Wim Knoops
49
Ploerten, fielten, omgekeerde Armiaanen, vuile
Roomschgezinden en andere Goudsche Helden.
Een anoniem orangistisch pamflet uit de Patriot
tentijd
Inleiding
De Patriottentijd (1780-1787) staat momenteel sterk in de belangstelling. Op 21 juni
2007 hield de Engelse historicus Jonathan Israel, schrijver van het vuistdikke stan
daardwerk The Dutch Republic,'" de KB-lezing 2007, ter afsluiting van zijn fellowship
bij de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Hij stelde in deze lezing dat de Neder
landse patriottenbeweging de eerste en enige grote Europese democratische mas
sabeweging is geweest die voorafging aan de Franse Revolutie (1789-1794). Deze
beweging, gebaseerd op de Nederlandse Verlichting, is volgens Israel van cruciaal
belang voor ons begrip van de westerse Verlichting als geheel en geeft de achttien-
de-eeuwse Nederlandse geschiedenis een centrale rol in de geschiedenis van het
Westen. Alle reden dus om aan dit tijdvak de nodige aandacht te besteden.
Ter afsluiting van zijn fellowship schreef Jonathan Israel In strijd met Spinoza,
waarin hij een eigen beeld geeft van de Patriottenbeweging in Nederland. Israel
heeft voor zijn onderzoek gebruik gemaakt van de omvangrijke collectie pamfletten
van de Koninklijke Bibliotheek.2 Over een van die vele KB-pamfletten, daterend uit
de Patriottentijd, handelt dit artikel.
Het anonieme pamflet ais politiek strijdmiddel
De politieke strijd in de Patriottentijd (1780-1787) tussen patriotten en orangisten
vond, voor zover die met papier en inkt werd uitgevochten, op meerdere niveaus
plaats, ook in Gouda.
Allereerst gebeurde dit binnen de vroedschap en de magistraat. Het vereist vandaag
de dag de nodige kennis van zaken om in de verslagen van de vergaderingen de
politieke debatten te volgen en de scheidslijnen helder te ontwaren. Het schrift is
moeilijk te lezen, vaak ambtelijk van toon, en altijd gebruikte men een brede om
haal van woorden in soms eindeloze zinnen, zodat de politieke boodschap lastig is
te ontdekken.
Het tweede niveau is dat van de rekesten ofwel verzoekschriften, ingediend bij in
stellingen als de vroedschap, de magistraat, de krijgsraad van de schutterij, en der
gelijke. Rekesten werden ingediend door groepen van politiek geëngageerde bur
gers met de bedoeling om de politieke besluitvorming te beïnvloeden. Deze rekes
ten vormen een bron om de politieke gedachten van de burgerij te analyseren.
1 Israel, J.I., The Dutch Republic. Its Rise, Greatness, and Fall, 1477-1806(Oxford 1995). Ook
in Nederlandse vertaling verkrijgbaar: De Republiek 7477-7506 (Franeker 1996).
2 Israel, J.I., In strijd met Spinoza. Het failliet van de Nederlandse Verlichting (1670-1800)
(Amsterdam 2007).