Wim Knoops
VOORWOORD
De Patriottentijd in vogelvlucht; betekenis voor Gouda (1780-1787)
73
Overzicht van de periode 1780-1787
Reeds vóór 1780 kondigde zich, vooral in het buitenland, een nieuwe tijd aan. In
Frankrijk traden de filosofen van de Verlichting naar voren, zoals Voltaire en Rous
seau. Onder redactie van Diderot en d'Alembert verscheen vanaf 1751 de Encyclo
pédie. Reeds in 1748 schreef Montesquieu zijn De /'esprit des iois, over de deling
van machten. In Amerika kwamen de koloniën in gewapende opstand, verklaarden
zich onafhankelijk van Engeland (4 juli 1776), riepen een republiek uit en publiceer
den een eigen grondwet, gebaseerd op de trias politica van Montesquieu. In Europa
keken velen bewonderend naar dit Amerikaanse voorbeeld.
Patriottentijd of Nederlandse revolutie?
Begin 2005 verscheen van de Nijmeegse historicus Joost Rosendaal het boek De
Nederlandse Revolutie. Vrijheid, volk en vaderland 1783-1799. Rosendaal laat de
gemoedelijke benaming Patriottentijd voor wat deze is, en spreekt zonder meer van
Revolutie. Een terechte woordkeus, daar de patriotten in 1786, en zeker in 1787,
begonnen aan te sturen op een omwenteling.
Deze omwentelingen poogde men in Holland allereerst op stedelijk niveau te reali
seren, via zogenaamde remoties (afzetten van regenten in de vroedschap, en ver
vangen door personen van eigen politieke kleur), want wie in het stedenrijke Hol
land de stadsbesturen domineerde verwierf daarmee automatisch de meerderheid
in de soevereine provinciale Statenvergadering.
Ook te Gouda werden eind augustus 1787 door een geradicaliseerde patriottenpartij
geheime plannen gesmeed om de macht over te nemen. Dit aspect van de Goudse
patriottenbeweging was tot op heden onbekend. Nieuw onderzoek heeft echter aan
het licht gebracht dat men op het punt stond om met behulp van een patriots Burger-
leger, ruim voorzien van veldgeschut, in Gouda een dergelijke remotie uit te voeren.
Ook nieuw is het feit dat dit leger voor een fiks deel bestond uit Goudse vrijkorpo-
risten, dat zijn gewapende patriotse burgers. In de zomer van 1787 radicaliseerden
de Goudse patriotten in een hoog tempo, zo toont ons nieuw onderzoek in niet eer
der benutte bronnen. Het hierna volgende artikel gaat uitgebreid op deze nieuwe
ontdekkingen in; om de lezer op het juiste spoor te zetten volgt eerst een overzicht
van de periode 1780-1787.
Na Goejanverwellesluis
Gouda tussen revolutie en contrarevolutie
(juni - september1787)
