De commando's
Zooals de lezer reeds begrepen heeft, is een concentratiekamp ingesteld op zwaren arbeid.
Als overal leert de mensch zich langzamerhand aanpassen. Er waren ook lichte en zware
[Arbeits]kommando's. Men kan worden tewerkgesteld binnen en buiten het kamp. Groot
verschil tusschen de kousenstopafdeling en b.v. de steengroeve. Er waren steeds ook
"baantjesgasten", meestal degenen die al jaren in het kamp waren. Maar het overgroote deel
der duizenden namen hun plaats in de werkcommando's in, waarbij schop, houweel en
spierkracht de attributen zijn.
19 Buchenwald en enkele andere kampen waren in de buurt van granietgroeven gebouwd. Er waren ook kampen in
gebieden waar men klei kon delven voor de fabricage van bakstenen. De Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH verkocht de
produkten voor de SS. Volgens K.R. van Staal was het werk in de Steinbruch het slechtste werk, van de dwangarbeid die in
het kamp zelf verricht moest worden: “Hier zijn in den loop der jaren duizenden gevangenen door het zware werk en de
mishandelingen van de SS vermoord."
20 Een meer gebruikelijke aanduiding is "Rassenschander".
43
De beruchte steengroeve19
Den gewonen gang van zaken is, dat iedere nieuweling eerst één maand wordt gezonden
naar de beruchte steengroeve. Na het morgenappèl wordt afgemarcheerd, stram in het gelid.
Geregeld bij de nadering van een geüniformde, klinken de commando's "mutsen af!" en
"mutsen op!" Terloops zij opgemerkt, dat een gevangene niet op de trottoirs mag loopen en
steeds, op 6 meter afstands, eerbiedig zijn hoofddeksel moet afzetten, als een SS'er nadert.
Eenmaal gearriveerd op het werkterrein moet alles in looppas geschieden. Zware lorries, op
slingerende rails, worden bergopwaarts getrokken. Een dertigtal mannen plaatst zich aan
dwarsboomen, die aan een ketting voor zoo'n wagen gespannen [zijn], vier man per
dwarsboom en links en rechts, met stokken en gummislangen, ranselende capo's en
voorarbeiders. Bovenaan de circa 400 meter stijgende baan wordt de wagen leeggestort en
gaat het, met veel struikelen over de dwarsbiels, steenen en glibberig [leem], naar beneden.
Vliegt de ijzeren kiepkar uit de rails, dan schijnt de hel losgebroken en vertellen de builen en
wonden van het ongenoegen, dat de slaven zich op de hals haalden. Toen ik de eerste maal,
op mijn eersten werkdag, aan het einde was, meende ik dat mijn hart breken zou en ik
dacht dit werk niet nog één dag te kunnen volhouden. Daarbij hadden medegevangenen het
door mij medegenomen brood gestolen, zoodat ik dien middag geen eten had. Volgende
dagen heb ik berekend, dat door de gestraften in deze ploeg circa 30 km per dag in steil
klimmend trekwerk werd afgelegd.
De eerste dag had ik naast mij een intellectueelen Duitsche jood. Een jonge man, die
mij als nieuweling en als Hollander, allerlei vragen stelde. Naar hij vertelde was hij opgepakt
als Ras[sen]verbrecher.20 Hij had n.l. een niet-joods Duitsch meisje als verloofde gehad. Hij
was circa 23 jaar en studeerde voor zijn arrestatie. Hij wilde later naar Ned[erIands]-Oost-lndië
gaan. Hij klaagde over voetensmart en deze, toen bloedende voeten, hebben nimmer vrije
grond betreden. Hij verwonderde zich over mijn kennis, toen ik sprak over het Israëlitische
diensthuis in Egypte, de vervolgingen onder de Makkabeeën en onder de Romeinen. Joden
kwamen de steengroeve nimmer[meer] levend uit. Vooral de ouderen vielen links en rechts
dood of halfdood uit, of bezweken onder den zwaren Lager-steen, die ieder, aan den avond
van den moeizamen dag, op zijn schouders moest meedragen naar het, [op] twintig minuten
aftstand] gelegen kamp.