47
Heruitgaven
Na de dood van Kieser werden de drukplaten aangekocht door uitgever Paul Fürst
uit Neurenberg, die het werk in 1637-1638 opnieuw uitgaf, met als titel Sciographia
Cosmica (Gouda: SC E44). Deze uitgave bestond uit acht delen van honderd platen
elk, wat betekent dat dertig prenten van de oorspronkelijke reeks niet meer ge
bruikt werden. Ook de volgorde was anders. De prenten werden volgens geografi
sche criteria herschikt en ze werden opnieuw genummerd met een letter per deel
(van A tot H) en een doorlopende nummering van 1 tot 100 binnen elk deel. De
tekstbladzijden met de verklaring van de emblemata waren weggelaten: in de ogen
van Fürst waren deze bijkomstig en de stadsgezichten hoofdzaak geworden. Deze
eveneens succesvolle uitgave kende een herdruk in 1678 door de weduwe Fürst,
onder de titel Sciagraphia Cosmica. Tenslotte werden de platen in 1700 nogmaals
herdrukt door de Neurenbergse boekhandelaar Rudolph Helmers. Nu luidde de titel:
Politica politica Statistisches Stadte-Buch. In deze editie werden per blad twee
prenten boven elkaar afgedrukt.
Volledige boekdelen van de Thesaurus Philopoliticus of van de latere edities zijn
zeldzaam. Losse prenten worden zeer regelmatig in antiquariaten en op veilingen
aangeboden. Het volledige werk is vrij gemakkelijk toegankelijk dankzij twee
20ste-eeuwse facsimile-uitgaven. De eerste werd in 1927 te Heidelberg uitgegeven
door F. Hermann en L. Kraft. De gereproduceerde originelen berustten in de Preus-
sische Staatsbibliothek te Berlijn en de Hessische Landesbibliothek in Darmstadt,
maar gingen tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren! In 1972 gaf K. Eymann de
tweede facsimile-editie uit, op basis van een exemplaar van de Thesaurus uit de
Bayerische Staatsbibliothek in München. Deze publicatie was in 1992 al aan de
vierde druk toe.
Herkomst stadsprenten
Het is duidelijk dat de graveurs niet voor alle prenten over gegevens uit de eerste
hand beschikten, zoals originele tekeningen, vervaardigd in het terrein. Vooreerst
was dit praktisch onmogelijk te realiseren, noch te betalen: de afgebeelde steden
lagen over geheel Europa verspreid, terwijl enkele zich zelfs buiten het continent
bevonden. Ten tweede waren in de opvatting van Meisner en Kieser de stadsgezich
ten niet het hoofdonderwerp, maar slechts bijkomende achtergrondverluchting bij
de emblemata. Er is ooit beweerd dat vrijwel alle stadsgezichten in de Thesaurus
gekopieerd zouden zijn uit de Civitates Orbis Terrarum van Georg Braun en Frans
Hogenberg. Fritz Hermann en Leonhard Kraft, de uitgevers van de facsimile-uitgave
van 1927, hebben aangetoond dat dit niet klopt. Alleen voor een aantal Duitse ste
den, alsook voor enkele kleinere lokaliteiten en burchten in de omgeving van Frank
furt, ging het om nieuwe afbeeldingen, die in opdracht van de uitgever ‘met tame
lijke moeite en kosten’ vervaardigd werden. ‘Ondertussen heeft recenter onderzoek
voor nieuwe informatie gezorgd. Zo is nu duidelijk dat voor een aantal steden in de
Nederlanden de stadsprenten uit de Descrittione di tutti i Paesi Bassi van Lodovico
Guicciardini als bron gebruikt werden’, aldus Catawiki. Dat geldt niet voor Gouda.
De prent van Gouda daaruit (1613) schonk de SVAL in 2013 al aan het streekarchief
(zie De Schatkamer 2013-3, p. 68).
