9
Op de stadsplattegrond van Jacob van Deventer staat vanzelfsprekend het galgen
veld bij de stad Gouda afgebeeld, en alhoewel andere kaarten de locatie van Van
Deventer bevestigen, wordt deze ernstig betwijfeld;’1
In de vroegste geschiedenis van Gouda op het einde van de veertiende eeuw stond
het gerecht al aan de westkant van Gouda, want het Goudse bestuur kreeg in 1409
toestemming om het “gerecht daer men justitie aen doet” op een andere plaats te
zetten; het gerecht stond in die tijd ten westen van de stad bij de steenplaats langs
de IJsseldijk.29 In 1429 schonk de stad Gouda de steenplaats buiten de Dijkspoort
liggend op een stuk binnendijks land binnen het stedelijk rechtsgebied aan het
Catharina-gasthuis. Bij deze schenking kreeg het gasthuis ook de stadskraan als fi
nanciële ondersteuning ten behoeve van de bouwkosten en uitdelingen aan de ar
men. Het stadsbestuur kreeg toen in 1409 de keuze om het gerecht te verplaatsen
naar boven of beneden de stad, waarschijnlijk stroomopwaarts of stroomafwaarts
van de IJssel, of in Gouderak. Het is heel waarschijnlijk dat het gerecht in die pe
riode verzet is naar een plaats stroomafwaarts, in ieder geval lag het in 1520 op de
rechteroever van de IJssel op een stuk buitendijks grond.
De beul - want dit maakte onderdeel uit van zijn werk als scherprechter - gebruikte
daarvoor aparte kettingen voor de romp, armen en benen, die vastgezet werden met
krammen op het houten rad.27 In de meeste gevallen maakte men op het rad zelf
nog een galg, waartegen soms in een half zittende houding het lichaam, ook wel
zonder hoofd, werd gezet.28 Op de kaarten van Jacob van Deventer is altijd een rad
met een galgje te zien, dat als een sprietje naar de hemel reikt.
27 Kam, Capita, 146. In de rekening van de smid... met 10 nije ketten om vast te setten opt rat en
ketten soo lank elk tweemaals omt lijfde acht kettens om armen en beenen saamen 138 schalmen elk
schalm halfpond..... met 26 lange krammen om de ketten vast te maaken.
28 RA-177 f7. Govert van Beesten werd 1561 onthoofd op het schavot en naar het gerecht gevoerd en
gelegd op een rad met een galg daarboven en zijn hoofd werd op een staak gezet.
29 L.M. Rollin Couquerque en A. Meerkamp van Embden ed, Rechtsbronnen der stad Gouda, Wer
ken der Vereeniging tot uitgaaf der bronnen van het oud-vaderlandsche recht (‘s-Gravenhage 1917)
14 en 19
30 J.E.J. Geselschap, Archief der beide gasthuizen. Regesten nr 272, zie ook J.G.W.F. Bik, ‘Vijf eeu
wen medisch leven in de stede van der Goude’, Oudheidkundige Kring ‘Die Goude', achtste verza
meling bijdragen, 1955, 152. Een afschrift van deze schenkingsakte van 1429.
31 Jelgersma, Galgenvelden 66, De auteur stelt ronduit dat de locatie die aangegeven staat op de plat
tegrond van Van Deventer fout is en het is volgens hem eveneens niet mogelijk de juiste plaats aan te
geven. Nadere informatie leerde hem ook dat op ‘oude’ kaarten ten oosten van Gouda een galgenveld
zou hebben gelegen. Indien de auteur de anonieme kaart uit 1520 bedoelt, dan zal hij zich waar
schijnlijk vergist hebben in de windrichting (het noorden is aan de onderkant van de afbeelding
gesitueerd), want het galgenveld daarop afgebeeld ligt ten westen van Gouda tussen de stad en
Moordrecht.
