35
Voor hem was dit echter geen alibi om dan maar de fantasie de vrije loop te laten.
Hij gruwelde van historici die dit wel deden. Zijn uitval naar de Goudse notaris en
glazenier Willem Tomberg is in dit verband veelzeggend. Diens Goudsche Arcadia,
een boekwerkje waarvan thans helaas geen enkele exemplaar meer bekend is, waren
volgens Walvis “doornaayd en byeengeflenst” met verzinsels over Goudse aangele
genheden.13
Toch was het uitgerekend de familie Tomberg (Thomberg, Thombergen of Thom-
bcrgius), inclusief de zo door hem bekritiseerde notaris, die Walvis belangrijke
ingrediënten zou bezorgen voor zijn ‘Historie der Reformatie’. Dit was te danken
aan dc ijver van drie achtereenvolgende generaties Tomberg, die aantekening bijhiel
den van hun lotgevallen in Gouda. Deze lotgevallen dienen eerst kort beschreven te
worden, omdat ze verklaren hoe een oud-katholieke pastoor inzage kon krijgen in dc
notities van een remonstrantse familie en deze kon gebruiken als belangrijke basis
voor zijn geschiedschrijving.
Herboldus (Herbert) Henricxzoon Tomberg14 was de eerste van dc van oorsprong
Duitse familie, die in Gouda neerstreek. Hij was in 1568 geboren in Warburg in het
graafschap Hessen, waar hij in zijn jonge jaren onderricht ontving van een jezuïet.
Buiten diens weten verdiepte de jonge Herboldus zich in de geschriften van bekende
reformatoren als Luther, Bullinger en Calvijn. Zodra zijn leermeester in 1588 was
overleden, wisselde hij van woonplaats en religie. In Kettwich werd hij kapelaan bij
de luthersen en trad hij in het huwelijk. Twee jaar later kreeg hij een eigen gemeente
in Ruhrort.
“De lust tot wat nieuws te hooren en te zien” deed Herboldus Tomberg in juli 1594
besluiten de Rijn af te zakken naar de Nederlanden. Hij bezocht Dordrecht, Rotter
dam, Delft, Den Haag, Woerden, Utrecht en Amsterdam en overal luisterde hij in dc
kerken naar de predikaties, die hem echter maar matig bevielen. Toen hij daarop per
veerschip van Amsterdam naar Hoorn reisde, zat naast hem een koopman te lezen in
het boekje Korte verklaaringe over Romeinen 2:28 van de Goudse predikant Her
man Herbers. Over diens schouder meelezend, raakte Tomberg zo geboeid, dat hij
besloot een poging te doen het werkje van de reiziger te kopen. Aanvankelijk wilde
de koopman daar niets van weten, maar na bemiddeling van enkele medereizigers
ging hij overstag. Tomberg las en herlas het zo moeizaam verworven kleinood
13 W[alvis], Beschrijving de stad Gouda, Voor-reden [deel I]
14 Een verre van volledige biografische schets van Tomberg is te vinden in D. Nauta e.a. (red.). Bio
grafisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme (BLGNPJ, deel 1,
Kampen 1983, 378. Zijn patroniem danken we aan A.A.J. Rijksen, Gespiegeld in Kerkeglas. Hol
lands leed en vreugd in de glasschilderingen van de St.-Janskerk te Gouda, Lochem z.j., 254
