74
De LO beschikte vanaf het voorjaar 1944 over een eigen vervalsingscentrale te
Amsterdam, later ook in andere plaatsen, w.o. Den Haag. In Leiden opereerde de
‘Arbeidscentrale’ onder de paraplu van het Nationaal Steunfonds. De ‘Arbeids-
centrale’ was voortgekomen uit illegale praktijken van GAB-ambtenaren en func
tioneerde als compleet ondergronds arbeidsbureau, dat ook Ausweise heeft laten
drukken.8
Behalve Ausweise werden óók valse papieren gedrukt voor gebruik bij de Z-
kaartenactie. Het ging er in eerste instantie om, dat de bedrijven een bewijs van
ontvangst zouden krijgen van de betreffende Duitse instantie, ‘Bestatigung’, ook
wel ‘Quittung’ genoemd. De ambtenaren van de GAB’s gingen begin februari
1944 op pad om de textielbedrijven te controleren, die vóór 25 november 1943 hun
kaarten hadden moeten opsturen naar de Hauptabteilung Wirtschaft te Amersfoort.
Wie geen Bestatigung kon tonen liep het risico dat zijn bedrijf zou worden geslo
ten en dat de eigenaar en de werknemers naar Duitsland zouden worden afgevoerd.
Aanvankelijk werden door de illegaliteit veel Z-kaarten opgestuurd met volledig
fictieve gegevens. Dat kon dan wel de administratie ontregelen, maar bood natuur
lijk geen enkele bescherming voor de ondernemingen. Begin 1944 doken de eerste
vervalste ‘Bestatigungen’ op, maar ook dat bood maar een beperkte tijd soelaas.
Eind april 1944 waren alle bedrijven uit de land- en tuinbouwsector aan de beurt
om hun kaarten op te sturen naar de Hauptabteilung Ernahrung und Landwirtschaft
te Den Haag. Naar aanleiding van deze nieuwe dreiging besloot de Kern op initia
tief van het Leidse NSF-districtshoofd G. Everstijn de Z-kaartenactie doelgericht
en gestructureerd te gaan ondermijnen. De Leidse ‘Arbeidscentrale’ zorgde via een
uitgebreid netwerk voor valse ‘Bestatigungen’, valselijk ingevulde Z-kaarten en
valse Ausweise (alles gestempeld en voorzien van handtekeningen). Via contacten
met de Hauptabteilung te Den Haag konden valse Z-kaarten worden gedekt.
Duidelijk is wel, dat in Gouda bepaalde ambtenaren van het GAB hebben meege
werkt aan een buitengewoon soepele controle en de LO gelegenheid hebben gege
ven bedrijven van valse Bestatigungen te voorzien toen in juli 1944 de industrie
Z-kaarten moest gaan inzenden naar de Hauptabteilung Wirtschaft te Amersfoort.
Aanvankelijk werden ontvangstbewijzen met een foutief handtekeningstempel
uitgereikt, niet alleen in Gouda, maar ook in Boskoop (en elders in Nederland).
8 De auteur werkt aan een studie over het Leidse Gewestelijk Arbeidsbureau en de rol van de ‘Ar
beidscentrale’.