((Nieuwe orde
D
in het verleden
Italiaansehe duikbooten
m de trópen
Dinsdag 27 Augustus 1940 NIEUWSBLAD VOOR GOUDA EN OMSTREKEN
Tie Jaargang, No. $MÏ0
j)e Renaissance, een tijd
perk van geweldige gisting
De geestelijke omwenteling bracht
revolutie op velerlei gebied
De invloed van Aristoteles
Het begin der kentering
Willem van Ockham
De mystieken
Renaissance en Humanistiie
Ontdekkingen en uitvindingen
De val van Constantinopel
BUITENLAND
DE OORLOG IN
DE LUCHT.
Engelschen verloren
gisteren 74 toestel
Ld. Weer vijanple
lijke vliegtuigen bo
ven Berlijn.
BALKAN
Büeenkomst te Agram.
De conferentie 1
te Krajowa.
onderhandelingen hervat.
Zij surveilleeren in de golf van Aden,
de Roode Zee en den IndischerrQceaan
Onaangename verrassing doo| Engelsche scheepvaart
I
GOUDSCHt
COURANT
Directeur F. TUTTER
Postgiro 48400
Bur. Markt U. Tel. J745
E hervorming is niet plotse
ling gekomen als een gods
dienstige revolutie; zij was
(en evolutie, die mede moest ontstaan
tls een logisch gevolg van het denken
(Ier wijsgeeren, dat een anderen geest,
nieuwe wereldbeschouwing voor
bereidde.
Vooral de vierde kruistc^jht maakte
de Westersehe ridders en priesters
bekend met de oud-Grieksche be
schaving en wetenschap. Aan de uni
versiteiten werd voortaan niet meer
lUeen de Augustijnsche godgeleerd
heid, maar ook de Aristotelische
wijsbegeerte bestudeerd, waardoor
het denken onnoemelijk verruimd en
verrijkt werd.
De rationalisten namen Aristoteles
over met de commentaren van den
Moorschen wijsgeer Averroës, wat
niet precies tot Christelijke conse
quenties leidde. De godgeleerdheid
werd op den achtergrond geschoven
en men hechtte geen belang aan de
overeenkomst tusschen geloof en
rede. Men verwierp de openbaring
wel niet, maar de menschelijke we
tenschap steeg daarnaast in zeer hoog
aanzien.
Deze beide zijn van een andere
orde; misschien' bestaat er een dub
bele waarheid, zoo redeneerden deze
rationalisten.
Daar kwamen de traditionalisten
tegen op. Zij verwierpen den heiden
Aristoteles, omdat zij vreesden voor'
ie zuiverheid van het geloof en sloten
zich nog nauwer aan bij Augustinus.
Tusschen deze extremistische scho
len in stonden Albertus de Groote
en Thomas van Aquino, die trouw
wilden blijven aan kerk en Christen
dom, maar tegelijk vol bewondering
waren voor de Grieksche wetenschap.
Daarom zochten zij naar een harmo
nie en bouwden in de scholastiek een
synthese op van oude menschelijke
wetenschap en christelijke waarheid.
Onder den invloed van Aristoteles
ontwikkelde zich ook de wetenschap
pelijke waamemingsgeest. Reeds Al
bertus de Gröote prijst de inductie,
het aanvoeren van elementen uit de
zinnelijke wgafneming, om aan de
haqd daarvan een algemeene stelling
op te bouwen. Het is dan ook niet
ten onrechte, dat hij met Thomas de
«.eerste moderne" wordt genoemd,
daar zij de waarde der zuivere natuur
wetenschap erkenden.
De dertiende eeuw was het hoogte-
Punt der middeleeuwsche beschaving,,
de gothiek schiep haar prachtigste
monumenten: kathedralen, kerken en
raadhuizen; er was eenheid in vele
dingen, vooral in het geloof, de katho
lieke kerk was in haar hoogsten
bloei.
lp de volgende eeuw begon echter
de/afbrokkeling der christelijke een
heid en de kentering der géesten.
De honderd jarige oorlog tusschen
Engeland en Frankrijk deed het na
tionaliteitsgevoel ontwaken, in der
Staat kwam de democratische gedachte
op en er begonnen zich reeds teeke
nen te vertoonen van klassenstrijd en
opstand tegen het gezag.
Het Volk begon zichzelf bewust te
worden; de volkstaal schiep reeds lit
teratuur. De katholieke kerk werd
door Philips de Schoone vernederd,
waardoor haar gezag bij het volk zeer
sterk inkromp, de pausen van Avignon
tijdens de z.g. Babylonische gevangen
schap werden bijna vazallen van den
Franschen troon en de Curie werd een
wcreldsch hof.
De groote scheuring met haar tegen
pausen verminderde nog gieer
aanzien der kerk en de eerste volks
ketterijen verhieven zich tegen het
pauselijk gezag. De scholastiek, de
Thomistische wijsbegeerte verloor
zich in deze eeuw van verval in letter-
zifterij" en afbrekepde kritiek stak
allerwegen het hoofd op.
De philosophic van Willem van
Ockham of Okkam oefende grooten
invloed uit op de latere denkwijze.
Hij was de vader van het ..conceptua-
lisme' en verdedigde de volkssouve-
reiniteit tegen de tyrannie, het we
reldlijk tegen het pauselijk gezag.
^Jplgens hem was het onmogelijk met
zekerheid boven de onmiddellijke er
varing uit te gaan. God en de ziel zijn
niet bewijsbaar in bestaair e'n wezen,
van het zedelijk goed kan men niets
weten dan door openbaring.
Dit conceptualisme verbreidde zich
ongelooflijk snel. Zelfs katholieke
godgeleerden als Suarez kwamen on
zer zjjn invloed; Luther en Melanch-
ton, Hobbes en Locke, Descartes en
Leibniz werden gevormd in het Okka-
misme. Dit philosophische stelsel ging
samen met een grooten vooruitgang
der overige wetenschap, waarschijnlijk
doordat het de aandacht vestigde op
het individueele en de waarneming. A
Reeds in '•dé eerste helft der 14e
eeuw was er een Parijsch rector, die
de wetten der zwaartekracht ver
moedde en aldus een voorlooper was
van Galilei en Descartes en ook gaf
Nicole Oresme reeds een aanduiding
van de leer van Copernicus.
Als een reactie op het dreigende
sceptisme der wijsbegeerte, op de
toenemende zedeloosheid en ketterij
ai de katholieke geloofsleer is het
mysticisme te zien, dat zich van de
wereld afkeerde en troost zocht in het
bovenzinnelijke.
De middeleeuwsche wereld ging
haar ondergang tegemoet en vertoon
de dezelfde teekenen van verwording
als duizend jaar vroeger de Romein-
sche cultuur.
De groote mystieken in dezen tyd
van overgang zijn Gerson, meester
Eckhardt, Tauber, Suzo, Nicolaas van
Cusa en in ons land Ruusbroec,
Geert Groote en Thomas a Kempis.
Als een uitvloeisel van de verander
de mentaliteit zijn te beschouwen de
Renaissance en het Humanisme.
De Renaissance is dat groote tijd
perk van gisting, waarin de moderee
wereld geboren werd.
Het was een eeuw van koken en
zieden; een strijd tusschen de oude
en de nieuwe wereld, waarifTi het
nieuwe zegevierde, een tijd vo> lever,
en beweging. Een nieuwe geest nam
bezit van de mcnschheid. Kerk en
staat, kunst en wetenschap, hemel en
aarde zagen er anders uit dan voor
heen.
De openbare zedelijkheid verzwakte
bij het volk, den adel en de geestelijk
heid, in kloosters en abdijen. De ge
heime diplomatie met haar slimheid
en bedrog begon zich te ontwikkelen.
De „Vorst" van Macchiavelli werd het
model voor de moderne staatslieden.
Vooral het geloof in het gezag ging
verloren: de boeren verhieven zich
tegen de heeren, steden en edelen te
gen de vorsten, de geloovigen tegen
den paus. Het geloof in de autoriteit
verminderde en de individualistische
mystiek won veld. Zoo werd het lang
zamerhand aan iedereen duidelijk,
dat er een hervorming moest komen
en deze kwam niet in vrede: de sterke
driften van dien tijd hebben geweldi
ge omwentelingen en oorlogen ver
oorzaakt.
By den grooten vooruitgang van
wetenschap en kunst kwamen de ont
dekkingen van de Nieuwe. Wereld en
andere onbekende gewesten en be
schavingen: de boekdrukkunst, het
kompas en het buskruit werden we
reldbeheerschende uitvindingen. Co
pernicus, Kepler en Galilei leerden de
verbaasde menschheid de wereldorde
kennen. De physiologische en anato
mische studie ontdekten de geheimen
van het menschelijk lichaam en de
democratische beweging der kette-
ryen deed de individualiteit ontwa
ken. Wiclef en Hus vonden tailooze
aanhangers.
Men verbrak de kluisters der mid
deleeuwen, ruimte en rijkdom^ is er
in verhoudingen. De nieuwe methoden
herschiepen de wereld.
Een groote gebeurtenis was in dit
opzicht de val van Constantinopel in
1453, waardoor vele Byzantijnsche ge
leerden naar Italië uitweken met oude
handschriften en gedachten. Plato en
Aristoteles waren bij hen niet ver
vormd door de systematisatie en de
spitsvondigheid der latere scholastie
ken en zij werden als gröote meesters
in de wetenschap der1; oudheid 'in
Italië ontvangen.
Ook daar gingen de oogen open
voor het verleden, men pytdekte an
tieke tempels en beelden,men zag
nieuwe schoonheid en de kunst der
Goten, de wetenschap der scholastie
ken werden verworpen door hen, die
voor ware kunstenaars en geleerden
wilden doorgaan.
Het humanisme ontwikkelde zich
snel. De philologie ontstond door de
liefde tot de oude talen, de eerste cri-
tisch vastgestelde teksten werden ge
drukt.
Letteren er kunst baseerden zich op
de heidensche oudheid en voerden
een heidensch leven in de maatschap
pij, in de mythologie vond men dich
terlijk, de naaktheid schoon, de kunst
heeft waarde p zichzelf, de zeden
volgden vrij de losheid der ouden na
en de slaatsdwingelandij vond men
tej-ug bfi de oude Grieken.
Het naturalisme kreeg een oorspron-
jJtelijk karakter: de Middeleeuwen
"^Pagc-i niets van de natuur, noch van
de aarde, noch van den mensch, tenzij
over 'de kerkvaders en Aristoteles
heen, de Renaissance wil de natuur
rechtstreeks waarnemen, ontleden,
medeleven. Het spreekt vanzelf, dat
deze beweging zich daarom vrij moest
maken van de autoriteit, die in de
middeleeuwen gegolden had, dat het
individu en het individueele den
boventoon voerden, en vandaar dat
er een Hervorming moest komen.
Ziedaar in het kort een beeld van
dit groote tijdperk uit de geschiedenis.
Het beeld van de Renaissance is er een
van heftige botsingen tusschen oud en
nieuw, traditie en vooruitgang, onder
werping aan het gezag en bandelooze
vrijheid, autoriteitsgeloof en indivi
dueele gewetensvrijheid, dogmatische
formuleering en bruisend gevoel; in
één woord: de Renaissance, de Wet
dergeboorte, is de geboorte van een
nieuwe wereld-orde.
De groote Italiaansehe
dichter Dan te Alighieri,
een der schitterendste
vertegenwoordigers
van de Renaissance.
(Het portret is de re
productie van het ge
deelte van een fresco,
voorstellende het Pa
radijs, door Giotto).
(Nadruk verboden).
Naar zooeven bekend is gewor
den, aldus het D.N.B., heeft de
Duitsehe luchtmacht gisteren £7
Britsehe vliegtuigen in 'luchtge
vechten neergeknald. Zeven Brit
sehe toestellen werden op den be-
ganen grond vernield. Aehttien
Duitsehe vliegtuigen zijn niet te
ruggekeerd.
In den afgeloopen nacht is te
Berlgn en omgeving weer lucht
alarm gemaakt. Verscheidene
vijandelijke vliegtuigen trachtten
Berljjn aan te vallen, doch t|j
werSeireeds in de buort van
Brand) nburg door luchtdoelge-
schht
en zoeklichten gedwongen
terug'te keeren, aldus het Ti.N.B.
Een vliegtuig vloog op groote
hoogte over het stadsgedeelte van
de rijkshoofdstad. Bommen werden
niet uitgeworpen.
fj|DE VAN ZWETKOWITSJ.
De Zuid-Slavische minister-president
Zwetkowitsj heeft gisteren by de ope
ning van de regeeringszitting in de
gouden zaal van het Banaatsgebouw
naar aanleiding van den eersten ver
jaardag van de onderteekening van de
Servisch-Kroatische overeenstemming
(Sporazum) een rede uitgesproken. Hij
wees op de binnenlandsche politieke
beteekenis van de door hem op 26 Aug.
1939 in opdracht van den prins-regent
met den Kroatenleider en plaatsver-
vangenden premier, dr Matsjck, be
reikte overeenstemming, welke alle
conflichten heeft jSpgeheven en het ge
meenschappelijke vaderland van de
Serven, Kroaten en Slovenen op hechte
en gezonde grondslagen heeft ge
plaatst.
De buitenlandsche politiek.
Omtrent de bijeenkomst der Zuid-
Slavische regeering in Agram, is in een
officieel communique medegedeeld: De
regeéring der nationale overeenstem
ming heeft hare bijzondere aandacht
gewijd aan de problemen der buiten
landsche politiek. Zij voert een politiek
van behoud van den vrede voor ons
volk en van oprechte en vriendschap
pelijke politieke en economische sa-
menwerking- met alle buren, vooral
met onze groote buren Duitschland en
Italië. De regiering wenscht echter ook
bij deze gelegenheid in het licht te stel
len, dat de vriendschap met Duitsch
land en Italië in Overeenstemming is
met de levensbelangen van Zuid-
Slavië.
Ook Jood sche kwestie
behandeld.
Van welingelichte Zuid-Slavische
zijde wordt gemeldt, dat de Zuid-Sla
vische regeerinjf in haar zitting binnen
het kader van haar groote hervormin
gen ook de Joodsche kwestie heeft be
handeld. De Joden zullen in Zuid-
Slavië in het vervolg van alle invloed
rijke politieke en economische posities
worden uitgeschakeld. Als prgent be
schouwt de regeering de uitschakeling
der Joden uit den handel in levens
middelen.
De leiders der Bulgaarsche en Roe-
meensche delegaties zijn weer naar
Krajowa teruggekeerd. Maandag heb
ben zij een langdurige bespreking ge
voerd. De besprekingen tusschen de
technische commissies duren voort.
Thans zijn" de militaire, de juridische
en de financieel:- commissies bijeen. De
geheele openbare meeningjin Bulgarije
wacht met spanning het eindresultaat
vart de onderhandelingen af. Dit wordt
in den loop van deze week vefwacht.
schilderij van Rifaël, dat typisch een der hoofdgedachten van de
™en*issance weergeeft: het teruggrij pen naar motievenuit de mytholo
gische oudheid.
(Van omen V.P.B.-correspondent)
THANS, nu Somaliland geheel in
Italiaansehe handen is geval
len, kan een tip worden opge
licht van dén sluier, waarmede tot dus
verre de actie van de Italiaansehe duik
booten in den Indischen Oceaan was
bedekt. Zij hebben bij de verovering
van de Engelsche kokinie een belang-j
rijke rol gespeeld. Zij hebben daarbij,
ten gevolge van de buitengewoon
hooge temperatuur van het water in
de tropen, de gloeiende, onafgebroken
zonnehitte en de doorzichtigheid van
het water tot* op groote diepte, te
kampen gehad met moeilijkheden,
zooals men die in de Middellandsche
Zee slechts in beperkte mate en-in de
Noordelijke zeeën in het geheel niet
kent.
Over de werkzaamheid van de
Italiaansehe duikbooten in de Roode
Zee, de Golf van Aden en den Indi-,
schen Oceaan is tqt op» dezen dag om
begrijpelijke redenen het stilzwijgen
bewaard. Thans echter blijft, dat het
aan de duikbooten is gelukt, het
Engelsche scheepvaartverkeer door de
Roode Zee en de Golf van Aden in
hooge mate te belemmeren en te be-
nadeelen. De operaties van de Engel
sche vloot in deze waterën wterden
nauwlettend gadegeslagen door de
duikbooten. De Engelsche oorlogs
bodems of de Engelsche convooien
konden geen beweging uitvoeren of
aa#- Italiaansehe zijde was dit onmid
dellijk bekend.
Belemmerd scheepvaartverkeer.
4
De onverwachte aanwezighed van
Italiaansehe duikbooten in deze om
geving heeft tot resultaat gehad, dat
het Engelsche scheepvaartverkeer,
vooral in de Golf van Aden én de
Roode Zee, beperkt werd tot kust
vaart van zeer kieinén omvang. De
Engelsche koopvaardijschepen wagen
zich niet meer in de open zee en
varen angstvallig zoo dicht mogelijk
onder kust. Groote vlootoperaties
zijn door de aanwezigheid van de
duikbooten geheel uitgesloten; .én
tevens is de kdp ingedrukt aan den
levendigen sluikhandel in wapens.
stofgoud en ivoor in de Roode Ze^
Zonder ophouden controleerden de
duikbooten de Engelsche scheepvaart
naar en van» Indië en het Verre
Oosten.
Eerst later zal de wereld te weten
komen zoodra het oogenblik daar
voor is aangebroken in hoe 'sterke
mate de Italiaansehe onderzeeërs er
in geslaagd zijn, in de Golf van Aden,
de Roode Zee en den Indischen
.Oceaan, de Engelsche verbindingen
ter zee met Indië, Egypte en Zuid-
Afrika te belemmeren.
De waakzaamheid van de* Italiaan
sehe onderzeeërs die in efen Egyp
tisch blad „barrière des doods" wor
den genoertid heeft de vaart Uit
Egyptische havens op Jndië en omge
keerd vrijwel onmogelijk gemaakt. De
gevaren, welke de schepen op deze
route liepen, waren lang niet denk
beeldig; de Britten hebben het groot
ste respect aan den dag gelegd voor
hun onderzeesche tegenstanders.
Zoolang Italië nog buiten den oor
log stond, bedienden de Engelschen
zidh voor de vaart in de Roode Zee
en de Golf van Aden van kleine kust
vaartuigen, die zeer gemakkelijk kun
nen manoeuvreeren en waarmede de
inboorlingen goederen en levejisifRd-
delen plegen te vervoeren. Deze kleine
vaartuigen- bewezen den Engelschen
uitstekende diensten, daar zij' ten ge
volge van hut geringen diepgang
uitermate geschikt 2ijn voor het kust-
verkeer. Sedert de verschijning van
Italiaansehe duikbooten hebben de
Engelsehen het gebruik van deze
scheepjes geheel moeten opgeven.
Tropische hitte.
X
Verder vestigt men er hier de aan
dacht op, dat de Engelschen thans ge
noodzaakt zijn, om elk troepentrans
port en elk convooi van i rachtschepën
in Oostelijke richting te doem bege-
leidendoor een aanzienlijke getal
zeestrijdkrachten, ten einde deze
transporten te beveiligen tegen even»
tueele aanvallen van duikbooten. Bij
de inscheping van de Britschê troepen
in de havens van Somaliland hebben
de Engelschen de hulp moeten in-
roepen van al hun oorlogsbodems, die
zich in de vlootbases van de Golf van
Adert bevonden, ten einde de evacua
tie zonder stoornis te doen verloopen.
Door de aanwezigheid van Italiaan
sehe duikbooten in de Roode Zee
wordt de bewegingsvrijheid van de"
Engelschen ter zee hoe langer hoe
meer belemmerd.
Met hoe groote moeilijkheden de
bemanningen van de duikbooten in
deze wateren te kampen hebben,
blijkt uit een kort gepubliceerd be
richt over de werkzaamheid van deze
vaartuigen.
Ten gevolge .van de ontzettende
hitte, welke op cfeze hoogte heerseht,
stelt het oponthoud in een duikboot
bijna bovenmenschelyke eischen aai»
de bemanning. De onbeschrijflijk
hooge temperatuur maakt het verblijl
tot-een hel, vooral, omdat het onder
water ev/i heet is als aan de opper»
vlakte, wijl hét water ten gevolge
van de onafgebroken zonnehitte nipt
afkoelt; qn "juist in het tegenwoordige
seizoen stijgt 'de temperatuur tot zoo
danige hoogte, dat de niensch er bijna
onder bezwijkt. - -
Vooral bjj het onder water varen
worden de machinedeelen in de duik»
booten zoo heet, dat men ze bijna niet
kan aant-aken. Telkens weer komt het
j/oor, dat de r-adschappen bij het uit
voeren f'an herstellingen brandwon
den aarj de handen oploopen. Alleen
diegenëh, die door langdurig verblijf
in de tropen "aan de hitte gewoon zijn,
kunnenjhet in deze booten uithouden.
