Gouda 1787. Radicalisering - Revolutie - Restauratie (Boekaankondiging)
44
Bij dit boek is een dvd gevoegd, met daarop een zeer uitgebreide bronnenpublicatie
over de patriottentijd (in het algemeen en Gouda in het bijzonder), kaarten en on-
derzoeksbestanden.
W.A. Knoops (Rotterdam, 1959) behaalde in 1983 de acte Geschiedenis MO en stu
deerde daarna Geschiedenis aan de RU Leiden (1986). Samen met drs. F.Ch. Meijer
schreef hij drie historische studies: Goejanverwellesluis (1987), De Spaanse Armada
(1988) en De Franse Revolutie (1989). In 2006 won hij de Ignatius Waivisprijs met
een publicatie over 'Gouda na Goejanverwellesluis'.
In januari 1795 trokken de Franse revolutielegers over de bevroren rivieren. Dat be
tekende het einde van de oude Republiek. Bijna vijftien jaar eerder was een uiterst
rumoerig tijdvak begonnen, traditioneel de Patriottentijd (1780-1787) genoemd,
maar moderner omschreven als de Nederlandse revolutie van de achttiende eeuw.
Het debacle van de Vierde Engelse Zeeoorlog (1780-1784) had aangetoond dat de
Republiek in verval verkeerde. De patriotten streefden naar 'grondwettig herstel'. Ze
keken terug naar het glorieuze verleden, maar via tijdschriften en pamfletten uitten
ze zich tegelijk in een nieuwe, revolutionaire taal, een explosieve mix van historisch
besef, nationalisme en verlangen naar staatkundige modernisering. Hun eerste
slachtoffer was stadhouder Willem V, symbool van verstarring. Toen hij in 1785 ge
dwongen was residentiestad Den Haag te verlaten, werd de vraag acuut wie nu ei
genlijk de werkelijke macht in handen had.
Macht moest, zeker in Holland, veroverd worden via de steden, ware bolwerken van
autonomie in het versnipperde staatsbestel. De regentenoligarchie in de steden was
vermolmd, de burgerij eiste politieke invloed. De orangisten bouwden intussen aan
een nieuwe, sterkere Oranjepartij, terwijl de patriotse burgers zich militair in vrij
korpsen organiseerden. Het land verkeerde vanaf het najaar van 1786 dan ook in
een staat van burgeroorlog. Zou in de Republiek een revolutie uitbreken?
Gouda kan model staan voor wat er in de Hollandse steden gebeurde en
voor wat er mis ging.
De politieke verhoudingen in deze stad radicaliseerden snel in de eerste helft van
1787. Op 28 juni 1787 was het Goudse vrijkorps van gewapende burgers betrokken
bij de befaamde aanhouding van Wilhelmina van Pruisen bij de Goejanverwellesluis.
Daarna smeedden de patriotten in het diepste geheim hun voorbereidingen voor
een stedelijke revolutie. De regenten van de tegenpartij moesten worden afgezet.
Maar de lokale Oranjepartij voltrok haar eigen (contra-)revolutie, mogelijk gemaakt
door de invasie waarmee Pruisen Wilhelmina te hulp schoot. Gouda kreeg te maken
met een gewelddadige afrekening en een georganiseerde plundering van de stad,
door orangisten zelf een 'zuivering' genoemd. Patriotten ontvluchtten de stad;
sommigen weken zelfs uit naar het buitenland. De stadhouder keerde terug en
de restauratie begon. Er was voorgoed iets geknakt in de saamhorigheid van de
natie....