De ligging van het galgenveld
Jacob van Deventer heeft in de tweede helft van de zestiende eeuw ongeveer 260
stadsplattegronden in kaart gebracht. Behalve de steden in het gebied van de Ne
derlanden zijn ook plattegronden gemaakt van steden in België, Frankrijk, Duits
land en Luxemburg.22 Tijdens de regering van keizer Karel V bezat Jacob van De
venter de titel “keizerlijke- koninklijke geograaf’; deze werd na de dood van de
keizer werd omgezet in “koninklijke geograaf’. Ongeveer in 1558 kreeg Jacob van
Deventer opdracht van koning Filips II de steden in zijn gewesten in kaart te bren
gen en hij werkte daaraan tot omstreeks 1570. Op de stadsplattegronden tekende
hij niet alleen de boerenhoeven en de molens buiten de steden, maar ook de gal
genvelden. Velden met galgen van drie door een dwarsbalk verbonden palen in de
vorm van een driehoek werden bij grotere steden getekend23, wat niet verwonder
lijk is gezien de vast omlijnde beeldtaal van de middeleeuwen. De steden hadden
namelijk het recht om galgen met drie stijlen of palen op te richten en de vorsten
bezaten het recht op een galg met vier palen De galg die de meeste éénentwintigste
eeuwers voor ogen staat is een paal met een arm; een dergelijke galg werd tot in de
achttiende eeuw een halve galg, een mikgalg of ook gewoon galg genoemd. Galgen
met slechts twee stijlen stonden in vroeger tijden vaak bij rechtsgebieden waar een
gering aantal halsmisdaden voorkwamen24; die galgen met twee stijlen zijn op de
kaarten van Van Deventer eveneens te zien.25
De galg werd altijd vergezeld van zijn trouwe kompaan, het rad. Eerder
kwam het rad ter sprake als werktuig bij de executie van moordenaars, maar na de
veertiende eeuw ontwikkelde het rad zich veelal tot instrument waarop de licha
men van de geëxecuteerden tentoongesteld werden26.
De scherprechter of iemand anders vervoerde het lichaam van de terechtge
stelde naar het gerecht of galgenveld waar het lichaam op een rad werd gekluis
terd, een andere manier om te pronk te stellen in plaats van aan een galg te hangen.
22 De stadsplattegronden van Jacob van Deventer, uitgegeven in samenwerking met Canaletto,
Alphen aan de Rijn en de stichting tot bevordering van de uitgaven van de plattegronden van Jacob
van Deventer (Landsmeer 1992) map I Zuid- Holland
23 De stadsplattegronden van Jacob van Deventer. De volgende steden in Zuid-Holland zijn afge-
beeld: Brielle, Delft, Geervliet en Heenvliet, Goedereede, Gorinchem, Gouda, ‘s-Gravenhage, Leer
dam met Asperen en Heukelum, Leiden, Rotterdam, Schiedam, Schoonhoven en Nieuwpoort, Vianen
en Vlaardingen. Alleen op de netkaart van Geervliet en Heenvliet is geen galgenveld getekend.
24 Zie het Woordenboek der Nederlandsche Taal onder galg.
25 De stadsplattegronden van Jacob van Deventer. Steden met een galg met twee stijlen zijn te zien
bij Goedereede, Gorinchem, Schiedam, Vianen en Vlaardingen.
26 P.J. Bonman, Vrijheidshelden en terroristen. Vijf eeuwen geweld in Europa. (Amsterdam/Brussel
1977) 65. In andere Europese landen werd het rad overigens nog wel als executiewerktuig gebruikt,
getuige een tekening van Jaques Callot, waarop op een schavot op een rad een man gebonden was
wiens ledematen met een stok werden gebroken.
8
