Galg en rad, een eindbestemming
Een onderzoek naar het galgenveld of het gerecht in Gouda
Door Adriana G. Bontenbal
1
Voor elke zitting in de achttiende eeuw baden de Goudse rechters om wijsheid en
rechtvaardigheid om te kunnen oordelen “...over het leven ende den bloede der
mensen tot straffe der boosen ende bescherminge der vromen Deze godvrezende
overheidsdienaren uit de periode van voor de afschaffing van de lijfstraffen2 verte
genwoordigden op gewetensvolle wijze een overheid die sanctioneerde op een ma
nier die nu vaak gevoelens van afkeer en walging inboezemen. Zonder af te dingen
op de gruwelijkheid van de schavotstraffen in de Nederlanden van voor de negen
tiende eeuw, zijn openbare lijfstraffen in welke vorm dan ook te beschouwen als
een universeel gegeven en van alle tijden. En daarom alleen al vinden openbare
executies nog steeds plaats en zijn er nog steeds voorstanders te vinden van de
doodstraf met voltrekkingen hetzij in het openbaar, hetzij in de beslotenheid van
een gevangenis.
De vorm en de wijze van strafvoltrekkingen zijn weliswaar tijd en plaats ge
bonden, maar voorbeeldstelling blijft toch altijd de voornaamste factor. Bijzonder
is wel één aspect van lijfstraffe lijke vonnissen in de West-Europese rechtsgeschie
denis, te weten de voltrekking van een bijkomende straf na de dood van een te
rechtgestelde door tepronkstelling in verscheidene opstellingen op het galgenveld.
Deze wijze van straffen werd overigens in vrijwel heel Europa toegepast en
maakte deel uit van een rechterlijk vonnis. De plaats van handeling was meestal
het galgenveld of soms een andere geschikt geachte locatie buiten de stad. Ook de
rechtsgang in de stad Gouda vormde daarop geen uitzondering; lijfstraffen vonden
meestal plaats binnen de stad en de geëxecuteerde lichamen werden dikwijls bui
ten de stad op het galgenveld nogmaals opgehangen of op een rad gekluisterd om
daar te dienen tot voorbeeld en afschrikking.
Behalve dat galgenvelden intrigeren, is er vrij weinig bekend over dit ver
schijnsel. En over de functie laat men zich meestal slechts terloops uit, terwijl men
vaak in het duister tast als het over de ligging van een galgenveld gaat. De locatie
van het Goudse galgenveld is dankzij goede middeleeuwse landmeters vrij goed op
kaarten te traceren.
1 L. A. Kesper, Inventaris der oude rechterlijke archieven van Gouda (Gouda z.j.) in het vervolg af
gekort RA. RA-180. Het vonnisboek begint met de tekst van het gebed. 1719)
2 Cd-rom Middelnederlands, Instituut voor Nederlandse lexicologie ed (1998) en Het woordenboek
der Nederlandsche Taal op cd-rom. Onder lijfstraffen wordt behalve geselen, brandmerken en derge
lijke ook de doodstraf verstaan.
