Duitse kopergravure uit 1625 met Gouda
van 1572
Henny van Dolder-de Wit en Adri den Boer
45
Uitgave
De uitgave van de Thesaurus philopoliticus startte in 1623, toen ter gelegenheid
van de jaarmarkt in Frankfurt am Main een eerste boekdeeltje met 52 prenten ver
scheen. Het formaat was ongeveer 10x15 cm. De verkoop was een succes, zodat
de samenstellers regelmatig nieuwe deeltjes uitbrachten, die ook weer telkens 52
prenten bevatten (met uitzondering van één, dat slechts vijftig prenten telde). Een
eerste reeks van acht deeltjes, die samen Boek I vormden, zag het licht tussen
1623 en 1626 (Gouda prijkt dus op 1-6-17). Daarna volgde nog Boek II, dat even
eens uit acht afleveringen bestond en tussen 1627 en 1632 verscheen. In totaal be
vat de Thesaurus dus 830 prenten. Elk deeltje was bovendien voorzien van een
titelblad, een opdracht aan een bekend persoon en een verklarende tekst over de
afgebeelde steden en emblemata.
Het concept van de Thesaurus philopoliticus en het initiatief om het werk te gaan
uitgeven kwam kennelijk van Daniel Meisner (1585-1625), een uit Bohemen afkom
stig dichter die in Frankfurt woonde en werkte. Meisner leverde de teksten en
wellicht ook richtlijnen voor de afbeeldingen. Voor de materiële realisatie en de
verspreiding zorgde graveur en uitgever Eberhard Kieser (1583-1631). Kieser heeft
vermoedelijk een deel van de prenten zelf gegraveerd, maar hij deed ook een
beroep op andere graveurs, zoals Sebastian Furck, Georg Keller, Johann Eckard
Löffler en de bekende Matthias Merian de Oude.
Daniel Meisner overleed toen het zesde deeltje van het eerste boek - met Gouda
- net in druk was. Kieser kon de uitgave voortzetten, omdat hij nog over een voor
raad teksten van Meisner beschikte. Toen deze voorraad uitgeput was, namen
anderen de taak over.
Via Catawiki verwierf de SVAL in mei voor het streekarchief Midden-Holland een ko
pergravure van 9 x 14,5 cm van ‘Goude in Holland’, uitgegeven door Daniel Meisner
uit Frankfurt am Main in 1625 in de reeks ‘Thesaurus philopoliticus’ (TP Boek I, deel
6, prent 17). De Duitse titel is trouwens voor lezers van dit blad mooier: ‘Politisches
Schatzkastlein’. Deze aankoop is dan ook de reden van deze publicatie, voorname
lijk gebaseerd op wikipedia.org.
De schatkamer bevat 830 gegraveerde prenten met stadsgezichten, waarvan een
tachtigtal uit de Nederlanden. Het concept is altijd een tweeledige afbeelding (stad
en motto) en een tekstgedeelte: motto, tweeregelig vers in het Latijn en vierregelig
vers in het Duits. De versregels verklaren het motto. Hiermee behoren deze docu
menten tot het genre van de emblemata of zinnebeeldige prenten met moraliseren
de inslag. Dit genre ontstond in Italië in de 16de eeuw en kon daarna zowel in de
Nederlanden als in Duitsland op waardering rekenen. Dat gold ook voor stadsaf
beeldingen en dus zeker de voor de combinatie....
