Cornells en Frederick de Houtman van Gouda,
pioniers van de vaart op Oost-Indië
door drs M.J. van Darn
Inleiding
In augustus 1597 werden drie Hollandse koopvaarders door een vliegende zuidwester-
stonn voortgestuwd langs de Nederlandse kust. Het betrof de Oost-Indiëvaarders
Mauritius, Hollandia en 't Duyfken. Na een reis van twee jaar en ruim vier maanden
naderden zij hun bestemming, de rede van Texel. Een vierde schip, de Amsterdam, was
voor de kust van Java aan de vlammen prijs gegeven. Bijna zou de Hollandia, die in deze
storm haar anker en de grote mast verloor, in het zicht van de haven nog stranden. De
veertiende augustus wist de uitgeputte bemanning, geholpen door de loodslieden, eindelijk
de rede van Texel te bereiken, waar de beide andere schepen reeds voor anker lagen.
De Eerste Schipvaart op Oost-Indië2, die het begin inluidde van een drieëneenhalve
eeuw durende aanwezigheid der Nederlanders in de Oost-Indische archipel, was
volbracht. Van de oorspronkelijk 249 opvarenden hadden er slechts 89 deze barre tocht
overleefd. Onder hen bevonden zich de Gouwenaars Comelis de Houtman3,
opperkoopman en zakelijk leider van de expeditie, en zijn jongere broer, de volontair
Frederick.
Vierhonderd jaar na de voltooiing van de Eerste Schipvaart lijkt het ons goed nog
eens terug te blikken op deze voor de Nederlandse geschiedenis belangrijkste reis aller
tijden,4 waarbij de Gouwenaar Comelis de Houtman centraal staat. Zijn vijf jaar jongere
broer Frederick, die op deze reis nog geen belangrijke positie bekleedde, zou in de dertig
levensjaren die hem nog restten, van zich doen spreken als één der grondleggers van
Nederlands Indië.
Joost van den Vondel, in Hymnus.
Door Houtman 's kloek beleyd zo natten reijs voltrekken,
Die keerende andermael gaat dese Vaert ontdecken,
't Geruchte synes naems als een dierweerdigh pand!1
'V. Roeper en D. Wildeman, De Eerste Schipvaart naar Oost-Indië onder Comelis de Houtman,
1595-1597, opgetekend door Willem Lodewycksz. Nijmegen 1997, p.7.
65
3 Wij komen zowel de naam Houtman als De Houtman tegen, in officiële stukken, als acten en
ondertekeningen, is het meestal De Houtman.
2 Vanaf nu aangeduid als Eerste Schipvaart.
