15Van Eeghen, o.c: 197-200
l6zie b.v. P. Abels, 'Spreekbuis voor dissenters. De drukkerij van Jasper Tourna/, in: In de stad van die Goude, Delft, 1992:221-263
1 Verzamelnaam voor boekverkopers, drukkers, uitgevers, lettergieters, boekbinders, etc
65
PIETER EN JOHAN RAMMESIJN: GOUDSE DRUKKERS
Pieter Rammesijn was evenals zijn collega en voorganger, de hierboven genoemde Jasper
Tournay, drukker van de werken van Coornhert, een vluchteling uit de katholiek gebleven
Zuidelijke Nederlanden. Beiden waren remonstrants of, in ieder geval, vrijzinnig. Het boeken
fonds van Pieter Rammesijn vertoont een grote voorkeur voor en interesse in modern na
tuurwetenschappelijk, voornamelijk rekenkundig werk. Een groot deel van zijn verdiensten
heeft hij verkregen door de uitgaven van stadsdrukwerk, vooral van keuren en ordonnanties.
HET GOUDSE VERZET TEGEN HET BIJBELPRIVILEGE
Hierboven is al even ter sprake gebracht dat ook de Goudse magistraat zich niet onbetuigd
had gelaten in de kwestie rondom het bijbelprivilege van Van Wouw-Ravesteyn. Vanzelf
sprekend was het Goudse boekdrukkersklimaat, qua omvang en gewicht niet te vergelijken
met dat van Amsterdam. Gouda onderscheidde zich echter van de andere zeventiende-
eeuwse, kleinere Hollandse steden door zijn religieus tolerante milieu. De Goudse magistraat
stelde zich ten opzichte van mensen met een ander geloof dan het orthodoxe calvinisme
zeer welwillend op. Dat had effect op het boekenassortiment, dat in het zeventiende-eeuwse
Gouda gedrukt werd. We treffen er zeer veel vrijzinnig godsdienstig werk aan, zoals
bijvoorbeeld werk van Coornhert, dat aan het einde van de zestiende, maar ook nog
ruimschoots in de loop van de zeventiende eeuw voornamelijk bij Jasper Tournay gedrukt
werd16. Maar ook uit feit dat de Goudse drukkers en boekverkopers aanhangers waren van
verschillende godsdienstige gezindten wordt duidelijk, dat een afwijkend geloof geen
bezwaar was om als boekverkoper en boekdrukker in Gouda aan de kost te komen. Slechts
een enkele Hbrairex7 was lidmaat van de Nederduits Gereformeerde kerk, onder de groep
zeventiende-eeuwse Goudse Hbraires treft men veel remonstranten of gelijkgezinden aan,
veel luthersen, en zelfs een katholiek, die door de onorthodoxe houding van de magistraat in
staat gesteld werd het tot officieel stadsdrukker te brengen. In deze stad met zijn tolerante
sfeer besloot een remonstrantse drukker samen met zijn zoon het risico te nemen de
nieuwe Statenvertaling in groot formaat, in folio uit te brengen: Pieter Rammesijn en zijn
zoon Johannes.
De omstreden drukker was naar zijn voormalige woonplaats Amsterdam terug
gekeerd. Ravesteyn bleef de privileges houden op zijn ezzara-register van de Staten-Generaal
en van de Staten van Holland. Het was evenwel mogelijk voor speciaal gedrukte bijbels met
bijzondere letters octrooi aan te vragen. De zaak had de Amsterdamse drukkers en
boekverkopers weliswaar veel geld gekost, maar de slepende kwestie bleek wel degelijk
lonend te zijn geweest, immers, nadien werd er nooit meer een privilege bij de Staten-
Generaal aangevraagd en afgegeven, zonder dat ook de Staten van Holland een octrooi
verleenden15.