Stadsomroeper
NIEUWSBLAD VOOR GOUDA EN OMSTREKEN
bezetting van het
Tunesische kustgebied
Poging om Rommel te
omsingelen verijdeld
I Saterdag 21 November. 1942
t
Gouca benoemt
een nieuwen
|n« Jaargang, flo. 21098
De ontruiming van Benghazi
23 schepen (120.000
brt.) tot zinken
gebracht.
Extra-leveringsplicht
opgelegd aan nalatige
i veehouders.
Wie met zijn strooqyiiet ZUIIlig is,
zit weldra in de duisternis
Keuringen voor de
Waffen-SS. en het
legioen.
gto
xDenkt o"i utv gas-
en stroomrantsoen
Stadsnieuws.
Herinneringen aan een oud, verirouwd ambt
En aan een eerbiedwaardig en
- drager: WORTMAN
Jjm
Boet tyi ht&ayi
r8*ace pt»
'NGASI
I Postrekening 48409 A
Chefredacteur: t TIETER Goude
in aanvulling up het Duitsche weer-
I«jachtbericht verneemt het D.N.B.:
I De bezetting van Tunis door Duit.
I Kb» en Italiaansche troepen wordt vol.
Ittu de plannen voortgezet. De steile
I telling van bet Dahar-plateau in Zuid-
I laois vormt een doeltreffende terrein-
Ibidernis voor een opmarsch in de
Irlekting Oost-West. Aangenomen kan
\tm worden, dat alle militaire opcra-
I ties sich zullen beperken tot het kust-
I (died en den strijd om de steunpun.
TM aan zee.
I Benghazi is door de Duitsche en I'.a-
I iuinsclie tioepen ontruimd. Na den
I af toch t van het Duitsch-Italiaatische
I pMlserleeer, die geschiedde in orde-
I Dike colonnes overeenkomstig de
I plannen, bleven nog slechts pionier-
[eommando's 'in de stad achter, die niet
1 ipitematische grondigheid alle nnili-
I (aire en voor het verkeer belangrijke
J installaties vernielden. Gemotot iseer-
I te verkenningstroepen dekten jun ar-
I beid en brachten den achtervolgenden
I Britschen voorhoeden aanzienlijke ver.
I Jiësen toe aan gepantserde verken-
I niagswagens. Zij konden zich ongehin-
I dert bij het gros der troepen aanslui
ten.
(Kaart v. Pelt)
De ontwikkeling van den toestand in
I de Cyrenaica heeft weer eens aatige-
Iteond, dat snelheid in eiken vorm van
[ten woestynooflog de voornaamste
itctOT voor het succes is. Sedert de
ontruiming van Derna, waarvan op 17
[November melding werd gemaakt,
'gelen de Engelschen door een snel-
J len stoot in Zuidwestelijke richting
[El Agheila, de Zuidelijkste punt van
de groote Syrte te bereiken, om aldus
het DuitschItaliaansche pantserleger
[inde bocht van'Benghazi te omsin-
gelen en het den terugweg af te snij-
I den. Doordat veldmaarschalk Rommel
I reeds vroegtijdig beval sectorsgewyze
Hit te wijken naar een tamelijk ver
I «chterwaarts gelegen steljing, werd dit
Plan verijdeld. Terwijl de Duitsch.
I Italiaansche achterhoeden den frontaal
ridarvolgenden vijdnd steeds weer tot
I tijdroovende gevechten dwongen, on-
lilemamen de flank beveiliging en. die
[noesten waken tegen egri inhalen door
|«n vijand, zelfs aanvallen met be-'
I perkte doelen. Tijdelijk ontistane
|tact>oji)ke posities en verliezen moes-
ten daarbij op den koop toe genomen
[zorden om den hoofdstrijdkracjiten
I 'oorsprong aan tijd en terrein te ver^
I weren.
IHet Duitsch-Italiaansche pantser-
*IW werd teruggetrokken in een ge-
bed, dat maanden lang etappe.gebied
[toot de spiltroepen was geweest. Er
"gen opslagplaatsen voor benzine,
[ttjunitie, water en voedselvoorziening,
'«mede herstel werkplaatsen voor
j hrue wapens en motorvoertuigen. Bo.
I'htdien was er een uitgebreide berich-
["ndlerrst, beschikbaar, die- het geven
[un bevelen buitengewoon vergemak -
I Engelschen daarentegen
Ikuan 1:1 u ')Un "pmarsch in een ge-
®"d, dat door grondige vernielingen
ff'Ue hulpmiddelen ontbloot is. De
[ohtsche opmarsch stokt op gevoelige
[rille door mijnen, die in het zand en
lm l?*"™ der woestijn veel minder
I )i» d kunnen worden aangebracht
°P begroeid terrein.
De A.N.P.-correspondent te Berlijn-
meldt o.m.:
Hét was te verwachten, dat de
Duitsch—Italiaansche pantseraunee
geen pogingen zou doen, Benghazi te
verdedigen, daar de ligging van deze
havenstad zich- hiertoe niet bijster
leenj. Rommel zou dan' een verdedi
gingslinie voor de stad hebben moeten
betrekken, waarvan de Zuidelijke
vleugel als het Ware „in de lucht"
hing en moeilijk ie houden zou zijn ge.
weest, hetgeen het gevaar vdh een op
rollen der verdedigingslinie zou heb
ben meegebracht. Met het oog hierop
heeft Rommel*h,et beter geoordeeld, de
stad te ontruimen.
Het achtste Bntsche leger rukt
thans nog slechts in een aanzienlijk
verlangzaamd tempo op. Dit is ten
dec-le een gevolg van de gevechtstac
tiek van Rommel, die voortdurend den
indnuk Jieeft gewekt, dat - hy op een
gegeven punt den opmarsch der Brit
ten zou trachten te stuiten en door zijn
manoeuvres generaal Mojvgomery heeft
gedwongen, zijn strijdkrachten te con-
centireeren en daarheen te leiden, waa
de operaties zeer moeilijk waren.
Daarbij hebben de achterhoeden van
de DuitschItaliaansche troepen een
groote gevechtskracht ontwikkeld en
den Britschen opmarsch aanzienlijk
belemmert. Evenals in den oorlog ter
zee, waarmede de woestijyoorlog zoo
vee! overeenkomst vertoont', hebben de
van deze achterhoede deel uitmakende
pioniers den terugtocht door het leg
gen van uitgebreide mijnenvelden ge
dekt, welke het oprukken terzijde van
de veelal opgeblazen woestijnwegen
pas na omvangrijke en tijdroovende op
fuimingswerkzaaittheden mogelijk
maakt. Dank zij het dappere optreden
van de achterhoeden kunnen de opera,
ties der DuitschItaliaansche troepen
volgens de vastgestelde plannen en on
belemmerd door vijandelijk optreden
worden uitgevoerd.
Het achtste leger vindt thaÉs niets,
dat het op zijn verderen opmarsch van
nut kan zijn. Ook de havens zijn voor
de ravitailleering voorloopig onbruik
baar gemaakt,'zoodat 8e aanvoer over
Ihondêrden kilometers woestijnweg
moet geschieden, waarvan het achtste
leger thans zichtbaar de nadeelen on.
dervindt.
Aan de Westgrens van Tunesie is
het wóórd vooralsnog in hoofdzaak
aan de luchtstrijdkrachten. Een oor
logsverslaggever schrijft:
„Bij dag en nacht werden landtroe
pen, munitie en voorraden door de
lucht en over.zee over de Straat van
Sicilië naar Tunesië gebracht en reeds
kort na aankomst op het grondgebied
van het Fransche departement hebben
de Duitsehe troepen hun stellingen aan
de Tunesisch-Algerijnsche grens betrok
ken om hier den stoot van het Westen
op te vangen«,Amj de grens van Tune
sië liggen •pjrhêt oogenblik de Duit
sche troepen tegenover de Amerika
nen. Nog zijn de strijdkrachten niet op
elkaar gebotst. Het karakter van de
wederzijdsdhe activiteit van dit oogen.
blik wordt gekenmerkt door weder-
zydsch voelen en tasten, want de grens
van Tunesië is de plaats, die wellicht
eens historisch zal worden. Hier zal
de nieuwe generatie van Amerika voor
de eerste maal mei de soldaten van de
jonge Duitse,ie weermacht den degen
kruisen.
Nog ontbreekt het AirerStaansche
gros, dat zich in lange vrachtauto
colonnes naar Tunesië beweegt, zijn
versterkte voorhoeden. Van mfddel-
matige hoogten vielen van nu af aan m
steeds wederkeerende afstanden de
bommen onzer gevechtsvliegtuigen, die
vervolgens tot aanvallen .in scheer-
vlucht overgingen en met boord wapens
de doelen onder vuur namen.
Nog ontbreekt het aan massale pant-
Pantacrtroepen op marsch door' Zuid-Frankrijk.
ITelejoto Orbis-Holland)
Het opperbevel van de Duit
sche weermacht maakt in een
extra-bericht bekend:
Qe Duitsche duikbQoten vielen
■jp het Noorden van den Atlan.
tischen Oceaan een convooj aaft
en brachten er tijdens dagen- f
lange hardnekkige gevechten 4
vijftieh schepen, tezamen 78.000 J
brt., alsmede twee torpedojagers J
en een corvet van tot zinken, i
Vier schepen' werden dqor tor-
pedotreffers beschadigd.
Bovendien brachten de Duit- 4
sche duikbooten by Noord- en 4.
Middel-Amerika en. ten Oosten S
van K?aapstad acht schepen met 4
12 000 brt, tot zijken. Een schip t
w^rd getorpedeerd.
Aldus (verloor, de vijand be- 4
halve de genoemde beveiligings- 4
schepen wederom 23 schepen j
met in fotaal 120.000 brt, van f
zijn koopvaardijtonhage. Tijdens 4
de gevechten met het convooi o«- j
derscheidde de duikboot,^"die on. S
der bevel staat van Kapitan- 8
leutnant Schneider zich bijzon- JE
der.
Wederom heeft de overraeid zich ge
noodzaakt gezien op te/reden tegen
veehouders, die niet voldaan hebben
aam hun verplichting om alle daarvoor
in aanmerking komende op hun bedryf
gewonnen melk af te leveren.
Eenigen tijd geleden is herhaaldelijjt
melding gemaakt van den ex tra -
leveringsplicht van rundvee, 'die de
secretaris-generaal van hot departe
ment van Landbouw en Visscherij op
grond van zijn buitengewone bevoegd
heden had opgelegd aan nalatige vee
houders m verschillend provincies.
Thans zijn het vier veehouders in de
provincie Utrecht,, die een aanmerke
lijk deel van hun veestapel«zullen moe-
te» afdragen. Een veehouder te,Bun-
ruk zal 6 koeien en een kalf boven zijn
normalen aanslag moeten - Jeveren,
twee Veehouders één te Maartens
dijk en één te Vleuten Zullen drie
koeien en een pink moeten missen, ter-
w'yi een andere veehouder te Maar
tensdijk zich extra-leveringsplicht van
één koe zag opgelegd.
Het moet langzamerhand duidelijk
zijn, dat men niet ongestraft de voed
selvoorziening van zijn volk in gevaar
kan brengen.
sereenheden. De vijandelijke infante-
rievoorhoeden beschikten slechts nu
en dan over pantserverkentungswa-
gens, de voornaamste bescherming bie
den de Engeische jagers. Wat reeds op
den eerster, dag der aanvallen op vijan
delijke troepen gepresteerd weri is
aanzienlijk en doet niet onder votn^
de prestaties, die tot dusver behaald
werden bij de aanvallen op scljeeps-
doelen". -
De gevechten aan de Westelijke
grens van Tunesië zyn, naar militaire
kringen verklaren, tot dusver beperkt
gebieven tot botsingen tussohen voor
uitgeschoven posten erf tot aanvallen
op groote schaal is het nog niet geko
men. De beze:ting van het land gaat
ongestoord verder.
ENGELSCItfADMIRAAL OVER
NOORD AFRIKA.
De Britsche admiraal Sir Robert Gor
don Finlayson eischt in de Star, dat
men in Engeland en de Ver. Staten niet
overwinningsfanfares laat blazen en in
alle windrichtingen overwinningsbe-
-iehren laat verspreiden, doch daf men
met zakelijke oogen de militaire ge
beurtenissen in Noord-Afrika bestu
deert. Wanneer de landing van'geal
lieerde strijdkrachten' 'in Fransch
Noord.Afrika een verrassing moest
zijn, dan heeft Hitler met zijn bliksem
snelle reactie bewezen, dat hij zich
eenvoudig 1 niet laat verrassen. In
Frankrijk zelf heeft hij onmiddellijk
de eenige nog overgebleven deur ge
sloten, waardoor de geallieerden even
tueel in de Europeesche. vesting had
den kunnen binnendringen. Bovendien
kan men er van geallieerde, zyde op
rekenen, dat op Corsica en Sardinië,
alsmede in Tunis alle militaire voor
bereidingen zijn genomen om de ver-
eenigde naties een nederlaag te doen
lijden. Niemand mag deze maatregelen
der spilmogendheden onderschatten
wat betreft de beteekenis voor de ge.
allieerde oorlogvoering.
Het S.8.-Ersat/kk>mmando deelt ons
mede, dat vrijwilliger» voor de Waf-
fen-S.S. en het legioen zich op onder
staande data bjj de genoemde adres
sen Kunnen vervoegen teneinde gekeurd
te worden.
Tevens wordt er de aandacht op ge
vestigd en wel speciaal voor Keh, die
er bezwaar tegen hebben hun dienst
bulten Nederland te vcrvullenl dat
thans de mogelijkheid bestaat om
dienst te nemen in een spéciaal
wachtbataljon. De tpictdirii vindt in
Nederland plaats, terv yl de inzet van
dit bataljon ook in Nrderlahd blijven
zal.
Tijdens de keuringen ^oor de Waf-
fenyi.S. en hèt legioen
ook diegenen meiden, di<
maansche-S.S. in Nede:
toetreden.
22 Nov. 1042: 10 uurAmsterdam
School. lepenweg -
23 Nov. 1942: 11 uur. Utrecht,. Wehr.
machtsheim, Mariaplaats.
24 -Nov. 1942: 10 uur. Amersfoort,
Dierstoebouw. Leusderwëg
25 Nov. 1942: 10 uur, Den Haag.
café Den Hout, Bezuidenhouischeweg
kunnen zich
tot de Ger-
iand willen
NEDERLAND SCHE VROUWEN
EN MEISJES.
Het SS-Ersatzkommajdo Nedefland
deelt ons mede:
De mogelijkheid bestaat thans ook
voor vtehwen en meisjes van Neder-
latidsche nationaliteit, in den leeftijd
vap 17 tot 30 jaar, zich, in te zetten
als Nachrichtenhelferin ((jelpsters voor
den berichtendienst). Kennis van de
Duitsche taal is gewensent.
Nadere inlichtingen geeft het S.S.-
Rrzatskommando Nederland, Den
Haag. Stadhouderslaan 132.
Bij onze vrijwilligers. Tijden", den
opmarsch wordt een korte jSaute ge
maakt en de wagen van het erg* te vuil
ontdaan. De mannen kunnen best nj-et
de bevolking opschieten
(SS.P K. Lüttmer-OH.)
Degenen, die gedurende 1939/40
een volgens de thans geldende
normen fyuitengewoon hoog ver
brui k aan gas en electriciteit
hadden, bevonden zich tot voor
kort in de aangename positie,
dat zij ook in de tegenwoordige
tijdsomsthndighfden er tamelijk
royaal mee koijden omspringen.
De instelling van de maximum-
rantsoenen heeft daaraan een
eind gemaakt. Dit beteekende
niet, dat den verbruiker van een
normale hoeveelheid gas of elec
triciteit e)en verder gaande be
perking tperd opgelegd dan de
bestaande van 75 van het ver
bruik in 1939/40. Slechts in het
geval, waarin het toegestane
r rantsoen j onredelijk \hoog zou
zijn, wordt van dezen maatregel
gebruik gemaakt om het rant
soen in 1 overeenstemming te
brengen met een redelijk te ach
ten perbrxiik.
De overheid onderzoekt alle
gevallen, die tot.jzemge besparing
zouden kunnen leiden; da&r' zij.
er steeds op uit is ook in dezen
tijd van graote zorg voor de gas-
en electricueitsleverin'g de be
langen pan 1 de verbruikers zoo-
veel drenlyk in het oog te hou--
den, mag vin den anderen kant
zeker morden verwacht, dat de
verbruikers zoo zuinig mogelijk
omspringen \met de hun toege-
mctML rantsoenen. Iedereen moet
nu deordroftgp.il zijn van het
feit, dat KjjWerplicht is te be
zuinigen, erf dit is niet alleen
een gemeensehapspiicht, maar
het is ook ieders eigen belang
om het toegestane rantsoen niet
te overschrijden. De beperking
van het gas- en electriciteitsver-
bruik is een hoogst ernstige'zaak
en een beroep van de overheid
op aller medewerking mag hier
zeker nog eens worden herhaald.
Wie dit te laat beseft, zit straks
in het dtlister.
Er uiordt bekend gemaakt, dat
hedenmorgen om 10 uur geschuurd
zal worden.
Hedenmorgen om 9 uur visch
aan den afslag.
AAN deze met lange uithalen ge
dane uitroepen bekende klan
ken in vroeger jaren wordt de
gedachte levendig, nu deze dagen in
oncte stad is voorzien' in de vacature
van een wat op den achtergrond ge
raakte functie, die van omroeper.
Wanneer buiten op straat het hel
dere, vèrdragende geluid van' een bek
ken de komst van den stadsomroeper
aankondigde, dan iedereen toch even
nieuwsgierig rustte een wijle de
arbeid in de werkplaats, stak de huis
vrouw haar hoofd buiten het raam,
bleef de voorbijganger staan en staak
ten de kinderen hun spel. Met krach
tige stem klonk het door de straat: „Er
wordt bekend gemaaktDan trok
de omroeper weer verder, elders zijn
omroep herhalend.
Zoo was het vroeger. De stadsom
roeper was een bekende verschijning
op straat. Naar schatting wel drie a
vierhonderd maal per jaar trok hij er
op uitf soms meermalen per dag dus.
De laatste jaren is dat wel veel minder
geworden. Moderne middelen hebben
zijn taak voor een groot deel overge
nomen en slechts in die gevallen, waar
in binnen zeer korten tyd een mede-
deeling meet urorden gedaan aan de
bewoners van de stad of een stadsge
deelte, klinkt weer zijn stem door dé
straten.
De riolen zullen geschuurd worden
- een welbekende roep voor Tiende-
weg en Markt er moet gestrooid
wo:den bij gladheid, bekendmaking
van de schooltijden, de kinderen"kun
nen vrijkaartjes krijgen voor de ker
mis, er is vteesch aan de vrjjbank. Dat
zyn enkele gevallen, waarin ook tegeh-
woordig nog de hulp van den ojproeper
ingeroepen wordt.
Vrouwelijke omroepei
Het amibt van omroeper is al heel
oud. Hoe lang het hier in Gouda at be
staat, is niet precies te zéggen, want
er is tot nu toe geen-minutieus onder
zoek naar gedaan. De Kamerboeken ge
ven echter al een' aanteekening uit 1710,
waarin vermeld wordt, c' it „Raas Sy-
monsz. den Baers overleden zijnde, in
deszelfs plaetse tot Roeper aangesteld
is Pieter de Jong".
Daarnaast kende men vroeger bij de
vischbansen-ook vrpuweipke omroe
pers. „aanzegsters", blykence^o.a. uit
e^n aanteekening in (dezelfde boeken
uit 1742. waarby in dt? plaats van Lys-
beth Aalbertse, die pvérledeq was. aan
gesteld wérd Trijntje Hendriks van
van Dijk tot het doen van aanzeggin
gen. wanneer eeyige „mosselen, gar-
naels ofte Alekruyken" aangekomen
rijn.
De fynctie van stadsomroeper is. hoe
wel de aanstelling geschied door het
stadsbestuur, geen gemeentelijke be
trekking. De functidnaris -geniet geen
.laris of pensioen. De f»o'.itieveronde-
bepaalt echter, dat men om te
:en omroepen, in het bezit moet zijn
leen aanstelling als zoodanig, dit
natuurlijk om te voorkomen, dat ieder
willekeurig persoon als omroeper zou
kunnen optreden. v
salar
eel
Omroeper. Wortman, zooaIs men hem
vroeger bijna dagelijks in functie kon
zien, (Familiefoto)
YVortman's 34-jarige periode.
Bij de thans gedane benoeming
van een nieuwen functionaris gaa-n
onwillekeurig de gedachten, terug
naar den man. dien zeer vele stad-
genooten zich nog we zullen her
inneren, den man, die gedurende
ruim dertig jaar van 13 Maart
1903 tot 3 Juli 1933 hier met
zijn impon-eerende gestalte op waar
dige wijze en met machtig stem
geluid deze functie vervulde: den
ouden Wortman, den omroeper met
den karakteristieken baard.
Harmeh Workman in 1865 geboren
in Friesland, zijn naam vertelt dat
reeds geniet nu van een rustigen
levensavond in het St. Jozefpaviljoen.
Hij was vroeger pelitie-agent. maar na
dat hij hiervoor afgekeurd was. werd
hti stadsomroeper, concieyge bh de
Ambachtsschool en helper in de Bank
vab Leening. Als omroeper was hy de
Opvolger van Bouwer en misschien her
inneren oudere stadgenooten' zich ook
nog wel den naam Verbruggen. terwijl
deze twee voorafgegaan werden door
«Len heer Prins.
1 Ontelbare malen is de heer Wortman
ejr op uit getrokken om zich van zijn
omroepers)ak U- kwijten, 't Meeste
«fel, wanneer ér visch .aangekomen was
of al- er vleesch over de vrijbank werd
verkocht. Maar voor de notarissen kon
digde hij ook verkoopingen a^n, de ge-
méen.tp had hem boel dikwijls noodig
1 er was bijvoorbeeld gelegenheid tot
köstelooze inënto.g enz. terwijl ook
vele particuKe-, en van zijn diensten ge-
bruik maakten. Als men iets yan waar
de verloren had. dan was Wortman er
om dat algemeen bekend te maken.
„Op een Zondag vertelt hij. ,'.heb ik
eens voor een rijke dame omgeroepen,
die e'en gouden broche met diamanten
verloren had. Dat was geen slecht
werk. want 's Zondagé rekeade ik altijd
dubbel geld".
„Een stem als een klok".
Zijn tarieven voo#!iet omroepen wa
ren verschillend. Het- kan nu geen'
kwaad meer om te verklappen, da: de
heer Wortman hierbij zijn klakten eens
aanzag. Voor een partijtje visch had hij
gewoonlijk 0.30. voor een z.g, „kleine
om.roeping" f 0.60 en voor de rest f 1.—
tot 1.50.
„Toch heb ik het ook wel .eens voor
niets gedaan. Een arbeidersvrouw had
het weekloon van\ haar man verloren.'
Noujk heb dat omgeroepen, maar Jiet
kwam niet terecht gr, toen heb ik er
maar niets voor gerekend".
Als de 77-jarige \heer Wortman
zoo vertelt, valt het Op, welk een
kraohtige, sonore stenv-Rij npg beeft.
„Ja, maar dan had U Vroeger eens
moeten hooren. Toen ik benoemd
werd, had ik een stem als" een klok.
En een klok kan je ver hooren!"
Naast de vleesch- en vischverkoopen
waren ook de aardappelschippèrs, die
meestal aan het Bolwerk lagen, goede
klaiHen voor hem. Telkens als er een
schipper met een partijtje aankwam,
trok Wortman er met.zijn gong op uit
om bekend te maken, dat men aan het
Bolwerk aardappelen kon koopen.
Ja, Over die gong gesproken, dit is
een attribuut, dat by den omroeper
hoort, al gebruikt men in andere plaat
sen ook wel den zklappe, een hou
ten bord met een handvat, waarop een\
hamervormig stuk' hout is bevestigd,
dat heen en weer bewogen kan worden
en efen dof geluid maakt. De heer Wort*
man had indertijd een heele verzame
ling bekkens, wel een stuk of acht, die
hij geleidelijk ó^Nwerkoopingen bij elf
kaar had gebracht. Helder klonken hun
stemmen en het waren vertrouwde
klanken in de geluiden der stad.
^n.vn.vnam-axvvii.vi.v o»*»;
Zon op 8.10, ot der 16.41.
Maan op 16.35, onder 6.12.
Men is verdicht te ver
duisteren van zonsondergang
lot zonsopl" umst.
Lantaarns van voertuigen
moeten een half uur na zons
ondergang ontstoken worden
nwiaamwuuwoMins
i» U'S
