84
Bronnen:
- Manuscriptkaarten van 1 Woutersen, 'Opmeting met het planchet' en 'Opmeting
op den Pas en met het Oog', Legermuseum Delft, coll. Prenten en Tekeningen,
inv. nrs 00121153 en 00121154 (plaatscode 002-11)
- J.E.J. Geselschap, De ruimtelijke ontwikkeling van Gouda (tot 1903), in: Gouda
1272-1972, Gouda 1972 (15e verzameling Bijdragen van 'Die Goude')
- Grote Historische Atlas van Nederland, deel 1 West-Nederland 1839-1859, Gro
ningen 1990
- F. Irrgang, Landmeten en cartografie op de Koninklijke Militaire Academie in de
19e eeuw, Breda 2004 (Kilacadmon Papers nr 1 van de stichting Historische Ver
zameling KMA)
Slot
Het resultaat van het tweetal militaire landmeetoefeningen uit de 19e eeuw is voor
twee boeiende stukjes Gouda een unieke bron met detailtopografie. Zal ter wille
van de oefening het terrein niet gedetailleerder zijn weergegeven dan voor welk
theoretisch militair doel dan ook nodig zal zijn geweest? In elk geval werden der
gelijke kaarten niet stads- of landsdekkend gemaakt. Waren deze kaartjes aan de
KMA gemaakt en niet door iemand van de alternatieve 'tweede weg', dan zouden
ze in het militair jargon cadettenkaartjes hebben geheten.
Opmeting met pas en oog (1867)
Een tweede kaart met ook een tenslotte toegevoegd stempel "Commissie van
examen" kent als titel "Opmeting op den Pas en het Oog" en die titel slaat dus
ook alleen op de (snellere) methode van opname. Ook deze kaart bevat enkele
handschriften. Links op het blad staat de tekst: "Gezien te Gouda den 2!f Mei
1867. De Kolonel Kommandant van het 4 Regiment Inf. - N. Mac Lead".
Rechts van weer een transversaalschaalstok - "Schaal van 30 Pas op den duim"-
staat de wellicht latere tekst: "De ondergetekende le Luitenant instructeur ver
klaart dat deze opmeting door den aspirant ze/ven en onder zijn toezigt is ver
vaardigd terwijl hij aan de opmeting van het daarop voorgestelde terrein heeft
deel genomen. Over de teekening is gewerkt 4 weken en zij is als afgewerkt inge
leverd den 23? mei 1867. - P.J. Lammens". Tenslotte staat daarboven rechts de
ondertekening van de maker: "J. Woutersen Sergt.
Deze kaart met een vierhoekig stuk land, op tekening circa 30 x 10 cm, bevat
twee topografische beschriftingen en is mee daardoor gemakkelijker te lokaliseren
dan de eerdere kaart: "Straatweg van Gouda naar Bodegraver!' en "Spoorweg van
Gouda naar Utrecht". De kaart is georiënteerd aan de spoorlijn en de pijl is onmis
kenbaar noordgericht. De particuliere tuinen tussen de straatweg en de spoorlijn
zijn weer gedetailleerd ingevuld. De weg links op de tekening is opnieuw een deel
van de toenmalige Kleiweg, en het water rechts, doorlopend onder een aangege
ven brug in de spoorbaan, is de Breevaart. Zowel de Kleiweg als de straatweg zijn
voorzien van een verhardingssignatuur.
