MOERKAPELLE:
VAN HOLLANDSCH SCHOON TOT MOLENROMP
pagina 3
lawc aan de
door Natasha Qualm
In de maand augustus veel aandacht voor de molens in het
Hart van Holland. Deze week deel 4.
Moerkapelle - "Het is een van de ergste en ergerlijkste uitin
gen van hedendaags'ch vandalisme: het onnodig slopen onzer
molens. Laat mep toch ophouden om het Hollandsche land
schap zijn eigenéjjbrdige bekoring te ontnemen, die de decora
tie der molens aén onze vlakke velden en weiden geeft!Zo
berichte in 1925 het 'Algemeen Handelsblad' over het treurige
tafereel waarbij de zes molens van de polder 'De Honderd
Morgen' of 'Wilde Veenen' werden afgeknot. De krant uitte
hiermee zijn afschuw over hoe men 'zonder gevoel voor land-
schapsschoon ruwweg een van de schoonste Hollandsche
tafereelen kon omzetten in een leelijk, kil aandoend aspect.'
Molenexplosie
In 1466 verleende het
Hoogheemraadschap van
Schieland toestemming voor de
bouw van de eerste watermolen
langs de Rotte. Na deze eerste
molen volgde de bouw van
meerdere molens, waardoor er
omstreeks het jaar 1500 17
molens het water op de Rotte
uitmaalden. Het aantal molens
steeg in de loop der jaren.
In de 18de eeuw was veel van
het veen dat aan beide weerzijde
van de Rotte te vinden was uit
gestoken voor de turfwinning.
Moerkapelle heeft haar naam
aan dit veen (moer) ook te
danken. Waar het veen was
verdwenen ontstonden grote
plassen van enkele honderden
hectaren. Op 6 oktober 1644
werd een octrooi uitgereikt aan
een groep ondernemende lieden
om deze plassen droog te leg
gen. De eerste polder die leeg-
gemaald werd was de polder
'De Honderd Morgen' of 'Wilde
Veenen'. Buiten een al bestaande
molen werden er hiervoor nog
zes molens gebouwd. Het was
de eerste droogmakerij in
Schieland maar er zouden er nog
vele volgen. Omstreeks het jaar
1876 waren er ruim 85 molens
betrokken bij de waterhuishou
ding in het gebied rond de Rotte.
Veel van deze molens behoorden
tot de grootste in hun soort. Er
zullen weinig streken zijn in ons
land waar zoveel zeer grote
molens zo dicht bij elkaar hebben
gestaan.
Malen
De zeven molens die de polder
'De Honderd Morgen' bemaalden
waren verdeeld over een schep-
gang met vier molens en een
vijzelgang met twee molens.
De vier schepradmolens stonden
in het zuiden en voerden het
water elk 1 meter op.
In het noorden stonden de twee
vijzelmolens welke het water elk
2 meter omhoog voerde. Omdat
het oostelijk deel van de polder
een nog lager peil had werd daar
een zevende kleinere molen
gebouwd die vanwege zijn
formaat de bijnaam 'Platluis'
kreeg. Behalve de polder 'De
Honderd Morgen' werden deze
molens ook ingezet om de pol
der 'De Honderdveertig Morgen'
in Bleiswijk droog te malen. Al
rond 1660 waren er plannen om
deze plas droog te malen omdat
de plas een bedreiging vormde
voor de polder 'De Honderd
Morgen'. De plannen vonden
toen geen doorgang. In 1716
werd 'De Honderdveertig
Morgen' alsnog droog gemaald
nadat een jaar eerder water uit
de plas door een dijkdoorbraak
'De Honderd Morgen' was inge
stroomd. Hierdoor werd het
gevaar van de aanwezigheid van
de waterplas onderstreept en
actie ondernomen.
Landreuzen
Vele jaren bleef het beeld van de
Rotte met zijn malende molens
ongewijzigd. Dit veranderde met
de komst van elektriciteit in
Moerkapelle in het jaar 1924.
Het polderbestuur besloot toen
over te gaan op elektrische
bemaling en nog in hetzelfde jaar
werd een gemaal gebouwd.
De burgemeester van
Moerkapelle heeft nog getracht
de molens te redden van de
ondergang. Hij schreef een brief
naar de kort tevoren opgerichte
vereniging 'De Hollandsche
Molen' om te waarschuwen voor
het grote vandalisme dat dreigde
te gaan plaats vinden. "Vanuit
den trein Gouda - Den Haag ziet
men tusschen de stations
Zevenhuizen en Bleiswijk in
noordelijke richting langs de
Rotte zes watermolens staan,
die mijn inziens tot de schoonste
van Holland behoren. Onlangs
heeft den polder 'De Honderd
Morgen'
besloten tot
electrische
bemaling
over te gaan, hetgeen
meebrengt na korte of
langere tijd verminking en oprui
ming van deze landreuzen, waar
door het Hollandsche landschap
ernstig zou worden geschaad.
Indien u dit kunt verhinderen of
voorkomen zou ik dit een mooie
overwinning achten van goede
smaak," staat in de brief te
lezen. Als reactie op de brief van
de burgemeester werd door de
vereniging 'De Hollandsche
Molen' de voorzitter van de polder
aangeschreven. Die berichtte de
vereniging terug dat deze de
molens kon kopen.
De vereniging zou de molens
dan weer als woning kunnen
verhuren aan de voormalige
molenaars. Helaas ontbrak het
de vereniging aan middelen en
ging de koop niet door.
Bovendien strookte het voorstel
niet met de toenmalige opvattin
gen over het molenbehoud.
Landschapsschoon
De molens aan de
Rottedijk werden
op een enkele
uitzondering na
verkocht aan de
molenaars. Deze
lieten de boven
delen van de
molens slopen
omdat dit toen
vrij veel geld
opbracht. De
slooponderdelen
zoals wieken en assen werden
doorverkocht en weer voor andere
molens gebruikt. Bijkomend
voordeel van de sloop was dat
men geen onderhoud meer
hoefde te plegen. Burgemeester
Verheul schreef achteraf: "Wel
jammer is het dat door het
verdwijnen van de molens een
der mooiste stukjes landschap-
schoon uit ons land is verdwenen.
"Een mening die door velen
gedeeld werd.
De onderstukken van alle zeven
molens zijn bewaard gebleven.
Tot ongeveer 1965 zijn zij
bewoond gebleven door de
oud-molenaars en hun nazaten.
Hierdoor hebben de molenres
tanten lang hun authentieke
karakter behouden. Intussen zijn
de molens bewoond door nieuwe
eigenaren en hebben de molen
rompen verbouwingen door
staan. Toch is het molenkarakter
in de loop der jaren duidelijk her
kenbaar gebleven.
