50
Als lichtende voorbeelden worden de Goudse alumni Erasmus en Willem Hermansz
ten tonele gevoerd. In het cv schrijft Erasmus dat hij nauwelijks vier jaar oud was
toen hij naar school ging. Dat moeten we met een korreltje zout nemen. In zijn tijd
gingen kinderen pas op hun zevende naar school, dat was dan een zogenaamde
voor- of schrijfschool. Dat kan als we van 1466 of 1467 als geboortejaar uitgaan in
Woerden zijn geweest, in het geval van 1469 is Gouda waarschijnlijker. Hoe het ook
zij, daarna bezocht hij hoogstwaarschijnlijk de grote school aan de Goudse Markt.
Toen Gerard Helye in Gouda aankwam, was Erasmus immers (afhankelijk van het
geboortejaar dat we veronderstellen) tussen de zes en negen jaar oud. De grote
school was bedoeld voor jongens van negen jaar en ouder.
In de meeste chronologieën wordt als volgende stap een verblijf aan de Domschool
in Utrecht verondersteld. We beschikken hiervoor maar over één bron. Erasmus had
in zijn testament geld nagelaten voor het na zijn dood uitgeven van zijn verzameld
werk volgens een bepaald door hem opgesteld schema. Zijn Bazelse vrienden kwe
ten zich goed en snel van hun taak.
In 1540 verschenen de Opera Omnia. Beatus Rhenanus, een van de executeurs tes
tamentair, bood het eerste exemplaar aan keizer Karel V aan. In de aanbiedings
brief schreef hij dat Erasmus hem ooit had verteld dat hij als koorknaap enige tijd
op de Domschool in Utrecht had gezeten. De chroniqueurs weten niet goed wat ze
hiermee aanmoeten. Wel gaan ze er allemaal van uit dat Erasmus aan de befaamde
kapittelschool van de Lebuïnuskerk heeft schoolgegaan. Daar is alle aanleiding voor,
want Erasmus schrijft daar vaker over in zijn geschriften. Ook hier speelt zijn ge
heugen hem echter soms parten. Dat leidt ertoe dat de geschatte datum van aan
komst in Deventer varieert van 1475 tot 1478 en de datum van vertrek van 1483 tot
1484. In het cv schrijft Erasmus dat zijn moeder in Deventer aan de pest overleed
toen hij 12 jaar oud was. Hij keerde toen terug naar Gouda waar zijn vader kor
te tijd later ook ziek werd en overleed. Volgens de vroegste geboortejaren moet dat
dan ergens in de periode 1478-1480 zijn geweest. In 1480 is blijkens de vondst van
Goudriaan Gerard Helye echter nog in leven. Dat hij daarna van de radar verdwijnt,
zou kunnen betekenen dat hij in dat jaar is overleden. Het geboortejaar 1469 wordt
in dat laatste geval onwaarschijnlijk. Maar wat als de chroniqueurs gelijk hebben en
Erasmus pas in 1483 of 1484 Deventer verliet? Zijn de vader en moeder toen pas
overleden? En waar was de vader dan in de tussenliggende jaren?
Tot slot
Een jaar of tien geleden publiceerde Koen Goudriaan een mooi artikel, waarin hij
betoogde dat Erasmus in zijn late jeugd en vroege volwassenheid meer invloed
heeft ondergaan van de Goudse kring van humanisten waartoe hij behoorde dan hij
ooit heeft toegegeven5. Nu concludeert hij op basis van een belangwekkende
vondst dat de relatie tussen Erasmus en Gouda in zijn vroege jeugd vluchtiger was
dan aanvankelijk werd gedacht. Het kan verkeren.
6 K. Goudriaan, 'The Gouda circle of humanists', in: K. Goudriaan, 1. van Moolenbroek A.
Tervoort (red.), Education and learning in the Netherlands, 2400-2600 (Leiden/Boston 2004),
p. 155-177
