89
Dat men door de andere partij scherp in de gaten werd gehouden bleek uit het feit
dat ook De Lange van Wijngaarden dit intensieve reisverkeer was opgevallen (hij zal
zijn informanten hebben gehad): De bewegingen onder dezelve te Gouda, Haas
trecht en in deze omtrek, de menigvuldige en heimelijke Reizen van de Hoofden van
die Parthij, en der Orange-Societeit in Gouda, gaven aanleiding om te vermoeden
dat er iets bij dezelve op tii was.27
De bewegingen op het platteland begonnen op zondag 8 juli op twee plaatsen tege
lijk. Uit Gouda en Gouderak trokken enkele oproerige figuren naar Haastrecht. On
derweg, en in Haastrecht zelf, kwam het tot vloeken, dreigen en schelden. Wie de
aanstichters waren wordt niet gemeld, maar daar het bericht werd geschreven door
Joost Ruigendijk, de secretaris van het patriotse Haastrechtse Genootschap, mag
worden aangenomen dat het hier een groepje orangisten uit Gouda betrof. Het
bleef verder bij woorden.28
Stijgt uit dit bericht nog de sfeer op van onrust trappen op een saaie zondagmiddag
(wellicht met een slok teveel op), veel ernstiger leek op dezelfde dag de situatie te
Waddinxveen. Op 7 juli waarschuwde de schout van Noord-Waddinxveen, H. Steen
berg, de Defensiecommissie voor het gerucht dat de ronde deed dat men de volgende
dag (dus op zondag 8 juli) een gewelddadige aanval tegen de bewoners, en in het
bijzonder tegen het patriotse genootschap aldaar, had te vrezen. In de brief klonk pa
niek door. Niet vreemd, daar de schout zelf patriotsgezind was. Zo was hij lid van de
Goudse Patriottische Sociëteit. Hij had het alarmerende nieuws niet van de eerste de
beste; de baljuw van Gouda, mr. Jan Couperus, was het hem komen vertellen.
Het gerucht ging dat er al enige geweren waren gestuurd, en dat leden van de
Oranjesociëteit uit Gouda, tezamen met partijgenoten uit Waddinxveen, samen een
menigte van 400 personen vormend, de intentie hadden om, zoals Steenberg het
dramatisch uitdrukte, een verschrikiijk tooneei onder ons aan te richten. Hij ver
zocht de Defensiecommissie dan ook om hulp in de vorm van enige manschappen
cavalerie. In samenwerking met het patriotse genootschap zou men dan kunnen
proberen deze dreigende aanslag het hoofd te bieden. Steenberg bleek (het is 180
jaar voor de Koude Oorlog!) een aanhanger van de domino-theorie te zijn, want hij
sloot af met de opmerking dat, bij uitblijven van deze militaire ondersteuning, het te
duchten was, dat het vuur, zo draa het bij ons ontstoken is, op ons naast gelegen
Gouda oogenbiikiijk over slaan, en die Stad in volkomen brand zai stellen.
Het gerucht bleek wel degelijk op waarheid te berusten, want op zondag 8 juli ver
zamelden zich inderdaad honderden orangisten uit Gouda bij een herberg te Wad
dinxveen, getooid met de verboden kleur oranje. Gelukkig had de Defensiecommis
sie direct na het ontvangen van de noodkreet van de schout een detachement ruite
rij gestuurd. Maar de menigte gedroeg zich zó uitdagend, dat de wachtmeester van
het detachement zich genoodzaakt zag op zijn beurt de hulp in te roepen van exer
citiegenootschappen uit Waddinxveen zelf en verder uit omliggende plaatsen als
Bodegraven, Hazerswoude en Boskoop. Dit bleek afdoende.
27 De Lange, Knuttel 21566. De Lange heeft het hier over de geruchten voorafgaand aan 28
juni 1787, maar hij schreef die tekst op 15 juli 1787.
28 NA, Archief Defensiecommissie, Missive Ruigendijk, 286
