«O
De theodoliet van Wanschaff, Berlijn
Uit: Collectie Ned. Commissie voor Geodesie
Ramsden vervaardigde een exemplaar dat geschikt was voor metingen om de drie-
hoeksnetten van Engeland met Frankrijk te verbinden. Bepaald gemakkelijk te han
teren was het instrument niet, het materiaal was koper, het gewicht 100 kg.
De uitvoering die is gebruikt bij de metingen op
de St. Jan in 1897 is te zien op bijgaande illustratie.
Het instrument is gemaakt in Berlijn, door de heer
Wanschaff. De middellijn van de horizontale rand is
35 cm, de omtrek ervan dus. 110 cm. De rand is ver
deeld in 360 graden, elke graad weer in 12 delen. Dat
betekent, dat de onderlinge afstand van de deelstrepen
0,25 mm is.
Heliotroop van Gauss
Uit: Vol van vernieuwingsgedachten;
automatisering bij het Kadaster
1945-2000
Als laatste hulpmiddel bij de metingen noem ik de heliotroop of zonnespiegel. De
Duitse wetenschapper Gauss probeerde van grote afstand de kijker van zijn theo
doliet in te stellen op de toren van de Michaeliskerk in Hamburg, maar daarbij had
hij veel hinder van een dakvenster waarin de zon weerkaatste. Dat bracht hem op
het idee hiervan gebruik te maken.
Een draaibaar spiegeltje kan zó
worden gericht, dat de zonnestralen in de
richting van het punt gaan waarop de me
ting plaatsvindt, 30 tot 50 km. verder. Daar
moet het verblindende licht worden ge
temperd met donker glas, en tegen de
avond, als er geen ondulatie (luchttrilling
door ongelijkmatige verwarming) meer is,
kan de waarnemer goed instellen op een
klein lichtpuntje. Uiteraard werkt de helio
troop niet bij bewolkte lucht. Al in 1891
zijn proeven gedaan met kunstmatige licht
signalen, maar zonder resultaat. In later tijd
is wel overgegaan op electrische lampen.
Bij het gebruik maken van een heli
otroop was het noodzakelijk, dat de spiegel steeds in de goede stand stond. Er was
iemand nodig, een heliotropist, die om de paar minuten een tikje gaf tegen de spie
gel, om de stralen in de goede richting te houden. Over deze anonieme medewer
kers zwijgen de verslagen; behalve als het, na augustus 1914, mobilisatietijd,
moeilijk is hier mensen voor te vinden.
85
W!
