GOUDA IN 1940
Oorlogsomstandigheden
drukten haar stempel
Drukkend en onzeker jaar, met persoonlijke
zorgen en algemeene moeilijkheden, maar
toch met goede dingen, naastenliefde
en aanwinsten op verschillend terrein
Dankbaarheiddat stad en inwoners voor veel gespaard bleven
TWEEDE BLAD
DINSDAG 31 DECEMBER 1940
BEWOGEN
OORLOGSPERIODE
Hermann
,A- Schreuder Sr. t
WAT
VERDWEEN
ALGEMEENE TOESTAND
PERSONALIA
Vlamingstraat 29
Dr. W. H. van
Rietschoten, t
HERDENKING VAN COORNHERT.
Zilveren ambtsjubileum
ds. H. van Dijken G.zn.
■ciichier
buitenland
DE herinnering un het jaar,
dat voorbij ging, wordt be-
heerseht door de gebeurte
nissen, die zijn voortgevloeid uit
het feit, dat ons laad in den oorlog
betrokken werd. De bewogen Mei
dagen en alles wat uH de bijzon
dere omstandigheden is gevolgd op
zoo menig gebied, deze gedachten
komen het eerst op bij een terug
blik op het leven in onze stad
in 1940. Het is een moeilijk jaar
geweest ongetwijfeld, voor de ge
meente als voor ieder persoonlijk,
en toch, ondanks alles, moge er
grO&tc dankbaarheid bestaan, dat
Gouda en zijn Inwoners er soo goed
a/gekomen zijn en voor de oorlogs
ellende, die men elders heeft on
dervonden, zijn gespaard gebleven.
In oase stad immers, is geen steen
door den oorlog van zi|a plaats
gegaan, er is in de oorlogsdagen
geen bom gevallen, onder de bur
gerbevolking vielen geen slacht
offers. Het overgroote deel van
de onder de wapenen geroepen in
woners is bij het gezin of In de
ouderlijke woning teruggekeerd,
slechts enkelen hebben het leven
gelaten. Hen berdenken wij met
weemoed.
Hoe droef het Jaar voor sommigen
was, hoe onzeker en zorgvol voor
velen, boe de moeilijkheden ieder
zijn deel te dragen gaven, toch
mogen we dankbaar zijn, want
voor veel, heel verf bleef Gouda
bewaard.
Pinksterdagen met
vluchtelingenstroom
vjfeTS in hoofdlijnen valt in
dit bestek het beeld te teekenen
van het vele en snelle gebeuren
in het afgeloopen jaar en met korte
flitsen, die bij een jaaroverzicht pas
sen, te herinnergp aan de spannende
Mei-dagen en de maanden daarna.
Het begon op dien Vrijdag, den
lOen Mei, toen de tallooze vliegtuigen
de burgerij bij het- aanbreken van
don dag uit bed riepen en duidelijk
maakten, dat Nederland in oorlog ver
keerde De luchtbeschermingsdienst
werd gemobiliseerd, de openbare
schuilkelders gingen open, het eerste
luchtalarm klonk. Het leven lag in
zijn gewone doen grootendeels stil, de
treinen reden niet meer, het telefoon
verkeer werd beperkt, de post bestelde
/niet meer, scholen en banken werden
gesloten. Noodziekenhuizen werden in
gericht, de apotheken waren doorloo
pend geopend, 's Avonds ging de v.f-
duistering in en men mocht tijdens het
donker niet op straat Toen de Pink
sterdagen zonder kerkdiensten en de
stroom van geëvacueerden uitGelder-
malsen, Deil, Beesd en Tiel, die op
eigen gelegenheid per fiets kwamen of
per auto gehaald werden.
Op deze Pinksterdagen heeft Gou
da een prachtigen gemeenschaps
zin en naastenliefde getoond. On
middellijk na den oproep kwamen
de autobezitters zich melden en
de eene rit na den anderen werd
gemaakt om de bewoners van de
betrokken gemeenten naar Gouda
te brengen, waar de bevolking de
uitgewekenen liefderijk ontving en
verzorgde.
Allerlei gebouwen werden ingericht,
de Vereeniging voor Vrouwelijke Vrij
willige Hulp, kort na haar installatie
tot omvangrijken arbeid geroepen, deed
wat zij kon, allerlei autoriteiten, dien
sten, organisaties en vereenigingen
sprongen bij, de inwoners zetten hun
huizen wijd open en zoö werden in 24
uur circa 15.000 menschen gehaald en
ondergebracht.
Zorgvolle 15e Mei
Toen de angstige Dinsdag, toen ons
leger van de Gretfbelime terugtrok en
ten deel van de troepen en het com
mando van het veldleger op Gouda
terugvielen. Om plaats te maken", moes
ten de met Pinksteren aangekomen ge-
evacueerden onverwacht doorreizen.
Bepakt en beladen kwamen zij
's ochtends naar de Markt en wéér
reden de automobilisten af en aan,
naar .Alphen, Hazerswoude en Leider
dorp, van het aanbreken van den dag
tot het middaguur.
Drukkend werd de sfeer, het lucht
alarm was niet van de lucht. Dien mid
dag lag alles stil. Tegen den avond,
toen een aschregen van de branden te
Rotterdam over de stad viel. week de
spanning: de radio deelde de capitu.
latie mede. 's Avonds brandde, voor
één avond, het lifht weer.
Opnieuw maakte Gpuda zich op om
hulp te verleenen. roaar de vluchtelin
genstroom uit Rotterdam kwam niet
in die mate als verwacht werd, de
duizend Rotterdammer?, die naar
Gouda kwamen, waren vlug dnderge-
bracht.
Woensdag kwamen de Duitsche troe
pen, verordeningen werden door bet
opperbevel der Vuïtsche weermacht
uitgevaardigd.
Terugkeer naar gewone doen.
Snel herstelde het leven zich, het
gemeente-personeel en een ieder, wien
dit mogelijk was, hervatte den arbeid,
de huwelijksvoltrekking ging gewoon
door, de autobusdienst GoudaRotter
dam, die het in de komende dagen,
toen er geen treinverbinding op Rotter,
dam was, zoo druk had, ging als eerste
weer rijden.
In de volgende dagen verdwenen ge
leidelijk de duizenden fietsen van
vluchtelingen, die op de Markt stonden,
de nog hier verblijvende geëvacueer
den keerden terug, de bagage werd
teruggebracht. Het treinverkeer werd
hervat.
Kleeding en geld werd ingezameld,
er kwam een bureau voor registree
ring van vluchtelingen, een inlichtin
genbureau werd tevens geopend.
De distributiedienst kwam in wer
king, eerst voor benzine-vergunningen,
later Voor uitreiking van kaarten en
bonnen.
De openbare vermakelijkheden wer
den hervat, de Zaterdagavondmarkt
ging weer door, er werden weer kerk
wet
diensten gehouden, de bedrijven her
vatten den arbeid, het drankverbod
werd opgeheven, de weekmarkt ging
weer door, geleidelijk werden de
scholen heropend.
Nog tv^ flitsen uit die dagen het
aapje kwam. nu de auto's in de gatage
moesten blijven, weer op straat en de
Postboden boden zich vrijwillig aan
om op Zondag de post te bestellen.
Want velen wachtten bericht van onder
dc wapenen zijnde familieleden en het
duurde wat korter of langer, maar
velen ontvingen goede tijding en voor
anderen was er op den duur blijd
schap bij den terugkeer van militairen
uit Frankrijk en vervolgens uit krijgs
gevangenschap uit Duitschland.
De heer Hermann A. Schreuder Sr. te
Schoonhoven, oud-voorzitter van de
Kamer van Koophandel en Fabrieken
vóór Gouda en omstrekeen, die veer
tig jaar voor de belangen van handel
en industrie en van het algemeen op
de bres stond, ging op 8 April in den
ouderdom van 79 jaar heen.
(Foto archief)
Bijzondere tijdsomstandigheden
in allerlei gebeurtenissen weer
spiegeld.
Ook voor en na de oorlogsdagen wa
ren er gebeurtenissen en feiten, die
verband hielden met de bijzondere
omstandigheden. Te noemen zijn in
bonte volgorde de bloedtransfusie, de
inenting tegen typhus, het verzamelen
van bloesem van lindeboomen voor
thee, het verbod tot autorijden na 10
uur 's avonds, het uitgaansverbod tus-
schen 10, later 12 en 4 uur, de invoe
ring van identiteitsbewijzen met de
groote drukte in de fotozaken, een
tijdelijke inkrimping van het aantal
postbestellingen van drie tot twee, het
gezamenlijke sleepen van beurtschepen
beperking van autobusdiensten, de ver-
scnijning van autobussen en vrachtwa-
In Mei wérd, nadat
het eenigen tijd de
ongewone bestem
ming van leslokaal
der Ambachtsschool
had gehad, het vroe
gere stoomgemaal
van Rijnland, dat 83
jaar de afsluiting
van den Fluweelen
singel vormde, afge
broken ten behoeve
van de verkeersver-
betering op den Goe-
janverwelledijk, die
inmiddels is ter hand
genomen.
(Foto archief)
gens op houtgas en gasgeneratoren, de
toeneming van het aantal fietsen op
straat naaynate de auto's verdwenen,
het tijdelijk verblijt van den Opbouw-
dienst, uitgifte van volkstuinen voor
het verbouwen van voedselgewassen,
het ophalen van afvalstoffen, de op
richting van particuliere ophaaldiensten
voor distributiebonnen
Ook de markten weerspiegelden de
tijdsomstandigheden. Het beeld van
eenige markten veranderde, de kaas
markt stond korten tijd stil, de boter
markt werd later niet meer gehouden,
de jaarlijksche paardenmarkt was veel
levendiger. Het abattoir werd centrale
slachtplaats voor het rayon Gouda.
Velen vestigden zich in Gouda, waar
door het leegstaan van woningen tot het
verleden ging behooren.
Verduistering bracht vele
bezwaren mede.
Bijzondere voorzieningen eischte de
verduistering.
Het sluitingsuur van zaken ew instel
lingen werd gewijzigd, de avo'rtdkerk-
diensten werden vervroegd, de raadsver
gaderingen en de bijeenkomsten van
vereenigingen werden naar 's middags
verschoven. De huisartsen verminderden
het aantal middagspreekuren.
Jgr werd een beperkte straatverlichting
ingevoerd. Voor de veiligheid op straat
werden met het plaatsen van hekken en
het schildereri van boomen, trottoirs en
walkanten maatregelen getroffen. De
Vereeniging voor Veilig Verkeer en de
Vereeniging voor Luchtbescherming
zorgden voor het plaatsen van reddings-.
haken en deden tot dusver* niet met
succes bekroonde pogingen tot het in
stellen van patrouillediensten langs de
grachten. De padvinders stelden een be
geleidingsdienst in.
Ondanks alle maatregelen raakten tal
van personen te water. Vijf ongelukken
hadden een doodelljken afloop, een 40-
jarige man in de Mallegatsluis, een 41-
jarige man in de Gouw?, een 66-jarige
man in de Peperstraat, een 27-jarige
man in den Kattensingel en een 64-ja
rige man in de Turfmarkt verdronken
of overleden aan de gevolgen.
Bij het reddingswerk valt te noemen
het heldhaftig gedrag van het lid van de
Goudsche Zwemcjub Jo Gravesteijn. die
tweemaal in vier dagen des avonds om
kwart over elf uit zijn bed sprong en
in pyama in het koude water van de
Gouwe dook en beide malen den dren
keling redde, voor welk kranig optreden
de Goudsche Zwemclub hem huldigde.
Werkloosheid iets verminderd
W7>l de algemeene toestand in
onze stad betreft, onder de ab
normale omstandigheden is het niet
gemakkelijk den stand van zaken
te omvatten. Voor zoover naar de
werkloosheidscijfers, die als baro
meter van het economisch leven
kunnen gelden, te zeggen valt. is er
een lichte verbetering waar te ne
men.
Het jaar begon jnet 1849 werkloozen.
bereikte na de oorlogsdagen het record
cijfer van 2941 op 18 Mei. dat evenwel
weer snel afnam, om te eindigen met
1276 werkloozen, waarbij in aanmer
king te nemen valt, dat 460 personen in
Buiten dat van Mei was het hoogste
cijfer 1941 op 27 Januari. De laagste
stand werd bereikt op 5 October met
1003 ingeschrevenen. Vorig jaar was dc
hoogste stand 2546 en de Jaagste 1423.
Duitschland arbeid gevonden hebben.
De ingeschreven werkloozen en de ar
beiders in Duitschland tezamen tellend,
komt meer op een cijfer per ultimo
December van 1736, dat in vergelijking
met dat in het begin van het jaar iets
gunstiger is en waaruit te conciudeeren
val, dat de toestand iets beter geworden
is. In elk geval is er een positieve ver
betering in vergelijking met eenige
jaren geleden, toen de cijfers hooger
ware».
Bij de algemeene opmerkingen over
1940 valt te herinneren aan de langdu
rige en strenge vorstperiode in het be
gin van het jaar. Er was vele weken
ijsvermaak, menigeen maakte den tra-
ditioneelen pijpentocht uit Rotterdam.
De straten waren geruimen tijd door
herhaalden sneeuwval moeilijk begaan
baar. De vuurpotten werden op straat
geplaatst De scheepvaart lag zeven en
een halve week stiL De Vereeniging
voor ijsbestrijding liet Gouwe, Ouden
Rijn en IJssel openbreken.
In het najaar was er tijdens een
Noord-Westerstorm eenrfiaal abnormaal
hoog water; de vloedplanken'aan Oude
en Nieuwe Veerslal moesten uitgezet
worden.
Ia memoriam.
In dfe rubriek personalia worden
allereerst herdacht zij, die over
leden. Heengegaan zijn de heer H.
de BIouw, inspecteur van het lager on
derwijs In de inspectie Gouda, de heer
A. Fredrikze, mede-drrecteyr van den
Vereenigden Varkenshandel, de heer J.
J. A. Montfjn, oud-notaris, pater L.
Schuurman, kapelaan aan de H. Sacra
mentskerk, de heer Hermann A. Schreu
der,Sr., oud-voorzitter van de Kamer v.
Koophandel en Fabrieken voor Gouda
en omstreken, de heer F. J. Busch,
kerkmeester der parochiekerk O.L.
Vrouw Hemelvaart en bekende figuur
in Katholieke kringen, de heer H. Se-
venhoven, lid der firma Nieuwveld en
Co. en bestuurslid der voetbalvereen.
„Gouda", de heer F. G. van Schaik Zil-
lesen, stichter van de eerste bioscoop te
Gouda,de heer J. Scheygrond, oud
onderwijzer bij het openbaar onder
wijs, de heer R. W. C. Hoyng, mede
directeur der N.V. Kon. Plateelbakkerij
„Zuid-Holland", mr. C. J. M.
Franken, notaris, de heer G. van
Spengen, onderwijzer aan de open
bare school no. 2, de heer C. H. Bakken
99
adjunct+chef der afdeeling
der N.V. Kon. Stearine Kaarsenfabriek
„Gouda", de heer J. Bijkerk, onder
wijzer aan de openbare school C, dr.
W. H. van Rietschoten, directeur van
de N.V. Goudsche Waterleiding-Maat
schappij, de heer J. Schenk, oprichter,
oud-voorzitter en eere-voorzitter van de
Goudsche Winkeliersvereeniging, de
heer J. H. Boekamp, oudste firmant
van de fa. Gebrs. Boekamp en mej. G.
J. Montagne, oud-presidente van
afdeeling Gouda van de Nederland-
sche Vereeniging van Huivfouwen.
Ook eenige oud-stadgenooten zijn ver
scheiden de zeereerwaarde heer P. «J.
van Beuzekom, emeritus-pastoor te
Dordrecht, mevr. L. Mijs-Lageslee te
flijsw ijk, echtgenoote van oud-burge
meester Ulbo J. Mijs, dr. J. L. C. Over-
bosch, geneesheer-directeur van het ge
meente-ziekenhuis te Arnhem, prof. dr.
G. van Bijk. oud-hoogleeraar in d# schei
kunde aan de Kon. Militaire Academie
te Breda, de heer J. Kofman, oud-
leej-aar aan de RJLBS. alhier, de zeer
eerwaarde heer B. P. M. de Jong, pas-,
toor te Velzen-Driehuis, dr. B. G. J.
Evers, oud-geneesheer te dezer stede,
pater A. L. J. v. d. Sanden, rector van
het zusterklooster te Laeffelt in België,
dr. J. H. Gunning J.Hzn., oud-predjkant
der Ned. Hervormde Gemeente^lhier.
de heer W. H. Kromhout, leider van de
restauratie van de Sint Janske/k en ont
werper van het van Iterson-ziekenhuis,
ds. L. R. v. d. Broek, predikant der Ned.
Hervormde Gemeente te Enschedé, de
zeereerwaarde heer W. J. Slenders,
pastoor te Ouderkerk a.d. Amstel en de
heer W. Bertels, hoofd van de RJC.
school te Buitenveldert.
Benoemingen
Benoemd werden de heer D. L. de
Jong tot bouwkundige van den Provin
cialen Waterstaat te Gouda, mr. H. J.
Smidt tot inspecteur van het lager
onderwijs in de inspectie Gouda, de
heer J. B. Waiboer tot reférendaris 2e
klasse der P.T.T., de heer en mevrouw
U. Vee ristra tot directeur en directrice
van Huize „Juliana", dr. ir. F. W.
Hisschemöller tot technoloog bij het
Vier maanden na zjjn 25-jang jumieum
overleed op 7 October te Zeist op 71
jarigen leeftijd dr. W. H. van Riet-
schoten, directeur der N.V. Goudsche
Waterleiding-Maatschappij, die be
langrijken arbeid voor de waterleiding
en daarmede voor de volksgezondheid
verrichtte,
(Foto archief
Op 29 October was het 350 jaar geleden, dat de schrijver-dichter Dirck
Volkertsz. Coornhert te dezer stede overleed, welk feit werd herdacht met
een bijeenkomst in de Sint Janskerk, waar Coornhert is begraven, en met de
onthulling van een gedenksteen in den gevel van het pand Oosthaven 51, al*
een blijvende herinnering aan den vermaarden vroegeren bewoner.
y (Foto archief
Rijksproefstation en den'Voorlichtings
dienst ten bate van de klei- en aarde
werkindustrie, zuster M. Galgani van
het Sint Jozef-paviljoen tot overste van
het Marnix-college te Sindanglaja op
Java, de heer Harrend Vlag tot solo-
clarinettist bij de Arnhetnsche Orkest-
vereeniging, de zeereerwaarde heer G.
W. Blom tot pastoor der St. Jozef-paro
chie, dr. J. P. y. d. Berg tot leeraar aan
R.H.B.S. en Gymnasium, der weleer
waarde heer Th. J. J. van Seggelen tot
Op 1 Augustus herdacht ds. H. van
Dijken G.zn., predikant der Ned. Her
vormde Gemeente, zijn 25-jarig ambts-
jubileum.
(Foto archief)
pastor te Rhoon, de heer J. Jaring tot
directeur van de N.V. Goudsche Water
leiding-Maatschappij en de heer F.
Hoyng tot mede-directeur van de N.V.
Kon. Plateelbakkerij „Zuid-Holland".
De heer W. Sanders werd benoemd
tot lid van de Provinciale Staten van
Zuid-Holland.
Ds. A. Dubois deed zijn intrede al*
predikant der Chr. Geref. Gemeente,
alhier. Onze stadgenooten A. v. d. End
en J. van Rossum deden hun iptrede
als predikant der Ned. Hervormde Go-
meente te resp. Melissant en Warden
Waarmede zij het predikambt aan
vaardden. De heeren H. R. Elzenga en
C. Jongeboer werden benoemd tot hulp
prediker bij de Ned. Hervormde Kerk
resp. te Enter en Wieringermeer.
Tot priester gewijd werden en huo
eerste plechtige H. Mis droegen op de
paters fr. M. Straver O. F. M. 91 CL
Moons en onze oud-stadgenoot pater
C. A. Evers te Heemstede.
Mr. R. Rensma werd geïnstalleerd
als kantonrechter te Rotterdam.
Benoemingen van oud-stadgenooten
waren; dr. P. Herfst tot rector van het
gemeentelijk gymnasium te Schiedam,
dr. D. E. Bosselaar tot rector van het
stedelijk gymnasium te Utrecht, dr. D.
den Hoed tot directeur van het Rotten-'
damsch Radio-therapeutisch Instituut
te Rotterdam, de heer Ad. van Driem
tot eersten violist van het Concert
gebouw-orkest.
De heer A. J. IJsselstijn werd be
noemd tot eere-lid van de sociëteit
„Ons Genoegen", dé heer G. van *t -
Clooster tot eere-voorzitter van de
athletiek- en gymnastiekvereenigjng
„AchiUes" en onze oud-stadgenoot, de
heer H. Zanen Cz. tot eerelid van de
Nederlandsche Vereeniging van wegen
bouwers.
Afscheid
Afscheid namen de heer T. Lugthart
als leeraar aan de Avond-nijverheids
school, de heer S. H. v. d. Kraats al*
custor van het Stedelijk Archief en
Librye, de heer L. J. M. Hogendoorn
als leeraar aan de Nuts-avondteeken.
school te Oudewater, de heer P. van
Eijk als onderwijzer aan de openbare
lagere school no. 7, de heer S. J. Vro
man als leeraar aan R.H.B.S. en Gym
nasium, zuster Juul Althof, verpleeg
ster van de Wijkverpleging, de zeereer
waarde heer P. J. A. de Graaft OF.M,
pastoor der St Jozef-parochie, de heer
H. Akkerman, concierge van het Stede
lijk Gymnasium, de heer Ed. van Dant-
zig, lid van het college van regenten
van het Van Iterson ziekenhuis, rpéj.
Th. J. de Ruwe, onderwijzeres ah' de
St. Jozef-meisjesschool en mey H. C.
Boumans, onderwijzeres aan de
Vincentius a Paduasehool.
Dokter E. D. Meeter ie^de zpn prak
tijk als geneesheer neei>
Mede beëindigde zijn werkzaam
heid de heer Leo Sandzrs. gedu
rende 58 jaar winkelbediende by de fa
D, G. van Vreumingen.
