41
Opbouw en thematiek
De Goudsche onkatolijke kerkzaken kennen vanaf het jaar 1612 een strikt chronolo
gische opbouw, waarbij per jaar de opeenvolgende gebeurtenissen beschreven
worden. Voor de voorafgaande periode hanteert de auteur een chronologisch-
thcmatische structuur. Naar alle waarschijnlijkheid heeft het gebrek aan bronnen
hem hiertoe gedwongen. Het verhaal begint met een beschrijving van de gerefor
meerde predikanten die de eerste tien jaar na de Overgang in Gouda gestaan hebben.
Deze periode behoort nog steeds tot de minst ontsloten episodes uit de plaatselijke
kerkgeschiedenis. In slechts vier folio’s passeren diverse namen de revue, doch het
mag geen verwondering wekken dat Walvis er geenszins in slaagt een sluitende en
betrouwbare predikantenlijst te presenteren, laat staan dat hij licht kan werpen op de
wijze waarop de instituering van de gereformeerde religie in Gouda zich heeft vol
trokken.22
De bijzondere betekenis van Herman Herbers, de predikant die, zoals we eerder ge
zien hebben, zo’n grote aantrekkingskracht uitoefende op Herboldus Tomberg,
wordt door Walvis daarentegen scherp onderkend. In maar liefst 18 folio’s beschrijft
hij hoe deze in 1540 te Groenlo geboren voormalige monnik in de ban van Luther ge
raakte en uiteindelijk via Wezel als gereformeerd predikant in Dordrecht belandde.
Toen daar twijfel rees over zijn rechtzinnigheid, werd Herbers in 1581 als leenpredi-
kant naar Gouda gehaald. Daar viel hij zozeer in de smaak, dat het stadsbestuur hem
als vast predikant beriep en tijdens slepende tuchtprocedures in bescherming nam te
gen disciplinaire maatregelen van ‘meerdere’ kerkelijkc vergaderingen. Walvis
beschrijft uitvoerig hoe deze procedures verliepen en heeft daarbij een scherp oog
voor de punten waarop Herbers afweek van de ‘mainstream’ van het vaderlandse
calvinisme.23
Hetzelfde gaat op voor zijn beschrijving van Dirck Volckertsz. Coornhert, aan wie
Walvis vervolgens 5 folio’s wijdt. “De man heeft al te groote rol op het tonneel der
eerste Reformaatsie gespeeld om hem, ter Goude het laatste deel sijns levens ver
sleten hebbende, onaangeroerd in deze schriften der Goudsche onkatolijke kerkzaken
voorbij te gaan”, aldus motiveert de pastoor deze ruime aandacht. Vervolgens laat
hij de voornaamste ‘wapenfeiten’ van de bekende vrijgeest de revue passeren,
22 Dc meest betrouwbare reconstructie is die van J.G.J. van Booma, Gouda van Rome tot Reforma
tie. Een bijdrage tot de oudste geschiedenis van de Hervormde Gemeente te Gouda, in: P.H.A.M.
Abels e.a. (red.), In en oni de Sint-Jan. Bijdragen tot de Goudse kerkgeschiedenis, Delft 1989, 37-60
23 Zie voor een beknopte biografie van Herbers het BLGNP, UI, 178-181, en over zijn door Me-
lanchton beïnvloede denkbeelden J.L. van der Gouw, Herman Herbers te Wezel, in: P.H.A.M. Abels
e.a. (red In en om de Sint-Jan. Bijdragen tot de Goudse kerkgeschiedenis, Delft 1989, 61-74
