onderneming
D'
nieuwe gemeenschap
DE VEREENIGDE STATEN
ALS SCHATBEWAARDERS
9 Augustus 1940 NIEUWSBLAD VOOR GOUDA EN OMSTREKEN
No. 20395 -
in de j
id niet langer een zaak van gebruiks-
«dom en onderneming niet langer
iobject in Kanden van den eigenaar
De kleine en middelgroot* bedrijven
vormen nog altijd het belangrijkste
osdordeel van het Nederlandsche bedrijfsleven
7
iMeer dan 20 milliard opgetast in
de „super safe" Yfan Fort Knox
Een labyrinth in de rotsen - De onder
wereld voelt zich overtroefd
GEEN TRAMS
NA 11 UUR.
Evenmin voor zons
opgang. - Regeling
geldt voor het ge-
heele land.
Er naaien nergens fat het laad
aa 11 aar 's avonds nog traan
rijden. Ook de trans voor zons
opgang dat is momenteel 6
aur 6 min. komen te verval
len. Deze regeling geldt voor
ket geheele land.
labyrinth
BUITENLAND
Het Italiaansche offennef in Britsch Somaliland.
mt
Si
■dam
Arum
want
H»t Europeetthe goud
AMERIKA
Bevroren Fransche
1' credieten.
ITALIË
Een Engeltch-It&Iiaansch
luchtgevecht.
SPANJE
De positie van Gibraltar.
BALKAN
Hongarije en Roemenië.
-
Directeur F. TIET ER
Postgiro 48400
Bur. Markt 81. Tel. 2745
OORWTZIENDK' mannen zijn
het er al lang over. eens, dat de
V aude arbeidsverhouding en de
-ag der oude onderneming nietin
„(de waren. Het feit alleen, dat er op
gegeven oogenblik, zonder eenige
^tuumoodzakelijke oorzaak, in een
tlan land ai» Nederland honderddui-
werkloozen komen en jaren
"ven, en dat de grootste helft
"ernemingen jarenlang achter-
t mardieert, zégt in dit opzicht
de.
kapitalistische orde ten onder
igt en een -nieuwe orde van
i baan breekt, kan het ter oriën
wel van nut zijn de tegen-
tusschen beide stelsels op het
1 van de onderneming wat nader
vil 1e werken.
Onder het thans afloopende stelsel
ug men in den' arbeid eene zaak van
gebruikselgendom. De arbeider trad op
all verhuurder van zijn arbeidskracht;
it patroon trad op als huurder en had
tpens de huur een gebruikseigendom
op de werkkracht van den arbeider.
Onder de nieuwe orde zijn de arbei
den en de patroons gezamenlijk mede-
Ttwkns aai eene gemeenschappelijke
mak. to plaats van gebruiks-eigendom
ii ar sprake van medewerking onder
leiding.
Bet is jammer, dat de chriatelijke
denkwijze in de praktijk van het
leren grootendeels verloren ia gegaan,
«den zou het verschil tusschen de
heide opvattingen op eenvoudige wijze
verduidelijkt kunnen worden door de
christelijke terminologie.
De oude arbeidsverhouding viel
«der het zevende Gebod: Gij zult niet
Welen. Zy werd enkel beheeraeht door
de rechtvaardigheid; althans m theo-
we, doch practisch veelal door de
«echt.
De nieuwe arbeidsverhouding valt
"der het vierde Gebod; Ëert Uwen
"der en Uwe moeder. Dus het gebod
ever het gezag, de leiding en de ge-
®w»chap, waaronder ook de verhou-
d»4 van den burger lot den staat valt
Dr is een fundamenteel verschil in
Witaposltie van de onderneming dn-
der het oude en het nieuwe regime.
het oude regime was de onder-
"Wdng een winstobject in handen van
dt» eigenaar; voortaan is de onderne-
lï®4 eene zuivere economische ge-
waarin de verschillende
van samenwerkende ge-
hun bijzondere rechten en
kvens hun eigen plichten hebben.
By dezt gemeenschap zijn betrokken
rJ-JJj'toneel, de leider én de geld-
J^-cris). Deze samenwerkende groe
hebben ais samenwerkenden niet
JTjwn verschillend doel en nog veel
een onderling tegenstrijdig
zooals uit de klassenstrijd-ge-
voortvloeide. Doch zii hebben
^lérirenschappclijk doel; het ver-
van een economischen dienst
We voiksgemeenschap om door
Zrr wsarvan in hun eigen levens-
™P*«t te voorzien.
°Ppvat ia de onderneming een
•"Wweellen of organismen van de
™-hap en dus ook van den
-la het gezin een ander na
oorspronkelijk organisme is.
onderneming zijn het grond
waaruit volksgemeenschap
zyn opgebouwd.
Hemelsbreed verschil,
men de zaak zoo scherp
stelt blijkt pas hoe he
de nieuwe opvatting van
verschilt met die, welke
™ividualisme geldend was.
d« onderneming geen orga-
een mechanisch gecon-
i met een voor
uit een bepaalde eco-
winst haten voer de
bewijzen vsn een eco-
1 aan de velksgemeen-
eente doei, doch hoog
te maken.
rijker functie in de onderneming ver
vult dan de - geldschieters hg dat het
personeelsbelang dus domineert boven
het kapitaalbelang, vond in het alge
meen geen erkenning.
Zelfs de zoo belangrijke positie der
leiding was in den regel niet eens be
hoorlijk verzekerd, tenzij ze in den
vennootschapsvorm toevallig de meer
derheid der aandeelen bezat of achter
zich had.
Koevele ondernemingen zijn' niet het
voorwerp geworden van beuracombi-
naties en speculaties, waarbij zij wille
keurig werden bijeengevoegd, gereor
ganiseerd of ontbonden, zonder dat het
personeelsbelang, het belang der lei
ding of het algemeen belang ook maar
eenig gewicht in de schaal legde tegen
over het dividendbelang dat den door
slag gaf.
Onder het individualisipe en vooral
tijdens de conjunctuurgevoelige perio
den, was de onderneming geen opbou
wende cel der volksgemeenschap, maar
een onrustig element, dat door inter
nen strijd en belangenconflicten met.
de buitenwereld veel maatschappelijke
energie verloren deed gaan.
De gehechtheid der menschen aan
het bestaande kennende niet omdat
het zoo goed is, maar omdat het nu
eenmaal bestaat verwachten wij,
dat velen nog bedenking zullen heb
ben om oude schoenen weg te gooien
en al .vinden zij onze leer van de on
derneming als gemeenschap op zich
zelf wel mooi, zich toch zullen afvra
gen of zij uiteindelijk den dans nog
niet kunnen ontspringen,
Velen hopen immers, dat in het
staatkundige het oude een beetje ge
fatsoeneerd zal terugkeeren en zoo
zullen zij ook wel verwachten, dat het
met vernieuwing op economisch gebied
wel zoo'n vaart niet zal loopen.
Om dezulken in hun eigen belang
tijdig uit den droom te heipen, zij er
op gewezen, dat onder den druk der
nieuwe denkbeelden de moderne mdi-
viualistisehe onderneming evenzeer zal
worden weggevaagd, als onder den
druk van het humanisme de oude
vorm van onderneming verdrongen is,
die vele eeuwen langer geheerscht
heeft dan de individualistische onder
neming en die zelfs sporen tot in onze
dagen heeft nagelaten.
Een pionier.
Men moet overigens niet meetien,
dat de roep om hervorming der onder
neming pas van de allerlaatste jaren
dateert. Reeds ongeveer 75 jaar gele
den nam de wijze Frederic Leplay,
hoofdinspecteur van het mijnwezen en
organisator oer eerste Parijsche we
reldtentoonstellingen, de onderneming
als inzet van zijne maatschappelijke
hervorming.
Als voorlooper van de denkbeelden,
die thans in Europa geldend gaan wor
den, wees hij op de geweldige betee-
kenis der beide grondzuilen van elke
geórdende volksgemeenschap; het ge
zin en de werkplaats (1' atelier). Hij
verkondigde als ideale toestand, dat
het gezin stabiel moest zijn dóór het
bezit van eenig vermogen, van eene
vaste economische functie en van eene
vaste woning en dat de werkplaats
stabiel moest zijn, door de volgende
kenmerken: ononderbroken bezit van
en bestuur door dezelfde familie; on
verdeelde en ongeschonden overgang
van de werkplaats (en ook van de
hoeve) op den oudsten zoon; levens
lange arbeidsverhouding van den
werkman tot dezelfde werkplaats en
intreden van de kinderen .in dezelfde
werkplaats van de ouders; de patroons
en hunne gezinnen moeten alle arbei
ders en hunne gezinnen persoonlijk
kennen; de werkplaats moet niet ad-
leen een behoorlijk loon uitkeeren,
maar onder leiding yam den patroon in
alle sociale en cultureele behoeften
van het personeel helpen voorzien.
Deze en dergelijke eischen hebben
de laatste halve eeuw van hoogkapila-
lisme wat vreemd en ouderwetsch ge
klonken, doch Leplay leerde, dat door
bderf der beide grondeellen der volks
gemeenschap onze beschaving ten
gronde moest gaan cm hij maakte voet
reizen door heel Europa om aan
te tof ren, dat de voorbeelden van
stabiel gezin en «labiele werkplaats en
arbeidsverhoudingen, ondanks
der $dMy nog overal aam-
Blijkbaar zag hii het klein- en mid
delgroot bedrijf als de ideale en not-
male toestand, zoadat in onzen Hjd
van. toegenomen grootbedrijf en uitge
breider verkeer, zijne denkbeelden
eenigszins aan nieuwe toestanden
gepast moeten worden. Maar nog
zijn er in Nederland, volgens de laat
ste bedrijfstetling van 1930, nog 185.028
ondernemingen met 19 arbeiders en
totaal 335.230 arbeiders of 23.6 van
het totaal, tegen 262 ondernemingen
boven 500 arbeiders met totaal 393.928
arbeiders of 27.7 van het totaal.
In bedrijven tot 50 arbeiders werk
ten 43.5 van het totaal en in be
drijven tot 200 arbeiders 61.2 van
het totaal. De kléine en middelgroote
bedrijven vortnen dus nog altijd het
belangrijkste onderdeel van het be
drijfsleven. En het is ook gebleken,
dat de eerste categorie wat meer be
stand gebleken is tegen crisis dan de
categorie grootbedrijven. Het percen
tage der in bedrijven tot 200 werk
zame arbeiders is nl. .yan 1930 tot 1933
opgeloopen van 61.2 tot 62.9 dat m
bedrijven boven 500 arbeiders is te
ruggekropen van 27.7 tot 25.8
Nu het maatschappelijk denken in
sneller tempo verloopt kan het niet
uitblijven, dat ook de moderne onder
neming, evenals zoovele andere instel
lingen, op de hélling moet.
En of men het met de nieuwe denk
beelden al of niet eens is, zal on3 niet
worden gevraagd. Wie aan den druk
der gedachte zal willen ontkomen, zal
toch zeker bezwijken voor den druk
der feiten.
En die feiten zijn, datr dc moderne
onderneming als zoodanig in een cri
sistoestand verkeert. Voor wie het feit
der 500.000 werkloozen nog niet duide
lijk voor het fiasco der moderne onder
neming getuigt, spreekt misschien dui
delijker het feit, dat het aatal faillis
sementen zich tijdens de laatste crisis
jaren achtereen tusschen 4 en 5000
heeft bewogen met een passief, schom
melend tusschen 50 en 70 miljoen gul
den per jpar. Waarschijnlijk zijn er de
laatste jaren meer ondernemers en on
dernemingen failliet gegaan daii es
nieuwe ondernemingen gesticht zijn.
Dr VERVffiRS
(Van onzen V.P.B.-carrespondent)
E Amerikanen hebben on
langs medegedeeld, dat de
goudschat van de Ver-
eenigde Staten thans 20.400.000.000
dollpr bedraagt, met andere woor
den dat de 20 milliard grens verre
is overschreden. Op drie plaatsen
zjjn deze reusachtige voorraden on
dergebracht: in de bepantserde ge
welven van de New Yorksche
Bondsreservebank, in de kelders
van de Munt in Denver en ten slotte
in de onderaardsche kamers van
Fort Knox, in de omgeving van
Louisville, staat Kentucky.
Het goud van de Westelijke U.S.A.-
staten is reeds vijf jaar geleden haar
Denver overgebracht. In de Rockji
Mountains, ongeveer 1000 kilometer
van de Westkust verwijderd, ligt diep
onder het aardoppervlak, in een on
toegankelijk landschap, bewaakt door
zwaar bewapende soldaten, het goud.
Toen destijds deze plaats werd uitge
zocht, hielden de Amerikanen rekening
met de mogelijkheid, dat de een of
andere vijandelijke macht een gecom
bineerden aanval uit de lucht en ter
zee zou ondernemen, orr het goud te
veroveren. Een dergelijke vrees werd
ook gekoesterd, toen président Roose
velt in een boodschap aan het Congres
de middelen vroeg om het fort Knox
te doen uitbouwen, waardoor het moge
lijk zou zijn ook het goud van de Oos
telijke staten in veiligheid te brengen.
Ergens in het dichte, ontoegankelijke
behgland, 600 kilometer van de kust
van den Atlantiscfien Oceaan yèrwij-
derd, ligt het fort Knox, omge^én door
sagen, waarvan de regeering plechtig
verklaarde dat het zoo prachtig ver
borgen lag^, dat vijandelijke vliegtuigen
de handen vol werk zouden hebben
het te ontdekken. Het begon met een
geheimzinnigen arbeid, die vele jaren
vorderde, met het doel een onderaard
sche schatkamer te maken die eenig in
de geheele wereld zou zijn. Men ver
richtte geweldige boringen en liet op
vele plaatsen de rotsen explodeeren
om een onderaardsch tunnellabyrinth
aan te leggen, waarin de eigenlijke
safe geplaatst zou worden. De enorme
goudschat van Amerika kon weliswaar
opgetast worden in een normale woning
met zes kamers, maar Amerika rustte
niet voordat dit probleem afdoende
was opgelost. Slechts enkele,, ingewijde
beambten weten hoe men in dit laby
rinth de bomvrije safe kan bereik*».
Het gangensysteem, waarin een on
ingewijde onverbiddelijk moet ver
dwalen, is voorzien van een hypermo
derne alarminriehting, die reeds in
werking komt, wanneer iemand het
gebied nadert. Maar bovendien zijn
nog in de diep onder het aardopper
vlak gelegen gangen zware betonnen
en ijzeren wanden gemaakt, die vol
gens Am '.-'kaansche berekeningen aan
alle explosieve stoffen weerstand kun
nen bieden. Maar of dit alles nog niet
genöeg ia, heeft men in de stalen pla
ten reservoirs met doodelijke gifgassen
aangebracht, die leegkropen, zoodra een
ongewenschte gast zich in de gungen
begeeft.
De eigenlijke schatkamer ligt in het
centrum van dit vesting-systeem. On
geveer 1.500 soldaten liggen in het
garnizoen van Fort Knox, en niet ver
daar vandaan is -en militair vliegveld
aangelegd en de belangrijkste taak
van de hier gestationneerde eskaders
is, de Amerikaansche goudvoorraden
te bewaken.
De Amerikanen hebben na bet ge
reedkomen van de onderaardsche
goudkamers trotseh verklaard, dat de
absolute bescherming van hun rijk-
Een onaantastbaar dom nu ver-efcerd was. En dat gold
nief alleen voor een aanval van bui
ten, maar ook met het oog op binnen-
landsche onlusten. Met bijzondere vol
doening werd geconstateerd, dit zelfs
•en aanval van de Amerikaansche
gangstc-rs tot mislukken gedoemd zou
zijn. Bij een van de laatste goudtrans-
porten richtte een beambte van Was
hington de volgende waarschuwing
tot de onderwereld: „Het zou hoogst
ongezond zijn, wanneer iemand plan
nen mocht hebben ons bij de over
brenging van het goud te storen, want
al cftze beambten zijn in den wapen-
handél geoefend en wij hebben oniler
hen een aantal scherpschutters." Toen
hebben zelfs de gangsters ingezien,
dat tegen de „Super Safe" van Fort
Knox en tegen de goudtraqsporten
niet veel te beginnen is.
(SfgS
amtal
Goxow-
wot.
TO
DE6QAMJ O
L L AS
MAUI .AUO
Heli Ener
tAWACi
oti.L
ÜSSi
AFG
tOI'boour
mot
s\omaMla
tNGC
LSCH
De Italiaansche bladen bespreken
uitvoerig de succesvolle ontwikkeling
van de krijgsverrichtingen der Itali
aansche troepen in Britsch Somaliland
en wijzen erop hoe dit gebied na
slechts drie dagen was doorkruist en
Zeiia bereikt.
De Popolo di Romi merkt op,
dat de operatiê met geweldige stoot
kracht geleid werd, welke deed den
ken aan den veldtocht in Abessynfê.
De Britsche pers, Vervolgt het blad,
tracht de openbare meening het be
richt van den IUliaanschen opmarsch
itt Somaliland aannemelijk te maken,
hetgeen overigens zeer begrijpelijk is
het verlies van Zeila klinkt in
Werkelijkheid voor het Britsche rijk als
een doodsklok, omdat, zooals de Duit-
sche pers opmerkt, het verlies van So
maliland voor Engeland beteekent het
sluiten van het Suezkanaal, het Sluiten
van den weg naar Indië en de opslui
ting van de Britsche vloot in de Mid-
dellandsche Zee. Bovendien moet het
Italiaansche succes op het tegenover
Aden gelegen gebied een grooten weer
klank hebben in het Oosten, het Brit
sche prestige in de Arabische wereld in
discrediet brengen en afbreken en het
denkbeeld van onafhankelijkheid ver
beken in de landen sinds geruimen
tijd pogen hun ketenen te slaken.
Ten gevolge van/de Engelsch
Fransche goudverschepingen zijn
de voorraden in de New Yorksche
Bank zoozeer opgehoopt, dat de
schatkamers der regeeringsbanken
overvol geworden zyn. Derhalve is
een nieuw transport raar Fort
Knox noodzakelijk. Dy voorbeiei
dingen daartoe zijn reeds, onder
levendige belangstelling van ^de
zijde van het. publiek in vpllen
gang.
Sedert dagen zijn de beste detectives
van het land op speur of er wellicht
ergens aanslagen beraamd worden. In
bepaalde streken zullen versterkte
militaire politieposten worden inge
steld om de wegen en bruggen, die het
transport moet passeeren, te verster-
kén. Burgers mogen zich in dit terrein
niet bewegen, totdat het goudtrans-
port met succes heeft plaats gehad.
Vliegtuigen zullen boven het traject
vliegen en bovendien nog met schijn
werpers worden beschenen. Zelfs
wanneer alle gangsters van Amerika
gemobiliseerd werden en elk van hen
had afgezien van zijn revolver en
licht machinegeweer, die natuurlijk
tot de normale uitrusting behooren
ook nog een stok met handgranaten
en bommen, dan zou dat alles niets
uithalen. De voorzorgsmaatregelen
zün zoo omvangrijk, dat zelfs de bru
tale onderwereld van Amerika zich op
dit punt als verre overtroefd be
schouwt.
In New York, Philadelphia en San
Francisco zullen in de toekomst
slechts zooveel goudreserves blijven
liggen, dat de regeering ongestoord
kleinere financieele transacties kan
uitvoeren. Het is de wil van de Ame
rikaansche regeering ,dat bulten de
gewelven van Denver en Fort Knox
niet meer goud ligt, dan men in een
ruime kleerkast kas
STANDAARD TYPES VOOR TANKS,
(Volgens een mededeeljng van den
Amerikaanschen minister van Finan
ciën, Morgenthau, overweegt de Ame
rikaansche regeering de mogelijkheid
zich door middel van de bevroren
Fransche credienten in de Vereeingde
Staten schadeloos te stellen, voor de
Fransche schulden uit den wereldoor
log. Bovendien wil men, zoo verklaar
de Morgeenthau, voordat de Fransche
credieten worden vrijgegeven, eerst
afwachten wat er met de Amerikaaa-
sehe beleggingen en credieten in
Frankrijk gebeurt.
Op de vraag of de bepalingen van
het ministerie van Financiën tot het
btokkeeren van credieten van bezette,,
landen en hun onderdanen ook op
Duitschland van toepassing zouden
wnrden verklaard, antwoordde Mor
genthau ontkennend. Naar Duitsch
land kan ieder bedrag worden ge
stuurd.
Naar Morgenthau verder mededeel
de, vertoeft op het oogenblik de Brit
sche brigade-generaal Pratt in de Ver-
eenigde Staten om de bewapeningsin
dustrie zijn ervaringen met tanks, d#
hg ia den sleg in Vlaanderen heeft op
gedaan, ten goede te doen komen, daar
de Amerikaansche fabrikanten het on-
practisch hebben geoordeeld voor de
Ver. Staten en voor Engeland ver
schillende typen te vervaardigen.
De Engelsehen hebben daarop beslo
ten, de Amerikaansche ontwerpen aan
de hand van de in den slag in Vlaan
deren opgedane ervaringen te verbe
teren, ten einde de fabricage van een
standaard-type mogelijk te maken, dat
bei^e landen kunnen gebruiken.
IN NOOBD-AFR1KA,
Een bijzondere correspondent van
het agentschap Stefani meldt, dat de
Britsche luchtstrijdkrachten, wien de
laatste dagen door de Italiaansche ja
gers en bommenwerpers zware verlie
zen zijn toegebracht, gisteren gepoogd
hebben een groot offensief te ontke
tenen. Een formatie bestaande uit 27
zeer snelle toestellen ging tot den aan
bal over. Een Italiaansche formatie be
staande uit 16 jagers ging haar tege
moet en er ontstond een hevig gevecljt
tusschen beide formaties. Ondanks de
numerieke meerderheid van den vijand
toonden zich dé Italiaansche vliegers
weer superieur en behaalden zij een
schitterende overwinning. Binnen en
kele minuteli tijds hadden de Engel--
schen vijf toestellen verloren, die neer
stortten zonder dat de inzittenden zelfs
gelegenheid kregen van hun valscher
men gebruik te maken. Aan Italiaan
sche zijde werd een enkel toestel neer
gehaald, terwijl een tweede toestel, dat
getroffen was, er in slaagde op Ita-
liaansch gebied te dalen. Alle overige
14 Italiaansche machines keerden on
gedeerd terug, na vijf Britsche Glos-
ters te hebben neergehaald en de 22
andere vijandelijke toestellen op den
vlucht te hebben gedreven.
EEN „NAGEL IN HET VLEESCH
VAN SPANJE".
Na de publicatie van de boodschap,
door het sumbolisch stadsbestuur van
Gibraltar, gericht tot den Caudillo, is
de Spaansche pers begonnen met een
felle campagne voor edn terugkeer van
Gibraltar naar Spanje. Het blad In-
formaciones schrijft, dat Gibral
tar de nagel is, gedreven in het vleesch
van Spanje en dat het uur thans einde
lijk heeft geslagen om dien nagel te
verwijderen, die zulk een geestelijke
smart veroorzaakt in het Spaansche
volkslichaam.
ROEMEN» TOT ONDERHANDELEN
BEREID.
De Roemeensche gezant te Rome,
Bossy, die als bijzonder lasthebber van
de Roemeensche regeering te Boeda
pest verblijft, heeft de Hongaarsche
regeering er van to kennis gesteld, dat
Roemenië bereid is tot het voeren van
onderhandelingen en haar teven» een
uitnoodigtog voor die onderhandelin
gen overgebracht. De onderhandelin
gen zelf zullen pas later worden ge
voerd door delegaties der beide regee-
