De Goudse Glazen in voor- en tegenspoed, met name
het ‘Koningsglas’, geschonken door koning Filips II
Henny van Dolder-de Wit
45
Inleiding
De Goudse Sint-Janskerk ligt al eeuwen lang als een kolossaal schip in de huizen
zee die het stadscentrum vormt. Ze bevat een enorme hoeveelheid gebrandschil
derd glas, dat door oorlogen en natuurrampen heen gaaf bewaard is gebleven. Ook
de ontwerptekeningen van deze ‘Goudse Glazen’, de cartons, zijn nagenoeg com
pleet in de kerk aanwezig, hetgeen te danken is aan een structureel en doordacht
beleid van opeenvolgende kerkbesturen.
In deze studie worden de lotgevallen beschreven van één glas, in 1557 ge
schonken door koning Filips II van Spanje. Tegelijk met de geschiedenis van dit
‘Koningsglas’ wordt duidelijk, wat een moeite en financiële offers het soms heeft
gekost deze cultuurschat voor het nageslacht te bewaren, een taak die tot op de dag
van vandaag nog altijd op de schouders van de kerkvoogden rust.
De gebroeders Crabeth
Nog enkele jaren en het Koningsglas, in 1557 ontworpen en vervaardigd door de
glazenier Dirck Crabeth, is 450 jaar oud. Met zo’n respectabele ‘leeftijd’ is het be
grijpelijk dat het veelvuldig is gerepareerd, gerestaureerd en van nieuw lood voor
zien. Niet alleen barre weersomstandigheden, maar ook slijtage maken regelmatig
onderhoud aan het tere glas-in-lood noodzakelijk.
Tussen 1555 en 1571 produceren de in Gouda gevestigde ateliers van de ge
broeders Dirck en Wouter Crabeth, naast andere glazeniers, de mooiste Glazen
voor de Sint-Janskerk, die in januari 1552 door brand zwaar was beschadigd. On
der de sponsors bevinden zich veel leden van de hoge adel en geestelijkheid. In
1571 komt aan die glorieuze periode van opeenvolgende glasschenkingen voorlo
pig een eind. Dirck Crabeth brengt in dat jaar aan de noordzijde van de kerk zijn
laatste kunstwerk, ‘Judith en Holofernes’ (glas 6,) aan, waarna de voortgang van
de beglazing enkele decennia lang stil staat.
Gouda kiest in 1572 voor prins Willem van Oranje en verzet zich daarmee
tegen de Spaanse overheersing. De Reformatie doet haar intrede en in stad en land
vinden ingrijpende veranderingen plaats in het religieuze en maatschappelijk le
ven. De Sint-Janskerk gaat tijdelijk op slot en in 1573 krijgen de protestanten het
gebouw tot hun beschikking.
