Een onderzoek door de Maatschappij tot Nut van
‘t Algemeen naar de toestand der Goudse arbei
ders in 1871-1872
door drs Bregje de Wit
60
De in 1784 opgerichte Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen, ten doel hebbende de op
voeding en ontwikkeling van het (gewone) volk, kreeg in 1786 een afdeling of departe
ment in Gouda. Na een faillissement in 1814 werd dit departement opgeheven, om kort
daarna wederopgericht te worden1
De Goudse afdeling van ‘t Nut heeft diverse initiatieven genomen om de doelstellingen
van de Maatschappij te verwezenlijken. Zij heeft zich ingezet voor verbetering van het
onderwijs, een spaarbank opgericht, een bibliotheek beheerd, een zangschool geleid etc.
Ter ondersteuning van het praktische werk heeft het hoofdbestuur van de Maatschappij in
1871-1872 informatie over het arbeidersleven verzameld. Daartoe is door haar departe
menten een enquête gehouden, waarvan de uitkomsten hadden moeten dienen voor de sa
menstelling van een boek. Deze algemene samenvatting is echter nooit verschenen. Wel
licht daardoor zijn slechts weinigen bekend met het bestaan van dit materiaal. Het Goudse
departement heeft evenwel de resultaten van haar onderzoek in afleveringen gepubliceerd
in de Goudsche Courant2. Zeker gezien de schaarste van dergelijke opgaven is een letter
lijke weergave van de door het Goudse departement verzamelde feiten gerechtvaardigd3.
1 Dit verklaart de uitgave van een boekje in 1864 ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het Gouds
departement, geschreven door J. Herman de Ridder.
3 De heer G. Schrijvers heeft de inhoud van het "Verslag over de toestand der arbeidende klasse alhier" van
het Goudse departement van de Maatschappij tot Nut van Algemeen gebruikt voor enige artikelen over
de sociale situatie in Gouda, verschenen in de Goudsche Courant (zie literatuurlijst).
2 Helaas zijn in het beperkt bewaard gebleven archief van het Goudse departement van de Maatschappij tot
Nut van Algemeen geen stukken aanwezig met betrekking tot het verzamelen en verwerken van de in
formatie.
