I
HBS
GHERAERT LEEU, BOEKDRUKKER TE GOUDA
door Dr. J .H. Winkelman
Z9
Rond het midden van de 15e eeuw werd
de boekdrukkunst geboren, ongeveer in
diezelfde tijd zag Gheraert Leeu het
levenslicht. Later zou hij de bijnaam
Meester Gerijt de Prenter verwerven.
Vanaf 1477 is de jonge Leeu als boek
drukker in Gouda werkzaam. Zijn
drukkerij is in een pand aan de Markt
gevestigd. Aanvankelijk signeert Ghe
raert zijn boeken met de bescheiden i-
nitialen G.L. Het materiaal, dat hem
ten dienste staat, is nog uiterst pri
mitief. Zijn lettertype is eenvoudig, de
opmaak van het boek bescheiden, il
lustraties ontbreken. De aanduiding
voor boekwerken uit deze vroege tijd,
Kijkje in een boekdrukkerij anno 1520, in
het midden de drukpers.
De late Middeleeuwen. De zon staat laag aan de culturele horizon. De
bloeiperiode is voorbij. Er heerst 'herfsttij' (Johan Huizinga), verval. Maar
er zijn ook opwaartse krachten, die tot nieuwe bloei drijven. De vernieuwen
de impulsen gaan niet van de massa uit, maar van het geniale individu.
Vooral bij laagstaande zon zijn de schaduwen lang. Grote gebeurtenissen
liggen in 't verschiet: Humanisme, Renaissance, Reformatie. Een nieuwe len
te zal aanbreken. De ontluikende techniek draagt het hare bij. De mens
vindt de boekdrukkunst uit, een uitvinding die qua historisch belang niet
onderdoet voor de uitvinding van de computer. De boekdrukkunst heeft op
essentiële wijze bijgedragen tot de verspreiding van de nieuwe ideeën.
Belangrijke voorvallen in het leven van de mens worden vaak omkleed met
sprookjes: babytjes groeien in de rode kool en ook de ooievaar speelt in
het gebeuren een rol. Zo is het ook met de vraag, wie de boekdrukkunst
heeft uitgevonden. Volgens een van geslacht op geslacht overgeleverd
sprookje zou de Nederlander Lauris Janszoon Coster de uitvinder ervan ge
weest zijn. Men wist zelfs 'precies', hoe dit in zijn werk was gegaan. De
bejaarde Coster wandelde eens met zijn kleinkinderen door de Haarlemmer
hout. In gedachten verzonken trok hij wat schors van een beukenboom. Om
zijn kleinkinderen te amuseren sneed hij er met zijn zakmes letters uit.
Thuis gekomen smeerde Coster wat inkt op de letters en drukte ze op een
stuk papier af. En het idee was ontstaan om met losse letters door middel
van een persprocëdé teksten op papier te drukken. Sprookjes zijn een lang
leven beschoren, maar ze zijn daarom nog niet waar. Vermoedelijk komt Jo
hannes Gutenberg uit Mainz de eer toe, de kunst van het drukken te hebben
ontdekt. Het moeizame met de hand overschrijven van teksten, het 'monnik-
kenwerk', was nu overbodig geworden. De kunstmatige manier van schrijven
deed zijn intrede. Een vroege drukker zegt over dit vernuftige procédé: "Met
hulp van de Allerhoogste op wiens wenken kinderen welsprekend worden en
die dikwijls de kleinen openbaart wat
de wijzen verborgen blijft, is dit uit
nemende boek gedrukt en vol
tooid: Zonder hulp van rietpen, grif
fel en verenpen maar door een won
derlijk overeenstemmen, ineensluiten
en harmoniëren van stempels en lood-
letters
w
