NA GOEJANVERWELLESLUIS
Radicalisering, en revolutie en contrarevolutie
Radicalisering op vier terreinen: begin-medio juni 1787
77
Op 28 juni 1787 vond de aanhouding plaats van prinses Wilhelmina van Pruisen, de
echtgenote van stadhouder Willem V. Op haar reis van Nijmegen naar Den Haag
werd zij aan de Vlist door Goudse vrijkorporisten aangehouden en onder strenge
bewaking naar hun hoofdkwartier aan de Goejanverwellesluis begeleid. Na onder
vraging door de Hollandse Defensiecommissie - burgeroorlog dreigde; deze com
missie organiseerde de verdediging van het gewest en zetelde te Woerden - werd
haar de verdere toegang tot de provincie Holland geweigerd. Onverrichterzake
moest zij op haar schreden terugkeren.
Dit artikel behandelt de radicalisering van de Goudse patriottenbeweging. Die begon
al enige weken vóór 28 juni 1787 met de verkiezing, op 6 juni 1787, van zes bur-
gergeconstitueerden. De radicalisering volgde op het Declaratoir van de stadhouder
(26 mei 1787). Deze beruchte orangistische publicatie betekende een radicale
breuk, want de patriotse hervormingen werden er resoluut in verworpen. Het Decla
ratoir werd daarom gezien als een oorlogsverklaring aan de patriotten.1 In ieder ge
val was in Gouda het effect op de patriotten goed merkbaar. De snelle radicalisering
van hun beweging, die tot dan toe kan worden omschreven als gematigd, en in lijn
met de politiek van de patriotse regenten, manifesteerde zich, zoals hier zal worden
aangetoond, op tal van terreinen en in vele gedaanten.
In samenhang met deze radicalisering kwam een zichzelf versterkend proces van
revolutie en contrarevolutie op gang. De elkaar in snel tempo opvolgende gebeurte
nissen vormden op zich al genoeg aanleiding om dit revolutionaire proces op gang
te brengen en te houden. Daarnaast speelden allerlei geruchten een niet minder be
langrijke rol. Een gerucht leidt veelal tot angst, en angst is weer de bron voor ver
dere escalatie. Kernpunt in deze beide thema's was: wie zou als winnaar uit deze
zich verhardende politieke strijd naar voren treden? De patriotten, of toch de oran
gisten? Uiteindelijk zou buitenlandse militaire interventie het pleit beslechten.
De verkiezing van zes burgergeconstitueerden (6 juni 1787)
Op bladzijde 75 van het pamflet Aan het Volk van Nederland (1781) van, naar pas
veel later bleek, Joan Derk van der Capellen tot den Pol, stond de oproep aan bur
gers om zich politiek te organiseren:
Verzamelt LHieden elk in uwe Steden en ten platten Lande in uwe Dorpen. Komt
vreedzaam bijeen, en kiest een matig getal braave, deugdzame, vrome Mannen:
kiest goede Patriotten, daar Gijlieden op vertrouwen kunt.2
1 Geyl, Patriottenbeweging, 166
2 Editie Zwitser, 42/7 het Volk van Nederland, 91 (in origineel: 75)
