals tn New York. Dwars
door het ruitenplan van straten loopt een ander plan van toepen, dia
belangrijke knooppunten vormen en aldus een grootsch complex can
pleinen opleveren.
