Het dagverhaal van een onbekende
Een Gouds dagboek uit het jaar 1788 en later
Wim Knoops
1
Gouda na september 1787: De patriotten worden verslagen en verjaagd.
In september 1787 kwam aan de macht van de patriotten abrupt een einde, nadat
het leger van de koning van Pruisen de Republiek was binnengevallen. Stadhouder
Willem V en zijn vrouw prinses Wilhelmina van Pruisen keerden terug naar de resi
dentiestad Den Haag: de restauratie was een feit.
In Gouda kwam een einde aan de macht van de patriotten. In de nacht van 17 op
18 september van dat jaar voerden orangisten een grootscheepse plundering uit bij
hun patriots-gezinde medeburgers, die massaal de vlucht namen en uitweken. Ook
hun leider, mr. Cornelis Johan de Lange, heer van Wijngaarden en Ruigbroek, ver
liet de stad en vestigde zich als vluchteling in Brussel.
In de afgelopen zeven jaar (1781-1787) hadden de patriotten geprobeerd hun nieu
we stempel op de samenleving te drukken. Nu waren de orangisten aan zet. Zou
den zij, nu de patriotten toch waren verjaagd, er omgekeerd in slagen de stedelijke
samenleving naar eigen opvatting vorm te geven?
Over deze interessante periode, zeg maar het jaar tussen september 1787 en sep
tember 1788, wordt in de regel weinig geschreven. Meestal volgt in geschiedenis
boeken na de invasie van de Pruisen een opmerking over het herstel van Willem V,
waarna direct wordt aangevangen met de beschrijving van de Bataafse Revolutie
van januari 1795. Het tussenliggende tijdvak, van september 1787 tot januari 1795,
wordt veelal afgedaan als saai en een tijd van stilstand.
Toch is bestudering van met name het jaar na september 1787 zeer van belang,
want daaruit valt op te maken wat de politieke opvattingen van de orangisten wa
ren. Tot september 1787 werden ze, bijna letterlijk, overschreeuwd door de patriot
ten, die het persapparaat in handen hadden en daarmee de publieke opinie konden
controleren.
Inleiding
In het Goudse archief bevindt zich een boekje dat wordt omschreven als "Dagver
haal van de gebeurtenissen van donderdag 27 december 1787 tot en met zondag
21 september 1794, van een onbekende schrijver. Handschrift." Het dagverhaal is
onder twee nummers aan te treffen in de Collectie Varia.1
In dit nummer van De Schatkamer wordt die tekst voor het eerst volledig in druk
uitgegeven. Vooraf geef ik een beschrijving van de periode waarin dit Goudse dag
boek werd geschreven. De tekst zelf wordt waar nodig nog nader toegelicht via het
plaatsen van voetnoten met uitleg.
1 SAMH, AC 200, Collectie Varia, inv. nr. 523 {Handschriften nr. 2). Dagverhaal van de gebeurtenis
sen, van donderdag Tl december 1787 tot en met zondag 21 september 1794, van een onbekende
schrijver. Handschrift; hier en daar zeer slecht leesbaar. SAMH, AC 200, Collectie Varia, inv. nr. 524.
Betreft een kleine aanvulling op Varia 523, niet meer dan een tweezijdig beschreven kladblaadje.
