35
Laten wij daarbij beginnen met de hedendaagse beeldvorming en van
daaruit terugblikken naar het verleden. Geen stad in Holland wordt tegenwoordig
nog zo sterk geassocieerd met concrete producten als Gouda. Stroopwafels, pijpen,
aardewerk, kaarsen en kaas zijn voor een breed publiek grotendeels synoniem met
Gouda. Deze productidentificatie heeft de stad een enorme naamsbekendheid ge
geven, niet alleen in Nederland maar ook ver daarbuiten. Dat de stad haar interna
tionale faam bovenal te danken heeft aan een goud-gele volle kaas, is een grillige
en verwarrende speling van het lot. Kaas is immers geen Gouds fabrikaat, maar
een zuivelproduct van het omringende platteland. ‘Gouda cheese’ heeft deze van
ouds typische industriestad daarmee min of meer contrecoeur voorzien van een
agrarisch imago.
De relatie van Gouda met het omliggende gebied is altijd in hoge mate
eenrichtingsverkeer geweest. De stad ontwikkelde een zekere centrumfunctie voor
de nabijgelegen dorpen en gehuchten, die vooral tot uitdrukking kwam in markt-,
winkel- en onderwijsvoorzieningen. Omgekeerd liet de stad zich vaak weinig gele
gen liggen aan de belangen van het platteland. Met name de waterhuishouding
zorgde regelmatig voor frictie omdat Gouda naar het oordeel van de boeren te veel
water doorliet, waardoor zij natte voeten kregen. De identificatie van de Gouwe
naar met alles wat buiten de singels lag was doorgaans minimaal, hetgeen zelfs
vandaag de dag soms nog opgeld doet voor de nieuwbouwwijken in polders als
Bloemendaal en Achterwillens. Wel wordt sinds enkele decennia in de externe
beeldvorming benadrukt dat Gouda een parel is in het groene hart van Holland,
met ook bijzondere recreatiemogelijkheden op het water van de nabijgelegen
Reeuwijkse plassen.
De verbondenheid van Gouda met het water vormt waarschijnlijk de groot
ste constante in zijn geschiedenis. Het ontstaan van de stad is immers te danken
aan het samenvloeien van twee belangrijke waterlopen, de Hollandsche IJssel en
de Gouwe. Aan laatstgenoemde rivier dankt zij ook haar naam, die na een lang
verbasteringsproces van ‘Golda’, ‘Golde’, ‘Ter Gouw’ en ‘Die Goude’ geworden
is tot Gouda. Daarmee is het de enige stad in Nederland die thans officieel én in de
volksmond met een Latijnse naam wordt aangeduid. Het belang van het water voor
de stedelijke economie is sterk afgenomen, nadat de biernijverheid verviel en de
scheepvaart door Holland sinds de bouw van de overtoom op de Leidschendam
niet langer via en door Gouda hoefde. Het kwam uiteindelijk zelfs tot een algehele
afsluiting van de doorvaart, maar inmiddels wordt deze met het fasegewijs weg
nemen van obstakels geleidelijk in ere hersteld. Een belangrijk knooppunt in Hol
land is Gouda ook na de teloorgang van de binnenscheepvaart gebleven. Al vroeg,
in het midden van de negentiende eeuw, werd de stad aangesloten op het spoor
wegnet en ook in het snel uitdijende wegennetwerk ontwikkelde zij zich tot een
belangrijke schakel.
