iwp
wamt
i :Uttl
aai
iwimeti
wttattii
Wow
<dm
ntm
igta*
üo'
bent
llUtt'
lót -
i mmirtui
W iw.xmf
nü&un
tmomni'
tot
ttctuatiaitoo
uncwuun®
nümaaiftm r
iianprttatmi
mrnitfrcfanta i
«Ui^ W-*»'
«UI
•n.
30
B/okboekje, Gouda, SAMH,
Librijecollectie, z.nr.
W-
35
De Collatiebroeders waren, meer nog dan de Birgitten, bekend met boekproductie:
‘Per labores manuum manducabant, scribendo illuminando et ligando libros’, zo
staat het in de kroniek van het huis; zij hebben in hun levensonderhoud voorzien
door het schrijven, versieren en inbinden van boeken.26 Er zijn in verschillende biblio
theken handschriften bewaard gebleven die zij vervaardigd hebben. Vanaf circa
1485 begonnen ze met boekdrukken, als opvolgers van Gheraert Leeu, die toen
naar Antwerpen verhuisd was. Ze hadden wellicht een drukpers en ander materiaal
van Leeu overgenomen. Misschien was er toen al een zakelijke relatie tussen Leeu
en de broeders. Hoe die relatie was weten we niet. Zorgden de broeders voor financi
ële ondersteuning van Leeu’s bedrijf? Waren bepaalde delen van de bedrijfsinventaris
(bijvoorbeeld de drukpers) borg voor een lening? Het is een idee, maar of het een re-
ele voorstelling van zaken is, is de vraag. Maar het zou kunnen verklaren waarom de
Collatiebroeders begonnen te drukken toen Leeu naar Antwerpen verhuisd was.
We kunnen beargumenteren dat de Collatiebroeders rond de tijd van Leeu’s overlij
den (1492) de vaardigheid hadden om houtsneden te maken. Er zijn namelijk frag
menten bewaard gebleven van een blokboekje dat zij gedrukt hebben. De fragmen
ten werden gebuikt als ‘hartstrookjes’ in de zogenoemde ‘gheprente registers’ van
Gouda.27 Dit zijn gedrukte naamlijsten van particulieren en instellingen binnen en
buiten de stad waaraan de stad rentebetalingen deed.28 ‘Hartstrookjes' zijn perka
menten strookjes die werden meegenaaid in het ‘hart’ van de katernen, ter be
scherming tegen het insnijden door het bindgaren. De fragmenten zijn dus meege
bonden met de katernen van de gedrukte registers. De registers zijn gedrukt door
de Collatiebroeders. Dat weten we doordat in de stadsrekening van 1492 de afreke
ning staat van het drukken
en binden.29 Dit geeft dus het
jaar ante quem van de ver
vaardiging van het blokboek
je, 1492. Het snijden van een
blokboekje kunnen we, tech
nisch gezien, gelijkstellen met
het maken van figuratieve
houtsneden, want de werk
wijze is uiteraard hetzelfde.
Hieruit concludeer ik dat de
Collatiebroeders de vaardig
heid hadden om figuratieve
houtsneden te maken.
26 Taal 1960, p. 145; de kroniek: Kloosterarchieven 0091. 17 Cartularium van het Collatiehuis, aan
gelegd ca. 1463, met op fol. 37-45: Kroniek van het Collatiehuis
27 Gouda, SAMH, ac 0001, inv.nrs. 1046-1052. Zie over het blokboekje: De vijfhonderdste p. 86-89.
28 Ze zijn in feite de oudste gedrukte archivalia.
29 Gouda, SAMH, ac 0001, inv.nr. 1156
