1
KATOEN DRUKKERIJ VAN BERGEN CO
TE GOUDA, 1802=1818
door Bregie de Wit
2Smit, biz. 48.
4.Verbong "Technische innovaties”, biz 140.
5.1dem, en Verbong, "De mechanisering", blz.375,376.
1.G.PJ. Verbong "Technische innovaties in de katoendrukkerij en - ververij in Nederland, 1835-1920", Amsterdam, NEHA, 1988, biz. 25;
WJ. Smit, "De katoendrukkerij in Nederland tot 1813", Amsterdam, NV "Ontwikkeling", 1928, biz 189-198.
Hoe oud dit principe was en hoe vaak, het toegepast werd, is onbekend, in een contract uit
1617 tussen een stoffendrukker en een gereedschapmaker, opgemaakt te Amsterdam, is al sprake
van een opdracht tot het vervaardigen van twee koperen rollen, die waarschijnlijk voor een derge
lijke machine bedoeld waren2. De eerste machines waren nog zeer gebrekkig. Het was bijvoor
beeld de verdienste van de Engelsman Thomas Bell dat hij (in 1783) een rakel op de machine
maakte om de kleurstof over de rol te verdelen en overtollige verf te verwijderen3. Doordat Enge
land een verbod op de uitvoer van machines kende, werd de verspreiding van deze verbeterde
rouleau belemmerd. Pas in 1807 begon de Fransman Lefêvre rouleaudrukmachines te verkopen,
die hij zelf maakte4. In België, het land dat op het continent vooraan liep wat industrialisatie betreft,
begon men in dat jaar met het gebruik van de rouleau (te Gent)5.
In Nederland was de katoendrukkerij in die tijd zo goed als verdwenen. Des te opmerkelijker
is het, dat er in Gouda in 1802, notabene in een tijd van oorlog en ontwrichting, een nieuwe ka
toendrukkerij werd opgericht, die werkte met een geheime machine, blijkens de bronnen waar-
Naast de bovengenoemde, tijdrovende, wijze bestond er evenwel nog een andere methode
om katoen te bedrukken, nl. met de rouleau, een stellage met - eerst houten, later koperen - rol
len, waar patronen in gegraveerd waren. Hiermee kon de stof in een doorlopende beweging be
drukt worden. Dit hield nog geen mechanisering in de gebruikelijke zin van het woord in, omdat
deze machine oorspronkelijk met de hand bewogen werd. Toch was het een enorme technische
vooruitgang, die een grote tijdwinst opleverde en de basis vormde voor de latere industrialisatie
van deze bedrijfstak.
3.G. Verbong "De mechanisering van het katoendrukken in Nederland", irt "Jaarboek voor de geschiedenis van bedrijf en techniek",
deel 5, Utrecht, 1988, blz. 370.
^T^ot in de negentiende eeuw werden katoenen stoffen bedrukt met houten blokken of kope-
I ren platen, waarin in reliëf een patroon was aangebracht Vanaf het einde van de 17e eeuw
1 maakte deze industrie in ons land een grote bloei door, om na 1750 in verval te raken, door
o.a. een toenemende buitenlandse concurrentie (en daarmee samenhangende afscherming van
buitenlandse markten), begeleid of gevolgd door technische stilstand’. Deze verschijnselen deden
zich in vele takken van industrie in Nederland voor en verergerden nog ten tijde van de Franse
overheersing.
