De functie van het galgenveld
In de literatuur worden galgenvelden vaak terloops vermeld en worden dan meestal
verbonden met plaatsen waar terechtstellingen plaatsvonden, wat deels ook het ge
val is, en soms ook met begraafplaatsen voor gestraften of zelfmoordenaars of voor
vreemdelingen die geen recht hadden op een christelijke begrafenis. In het recht
werd zelfmoord namelijk als een delict beschouwd dat in zwaarte vergelijkbaar
was met moord, waarop later wat verder wordt ingegaan. In tegenstelling tot wat
soms beweerd wordt14 hebben galgenvelden in het algemeen een drieledige func
tie: als plaats van terechtstelling, als een plaats buiten de stad waar de dode licha
men van de gestraften na de executie van de doodstraf binnen de stad werden ten
toongesteld en bovendien als een plaats waar ook gestraften en zelfmoordenaars
werden begraven. In de Nederlanden verschilt het gebruik dikwijls in kwantitatieve
zin voor wat deze drie funkties betreft.
In Twente waren een paar galgenvelden wel gerechtsplaatsen waar terecht
stellingen plaatsvonden, over de bijkomende straffen in de vorm van tentoonstellen
op galg of rad is echter weinig bekend, maar dat zal ongetwijfeld ook gebeurd
zijn.15 In Zwolle lijkt het alsof er twee galgenvelden waren, de Konijnenberg en de
‘s Grevenweg, maar mogelijk was de laatste een opvolger van de Konijnenberg16.
Schavot en galgenveld waren een huwelijk in gemeenschap van goederen
aangegaan binnen het rechtswezen van de zestiende eeuw tot op het einde van de
achttiende eeuw. In 1795 kwam aan deze verbintenis een einde en werd het gal
genveld naar de geschiedenis “der oude barbaarsheid” verwezen.12 Het schavot
als gerechtsplaats behield deze functie echter tot ver in de negentiende eeuw, in
Gouda tot I860.13 Door de verschillende rechtsnormen in de steden verschilt het
gebruik van hun galgenvelden, waardoor het functioneren van het gerecht bij elke
stad apart zou moeten worden bezien.
5
12 Schlueter, Met den koorde, 61. Een afschrift van het decreet van 6 maart 1795, waarin bepaald
wordt dat galgenvelden niet meer voor het tentoonstellen van lichamen gebruikt mochten worden. De
terechtgestelden moesten meteen na de executie begraven worden.
13 G.J.J. Pot, Uit de oude rechtspleging in Oudheidkundige Kring die Goude, zesde verzameling 1949
14 H.G. Jelgersma, Galgebergen en galgevelden in West- en Midden-Nederland (Zutphen 1978) 18.
Volgens de auteur werden de meeste delinquenten in de stad terechtgesteld en daarna op een andere
plaats tentoongesteld, het overtuigende bewijs bleek volgens de auteur uit de vonnisboeken van de
diverse steden, onder andere uit die van Gouda. In deze studie zal blijken dat een tiental mensen ter
dood werden gebracht op het Goudse gerecht of galgenveld.
15 Schlueter, Met den koorde, 48-51. In Oldenzaal werden tussen 1539-1779 dertig executies op het
galgenveld voltrokken en in Delden waren dat tussen 1544-1658 minimaal acht executies. De auteur
vermeldt het tentoonstellen op de galgenvelden slechts terloops.
16 Kam, Capita selecta. In het onderzoek van Jelgersma van de galgenvelden en galgenbergen is de
stad Zwolle buiten beschouwing gebleven.
